Sau hơn 100 năm nằm im lìm trong thư viện Văn khắc và Văn học (Pháp), mới đây bản thảo có nhan đề "Lục Vân Tiên cổ tích truyện" đã được  Viện Viễn Đông Bác Cổ (Pháp) xuất bản và ra mắt độc giả bằng  hai tập tranh màu truyện thơ Lục Vân Tiên

Bìa cuốn sách tam ngữ  Lục Vân Tiên cổ tích truyện

Cuốn sách được xuất bản dựa trên bản dịch tiếng Pháp từ năm 1897 của một sĩ quan hải quân Pháp là Eugene Gibert và họa sĩ cung đình Huế Lê Đức Trạch. Sau hơn 100 năm nằm im lìm trong thư viện Văn khắc và Văn học (Pháp), bản thảo đã được công bố và xuất bản thành 2 cuốn sách có nhan đề "Lục Vân Tiên cổ tích truyện".

Nói về hành trình Lục Vân Tiên cổ tích truyền đến với độc giả, có thể bắt đầu từ hơn 5 năm về trước khi Giáo sư Phan Huy Lê (Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam) có dịp thăm Thư viện Văn khắc và Văn chương Pháp - nơi lưu giữ rất nhiều văn bản, thư tịch và tư liệu cổ. Trong rất nhiều tư liệu cổ về Việt Nam và Đông Dương, Giáo sư Phan Huy Lê đã chú ý đến một bản thảo được bọc bởi một lớp giấy cổ, dày dặn nhưng rất đơn sơ. Xem qua ngoài bìa, ông cùng các học giả nhận thấy đây là truyện Lục Vân Tiên do một sĩ quan người Pháp là Eugene Gibert và họa sĩ cung đình Huế Lê Đức Trạch tặng Viện Hàn lâm Pháp vào năm 1899. Đây là tác phẩm với trên 2000 câu thơ chữ Nôm chia làm nhiều đoạn, đều được minh họa màu ở tất cả các trang. Điều khiến ông và các học giả ngạc nhiên là tại sao vào năm 1895-1897 đã có một công trình minh họa đồ sộ như thế. Sau đó không lâu, với đề nghị của Giáo sư Phan Huy Lê, bản thảo này đã được các nhà nghiên cứu hai nước Pháp - Việt Nam lập một dự án để công bố rộng rãi.

Trước đó, tác phẩm truyện thơ Lục Vân Tiên của Nguyễn Đình Chiểu đã được dịch sang tiếng Pháp từ năm 1864. Dựa trên bản in của Abel de Michel, viên sĩ quan hải quân Pháp Eugene Gibert khi ông này nảy ra ý tưởng phác họa tác phẩm bằng tranh màu. Ông đã giao cho Lê Đức Trạch, một họa sĩ của triều đình Huế thực hiện tác phẩm truyện thơ bằng tranh màu duy nhất trong khoảng thời gian từ 1895 đến 1897. Trở về Pháp, ông đã trao tặng tác phẩm này cho Viện Hàn lâm Văn khắc và Văn học Pháp vào năm 1899. Kể từ đó trong suốt hơn 110 năm, bản thảo nằm im lìm trong thư viện Viện hàn lâm Pháp, cho đến năm 2011 được Giáo sư Phan Huy Lê phát hiện.

Với mong muốn giúp công chúng hiểu rõ giá trị đặc biệt về khoa học và mỹ thuật của bản thảo Truyện thơ Lục Vân Tiên bằng tranh màu, hai nhà nghiên cứu của Viện Viễn Đông Bác cổ là Pascal Bourdeaux và Oliver Tessier đã tiến hành biên tập, chú giải để công bố bản thảo này bằng 3 ngôn ngữ: Việt-Anh-Pháp với nhan đề "Lục Vân Tiên cổ tích truyện" (2 tập). Tiến sĩ Pascal Bourdeaux cho biết: để thực hiện công trình nghiên cứu này anh và các đồng nghiệp của mình đã đi khắp các vùng Việt Nam tìm lại tất cả tư liệu có liên quan. "Trong quá trình đi tìm hiểu thực tế, chúng tôi phát hiện nhiều phiên bản khác nhau của truyện Lục Vân Tiên. Như chúng ta biết truyện Lục Vân Tiên là truyện lục bát với hơn 2.000 câu thơ, được truyền miệng trong dân gian nên có nhiều phiên bản khác nhau. Thơ của Nguyễn Đình Chiểu được truyền khẩu và phổ biến rộng rãi vào cuối thế kỉ 19. Thế nhưng truyện Lục Vân Tiên lại được chuyển từ chữ Nôm sang chữ Quốc ngữ và Tiếng Pháp lại có sức lan tỏa mạnh mẽ hơn, phổ biến nhiều hơn", Tiến sĩ Pascal Bourdeaux nói.

Như vậy với hành trình trở về Việt Nam Lục Vân Tiên cổ tích truyện đã góp phần khẳng định những ấn phẩm mang đậm tinh thần văn hóa sẽ giúp chúng ta tìm về quá khứ một cách chân thực và thuyết phục nhất, thể hiện sự trân trọng văn hóa bản địa. Không những vậy nó còn để lại cho chúng ta một bộ di sản quý trong văn hóa cổ truyền của người Việt Nam, và đó cũng chính là minh chứng rõ nét nhất  để những giá trị tinh thần vô cùng quý báu này không bị rơi vào quên lãng.