Cuộc đời làm báo giúp tôi có điều kiện đến được nhiều nơi của đất nước và cũng được tiếp xúc sớm bởi biết bao vấn đề nảy sinh từ đất với nghĩa tuyệt đối. Những năm 90 của thế kỷ trước, trong bề bộn các báo cáo “Mật” hàng ngày mà tôi phải đọc với chức trách công vụ, tôi đã thấy biết bao tranh chấp, kiện tụng, thậm chí là án mạng… phát sinh từ đất. Tuy nhiên, thời đó chưa nóng bỏng như bây giờ.“Người sinh, đất không đẻ” (thành ngữ), càng ngày đất đai càng trở nên một thứ hàng hóa đặc biệt. Và, như một quy luật của muôn đời, tranh chấp đất đai, án mạng về đất đai xảy ra ngày càng nhiều, càng quyết liệt. Càng ngày quan chức hiện hình trong các nhóm lợi ích, hư hỏng ngày càng nhiều. Trong rất nhiều nguyên nhân, có nguyên nhân từ chính sách, luật pháp. Tình trạng giá đất luôn ảo, luôn sốt từ thành thị đến nông thôn, nguyên nhân chính xuất phát từ những kẻ hở của luật pháp…
Kể từ khi tiến hành công cuộc Đổi mới đất nước đến nay, Luật đất đai đã qua 4 lần sửa đổi, bổ sung. Từ năm tháng 7/2014 đến nay chúng ta đang thực hiện theo Luật Đất đai được sử đổi và bổ sung năm 2013. Nêu ra như thế để thấy hành lang pháp lý về đất đai là một quá trình nhận thức và đây là bộ Luật được sửa đổi, bổ sung nhiều nhất. Đây là một trong những đạo luật quan trọng, thu hút được sự quan tâm của toàn xã hội. Luật Đất đai năm 2013 cùng với các văn bản hướng dẫn thi hành Luật tạo thành một hệ thống văn bản quy phạm pháp luật khá hoàn chỉnh, thể hiện những quan điểm đổi mới của Đảng phù hợp với cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hoá đất nước. Sau 8 năm tổ chức thi hành, công tác quản lý đất đai đã đạt được những kết quả quan trọng, tạo ra hành lang pháp lý đồng bộ, chặt chẽ và khả thi cho việc khai thác và sử dụng hợp lý, tiết kiệm và có hiệu quả đất đai, khai thác nguồn lực đất đai cho việc phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là việc phát triển các công trình hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội, nhà ở đô thị; tạo điều kiện cho đất đai tham gia vào thị trường bất động sản; tạo ra những động lực mạnh mẽ cho phát triển đô thị, tăng đáng kể nguồn thu cho ngân sách, đóng góp tích cực cho việc phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh của đất nước.
Mặc dù đã đạt được những kết quả quan trọng, nhưng vẫn còn rất nhiều tồn tại, hạn chế. Trước hết, nguồn lực về đất đai chưa thực sự được khai thác, phát huy đầy đủ và bền vững để trở thành nguồn nội lực quan trọng phục vụ phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Việc thu hồi giá trị tăng thêm từ đất chưa tương xứng với đầu tư của Nhà nước vào cơ sở hạ tầng. Việc sử dụng đất ở nhiều nơi còn lãng phí, hiệu quả thấp; nhiều dự án chậm hoặc không đưa đất vào sử dụng, dẫn đến tình trạng bỏ hoang đất, nhất là đất nông nghiệp… Cùng đó là tình trạng vi phạm pháp luật về đất đai còn xảy ra nhưng chưa được ngăn chặn, xử lý kịp thời; khiếu nại, tố cáo liên quan về đất đai vẫn chiếm hơn 70% đơn thư khiếu nại, tố cáo. Mặt khác, việc tiếp cận đất đai của tổ chức, cá nhân có những nơi còn khó khăn do chưa thực hiện đúng quy định. Việc thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư có nơi chưa đảm bảo hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, người có đất thu hồi và nhà đầu tư. Đồng thời, quá trình tập trung, tích tụ đất nông nghiệp diễn ra còn chậm, chưa đáp ứng yêu cầu phát triển nông nghiệp hàng hóa quy mô lớn, công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn nói riêng. Ngoài ra, xu thế thoái hóa, ô nhiễm đất, xâm nhập mặn diễn ra ở nhiều nơi, diễn biến phức tạp.
Những tồn tại, bất cập trên cũng có nhiều nguyên nhân. Nổi cộm nhất là quan hệ quản lý, sử dụng đất đai có tính lịch sử, phức tạp, liên quan đến nhiều đối tượng, thành phần, trải qua nhiều thời kỳ nhưng không được giải quyết dứt điểm, đồng bộ nên khó khăn trong xử lý theo pháp luật tại thời điểm hiện tại. Đồng thời, việc tổ chức thi hành pháp luật ở nhiều nơi còn chưa nghiêm, trong khi công tác thanh tra, kiểm tra, theo dõi thi hành pháp luật chưa thực sự có hiệu quả. Ở một số địa phương chưa quan tâm đúng mức, chỉ đạo cụ thể, sát sao và thường xuyên; việc phát hiện, ngăn chặn và xử lý kịp thời các hành vi vi phạm pháp luật về đất đai chưa được thực hiện tốt. Trong khi một số nội dung của pháp luật có liên quan đến đất đai còn chưa đồng bộ, thống nhất đã đặt ra yêu cầu phải rà soát, hoàn thiện Luật Đất đai và các luật liên quan để đảm bảo sự thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật. Một thực tế nữa là hệ thống tổ chức, bộ máy quản lý, hệ thống thông tin đất đai chưa đảm bảo yêu cầu quản lý nhà nước thống nhất về đất đai, chưa tương xứng với yêu cầu, nhiệm vụ quản lý nhà nước. Bên cạnh đó là xu thế toàn cầu hóa cùng với việc Việt Nam đang trong giai đoạn phát triển kinh tế - xã hội với yêu cầu đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, thu hút đầu tư… đang đặt ra nhiều vấn đề mới, cấp bách nhưng chính sách pháp luật đất đai chưa kịp thể chế hoá. Một số nội dung phát sinh mới trong thực tiễn nhưng pháp luật chưa có quy định điều chỉnh.
Vừa qua, Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5 khóa XIII (Nghị quyết 18-NQ/TW) về tiếp tục đổi mới, hoàn thiện thể chế, chính sách, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý và sử dụng đất, tạo động lực đưa nước ta trở thành nước phát triển có thu nhập cao; đã đề ra mục tiêu: đến năm 2030, hệ thống pháp luật về đất đai cơ bản được hoàn thiện đồng bộ, thống nhất, phù hợp với thể chế phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; Khắc phục bằng được tình trạng sử dụng đất lãng phí, để đất hoang hoá, ô nhiễm, suy thoái và những tồn tại, vướng mắc về quản lý và sử dụng đất do lịch sử để lại. Đồng thời nêu rõ 6 nhóm nhiệm vụ, giải pháp nhằm thực hiện mục tiêu trên. Trong đó có việc hoàn thiện các quy định về giao đất, cho thuê đất, chuyển mục đích sử dụng đất.
Về hoàn thiện cơ chế, chính sách tài chính về đất đai, điểm mới của Nghị quyết 18-NQ/TW là quy định mức thuế cao hơn đối với người sử dụng nhiều diện tích đất, nhiều nhà ở, đầu cơ đất, chậm sử dụng đất, bỏ đất hoang; thực hiện thanh toán không dùng tiền mặt trong giao dịch bất động sản. Hy vọng, chủ trương nhanh chóng được thể chế bằng luật pháp, không “ngủ đông” trên Nghị quyết quá lâu.
Đất đai là chủ quyền, lãnh thổ thiêng liêng của Tổ quốc gắn liền với lịch sử dựng nước và giữ nước của cả dân tộc; là không gian sinh tồn của cộng đồng dân tộc Việt Nam; nguồn tài nguyên, nguồn lực to lớn để phát triển đất nước, là tư liệu sản xuất đặc biệt tham gia vào tất cả các lĩnh vực hoạt động phát triển kinh tế, đời sống xã hội. Các chủ trương, chính sách pháp luật về đất đai có ý nghĩa hết sức quan trọng đối với phát triển kinh tế - xã hội, tác động đến mọi mặt đời sống, sản xuất, đến từng người dân, doanh nghiệp thu hút sự quan tâm rất lớn của xã hội. Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là hoàn toàn chưa có tiền lệ trong lịch sử. Do vậy, “mò mẫm” trả giá, ngay trong lĩnh vực đất đai là tất yếu. Hi vọng rằng việc quán triệt đầy đủ và tổ chức thực hiện tốt Nghị quyết 18-NQ/TW sẽ tạo thêm cơ sở lý luận và thực tiễn để Luật đất đai năm 2013 tiếp tục được Quốc hội sửa đổi, bổ sung; đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong giai đoạn mới.
Nguồn Văn nghệ số 30/2022
