Chưa bao giờ nhân loại đồng tâm nhất trí cao như vậy trong việc nhận diện và chống lại một kẻ thù đặc biệt là đại dịch Covid-19. Và một nghịch lý đã xảy ra, chưa từng có trong lịch sử loài người: Trong khi toàn thể nhân loại xích lại gần nhau hơn về tinh thần thì họ lại phải xa nhau hơn vì giãn cách xã hội. Trong bối cảnh ấy, giới văn nghệ sĩ nước ta đã cùng cộng đồng đối phó với dịch bệnh như thế nào?

Trong hoàn cảnh ấy, đội ngũ văn nghệ sĩ cả nước đã tỏ ra vững vàng, không những chịu đựng khó khăn, nguy hiểm, mà còn tham gia các hoạt động xã hội với tư cách những công dân tích cực.

Lướt qua mạng xã hội, tôi chưa gặp một dòng trạng thái nào của văn nghệ sĩ thể hiện sự bi quan, bế tắc hoặc phê phán các biện pháp phòng chống dịch theo kiểu anh hùng bàn phím. Khắp nơi, tôi gặp những lời tự động viên mình vượt qua khó khăn, những lời chia sẻ yêu thương, động viên đồng bào giữ vững tinh thần, thực hiện nghiêm sự chỉ đạo, quản lý của nhà nước, kiên cường chống dịch.

Trong hành động, ở đâu cũng xuất hiện những văn nghệ sĩ tham gia tích cực cùng toàn dân phòng chống dịch, thực hiện giãn cách xã hội, giúp đỡ người dân vùng tâm dịch... Tiêu biểu như ở thành phố Hồ Chí Minh, nơi đại dịch đang bùng phát dữ dội, nguy hiểm vô cùng, đội ngũ văn nghệ sĩ thành phố đã cùng chung tay phòng, chống dịch bằng những việc làm thiết thực, thể hiện tinh thần trách nhiệm và nghĩa vụ công dân của mình thông qua các hoạt động kêu gọi người dân cùng với chính quyền chấp hành các quy định phòng, chống dịch; sáng tác những tác phẩm nghệ thuật cổ vũ, động viên lực lượng tuyến đầu chống dịch; đóng góp chăm lo cho người dân khu vực cách ly, phong tỏa, và đóng góp vào Quỹ Vaccine phòng Covid-19,…

Theo trang tin điện tử Thành ủy Tp. Hồ Chí Minh, trong đợt dịch bùng phát lần thứ 4 này, đội ngũ văn nghệ sĩ thành phố và những bạn trẻ hoạt động trong lĩnh vực nghệ thuật đã tích cực tham gia đội hình tình nguyện viên do Thành đoàn phát động. Đến nay, đội hình có khoảng 120 thành viên tham gia do MC Quỳnh Hoa, Phó Giám đốc Nhà văn hóa Thanh niên thành phố phụ trách chính. Suốt từ khi dịch bùng phát đến nay, gần 120 thành viên trong đội hình văn nghệ sĩ tình nguyện này đã luân phiên tham gia thực hiện các nhiệm vụ cụ thể như: Hỗ trợ điều phối lấy mẫu xét nghiệm diện rộng; hỗ trợ công tác tiêm ngừa vaccine; dọn dẹp ký túc xá làm khu cách ly; cung ứng thức ăn cho các khu cách ly và phong tỏa; vận chuyển hàng hóa, quà tặng đến các điểm chống dịch và khu cách ly; đi siêu thị giúp người dân khi thực hiện Chỉ thị 16 của Chính phủ…

Ở nhiều tỉnh, thành phố khác cũng có tình hình tương tự. Văn nghệ sĩ đã thể hiện trách nhiệm công dân cao, không những không than phiền nản chí, mà còn vững vàng vươn lên, tham gia các hoạt động thiện nguyện, cổ vũ đồng bào kiên cường vượt qua đại dịch. Trong cuộc chiến toàn dân “chống dịch như chống giặc” đã hiển lộ những tính cách, những điển hình, có thể là chất liệu quý cho sự sáng tạo văn học nghệ thuật. Và trong khi thực hiện vai trò của một công dân chịu đựng và vượt qua mọi thử thách của dịch bệnh, văn nghệ sĩ cũng đóng vai trò của người sáng tạo nghệ thuật đắm mình vào thực tế, nhận thức, trải nghiệm, tích lũy vốn sống để sáng tác về một thời kỳ đặc biệt này. Tính thời sự đặc biệt của một hiện thực đặc biệt đã tác động mạnh mẽ vào tâm hồn người nghệ sĩ, làm rung lên mãnh liệt những xúc cảm nghệ thuật mà nếu không bắt kịp, nó sẽ trôi qua, không bao giờ trở lại nữa! Vì vậy, họ không chần chừ băn khoăn với việc lựa chọn giữa sáng tác cổ động, tuyên truyền nhất thời với thái độ ngồi tháp ngà mà suy tư thai nghén tác phẩm “để đời”! Yếu tố quyết định để tạo được tác phẩm nghệ thuật có giá trị là: Tài Năng. Tâm thế của người trong cuộc. Cứ dấn thân trong giông bão đại dịch, sáng tạo bằng cả tình yêu thương vô bờ bến với con người, cuộc sống, chắc chắn sẽ có những tác phẩm có chủ đề tư tưởng và giá trị nghệ thuật cao.

2.

Nhanh nhạy nhất là thơ ca, đã xuất hiện hàng loạt tác phẩm ra đời từ những ngày đầu chống dịch, với nội dung ca ngợi những chiến sĩ áo trắng trên tuyến dầu chống dịch, cổ vũ tinh thần đồng bào những vùng tâm dịch, từ Đà Nẵng, tới Bắc Giang, rồi Thành phố Hồ Chí Minh, ca ngợi tinh thần thương yêu, đùm bọc của đồng bào. Tôi muốn nhắc đến một nữ thi sĩ, Phạm Thị Phương Thảo, từ sự trải nghiệm của bản thân thời Covid, chị đã viết nên tập trường ca Sự sống và lòng biết ơn. Có thể nói, Sự sống và lòng biết ơn là tác phẩm văn học dài hơi nhất ra đời ngay trong những ngày cả nước căng mình chống đại dịch, như một liều vắc xin tinh thần, giúp công chúng có thêm sức đề kháng chống lại những “vi rút” tinh thần gây hoang mang, hướng tới ngày bình thường mới. Và mới đây, Hội Nhà văn Tp. Hồ Chí Minh đã tổ chức Cuộc thi sáng tác thơ “Nhân nghĩa đất phương Nam,” truyền cảm hứng, tinh thần lạc quan đến mọi người trong mùa dịch. Cuộc thi tiếp nhận các sáng tác về con người, cuộc sống mảnh đất phương Nam, đặc biệt chú trọng việc phản ánh những đổi thay, phát triển của Tp. Hồ Chí Minh, tình người và dấu ấn trong cuộc chiến chống dịch bệnh.

Nét nổi bật là sự kết hợp thơ và âm nhạc để tạo nên những ca khúc có chiều sâu tâm trạng và có bề nổi của không khí hào hùng chống dịch. Bằng phương thức làm việc trực tuyến, các nhạc sỹ cùng nhà thơ sáng tác rồi gửi bài cho các ca sỹ thể hiện để tuyên truyền trên mạng xã hội. Những bài hát góp phần tích cực giúp đỡ, động viên toàn quân và dân cả nước trong công cuộc phòng chống và đẩy lùi đại dịch. Từ các hoạt động lẻ tẻ như vậy, các nhà thơ, nhạc sĩ đã kết hợp với nhau hưởng ứng lời kêu gọi của Hội Nhạc sĩ Việt Nam để tạo thành một phong trào rộng lớn. Từ tháng 4/2020, Hội Nhạc sỹ Việt Nam đã phát động một đợt sáng tác những ca khúc về đề tài phòng chống Covid-19 và đã nhận được trên 200 tác phẩm. Hội đã kịp thời tuyển chọn 100 ca khúc có chất lượng và xuất bản một tập ca khúc với tiêu đề “Niềm tin” và sau đó đã xây dựng một chương trình nghệ thuật online với tên gọi “Niềm tin chúng ta là người chiến thắng”. Khi đợt dịch lần thứ 4 bùng phát, Hội Nhạc sỹ Việt Nam lại phát động đợt sáng tác lần thứ hai. Trong một thời gian ngắn, Hội đã nhận được trên 400 ca khúc của các tác giả trên cả nước gửi về. Điều đó chứng tỏ ý thức trách nhiệm và nhiệt tình của các nhạc sỹ đối với công cuộc chống dịch. Từ hơn 400 tác phẩm đó, Hội đồng Nghệ thuật của Hội Nhạc sỹ Việt Nam đã chọn 20 ca khúc để dàn dựng thu âm, ghi hình, dựng thành clip để kịp phát sóng trực tuyến chương trình “Tiếng hát át Covid.” Gần đây, Hội nhạc sỹ Việt Nam và Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam đã phối hợp tổ chức cuộc thi “Giai điệu nơi tuyến đầu”, đồng thời có những kế hoạch xây dựng các chương trình ca nhạc trực tuyến, gửi tới đồng bào và chiến sỹ cả nước trên sóng phát thanh-truyền hình quốc gia và các phương tiên truyền thông khác.

Cùng chủ đề hướng tới việc lan tỏa tình người trong mùa dịch, TYM Books & Media đã tổ chức Cuộc thi viết tản văn về đề tài “Thương lắm Sài Gòn”. Với Cuộc thi này, người tham gia có thể ghi lại cảm xúc, câu chuyện mưu sinh nhọc nhằn hay hành động thiện nguyện, trượng nghĩa về tình người Tp Hồ Chí Minh dành cho nhau trong những ngày cả thành phố đang nỗ lực chống dịch. Nhà văn Nguyễn Duy Quyền, tác giả của các đầu sách Quên được cứ quên, Tiệm ký gửi nỗi buồn, Còn quá nhiều thứ để thương, Sài Gòn trong Sài Gòn công tác trong một doanh nghiệp cung ứng dịch vụ y tế. Khi dịch Covid-19 bùng phát, anh đã cùng các cộng sự tham gia quy trình xử lý sau khi xét nghiệm và đưa bệnh nhân về đúng tuyến điều trị, cũng như điều tra dịch tễ và truy vết. Dù công việc bận rộn nhưng Nguyễn Duy Quyền vẫn tranh thủ ghi lại những cảm nhận về công việc và những chuyện diễn ra quanh mình trong bối cảnh toàn dân chống dịch như chống giặc và đang tập hợp những ghi chép này thành một tập tản văn-bút ký. Gần đây, “Nhật ký một nhà văn những ngày giãn cách” của nhà văn Y Ban đăng nhiều kỳ trên báo Văn nghệ của Hội Nhà văn Việt Nam cũng được đông đảo bạn đọc quan tâm và chia sẻ…

*

Mỗi nhà thơ, nhà văn dù muốn hay không thì những gì họ viết ra cũng phản ánh hiện thực, quan trọng hơn, phản ánh đời sống tinh thần của con người trong giai đoạn họ chứng kiến, họ sống và viết. Dĩ nhiên, mỗi nhà văn cũng chỉ là một con người cụ thể với những nhận thức, cảm xúc, ý hướng cá nhân. Bởi vậy, hiện thực của đại dịch Covid-19 đòi hỏi phải được phản ánh dưới nhiều góc nhìn, nhiều phong cách để góp phần phản ánh, tái tạo một thời kỳ, xa hơn là một thời đại đầy đủ, phong phú, sâu sắc hơn. Cuộc chiến chống đại dịch còn diễn biến phức tạp và chưa đến hồi kết. Cùng với đồng bào cả nước, đội ngũ văn nghệ sĩ tiếp tục sống, lao động, đấu tranh và cống hiến. Các tác phẩm văn học nghệ thuật tiếp tục được hình thành và công bố, lan tỏa năng lượng tích cực vào cuộc sống.

Bài tuyên truyền thực hiện Nghị quyết 84/NQ-CP ngày 29/5/2020 của Chính phủ

______

1. Tiến sĩ Văn học

Nguồn Văn nghệ số 40/2021