Nhà lịch sử mĩ thuật Juliet Bareau-Wilson tại triển lãm về Goya tại Agen, Pháp.

Nghi ngờ đang dấy lên về hàng chục bức họa của Goya sau tuyên bố từ Juliet Wilson-Bareau, một chuyên gia về lịch sử nghệ thuật Anh. Bà cho rằng chúng không phải là tác phẩm của họa sỹ bậc thầy này mà là của một số trợ lý của ông.

Juliet Wilson-Bareau là một chuyên gia về Goya. Bà mới trả lời Observer, các bảo tàng phải kiểm tra lại các bức họa của Goya mà họ đang giữ bởi có rất nhiều bức “có vấn đề”. Bà thường thấy các nhà bán đấu giá và những người môi giới bán những tác phẩm mang tên Goya mà bà tin rằng chúng do những bàn tay khác vẽ lên.

“Đấy là một cái mỏ thực sự. Dù cố ý hay không cố ý thì những bức tranh đáng ngờ vẫn được xuất hiên như là Goya vẽ. Mọi người đều muốn một bức tranh của Goya”.

Sống vào năm 1746 đến năm 1828, Francisco de Goya được biết đến với nhiều kiệt tác, bao gồm những tác phẩm mang tính châm biếm sự tàn ác, phi nhân đạo của con người với con người trong loạt tranh Những thảm họa chiến tranh (Disasters of War).

Bức "Những con bò trong thị trấn" của Goya, 1808-1812. Nguồn: Prisma Archivo/Alamy

Wilson-Bareau, người nghiên cứu về Goya tại trường đại học Oxford, đã làm giám tuyển cho nhiều triển lãm quan trọng về Goya tại Prado, Madrid, và Học viện Nghệ thuật hoàng gia London. Bà ước tính có “hàng tá” bức của Goya sẽ phải được xem xét lại và điều đó có thể mất rất nhiều năm nghiên cứu: “Chúng ta đã nhận thức được vấn đề này trong nhiều năm và mọi người cũng bắt đầu thực hiện nghiên cứu của mình. Hầu hết mọi bảo tàng treo tranh của Goya đều có vấn đề. Vấn đề này trải trên một diện rất rộng, một vài bức rõ ràng là tranh giả nhưng nhiều bức lại do các phụ tá trong xưởng vẽ của ông vẽ.”

Một phần của vấn đề là một cuộc kiểm kê năm 1812 trong xưởng vẽ của Goya và những nơi sở hữu tranh của ông khác. “Chúng tôi tin rằng mọi thứ đều được Goya kiểm kê. Theo thòi gian, tôi đã đi đến kết luận là một vài bức trong đó có thể không do chính ông vẽ”, bà nói.

“Câu trả lời là chính Goya, giống như bất kỳ họa sĩ vĩ đại nào khác, có một xưởng vẽ năng động với nhiều trợ lý, và do đó nhiều bức vẽ có thể do những người khác vẽ nhưng chúng đều ra khỏi xưởng vẽ này với tư cách tranh của Goya,” bà cho biết thêm.

Francisco de Goya, tự họa, 1783. Nguồn: © Musée des Beaux-Arts d'Agen

Goya vốn được biết đến là có nhiều phụ tá nhưng cho đến gần đây, vai trò của họ vẫn còn rất mơ hồ. “Bây giờ thì đã rõ là thông qua các bằng chứng từ tư liệu đã có thể chứng minh, những người từng mua tranh của Goya và không phải tranh của Goya đều dưới cùng một nhãn hiệu là tranh của Goya, và họa sĩ bậc thầy đã thực sự dẫn dắt một trường phái, đúng như công nhận của đương thời.”

Bà cho biết thêm: “Bảo tàng Metropolitan, New York, đã hạ các bức tranh của họ vì không phải do Goya vẽ nhưng chưa thể xác nhận được thời gian sáng tác hay tác giả. Do biết là Goya đã có một xưởng họa, nơi có thể đem đến nhiều bức có vấn đề, Met sẽ tái thẩm tra chúng.”

Những bức được thẩm tra bao gồm cả bức khổ lớn Các maja trên ban công (Majas on a Balcony), một bức sao chép nguyên bản của Goya trong một bộ sưu tập cá nhân ở châu Âu. Bareau-Wilson nói: “Bức vẽ khác cùng chủ đề đã được đưa vào bảo tàng Louvre năm 2013 trong “những ngày nghiên cứu” Goya. Tôi tin đó là tác phẩm của Asensio Julià, người trợ lý thân cận nhất của họa sỹ và cũng là người vẽ phiên bản theo phong cách Goya tại Met.”

Julià cũng có mặt trong một triển lãm quan trọng về xưởng họa của Goya mà Bareau-Wilson đã giám tuyển cho Bảo tàng Nghệ thuật ở Agen, miền nam nước Pháp. “Goya: Thiên tài tiên phong. Bậc thầy và trường phái của ông” gồm gần 90 bức được mượn từ nhiều bảo tàng và các bộ sưu tập cá nhân trên toàn thế giới.

Các kiệt tác của Goya được treo  cạnh những bức mà Bareau-Wilson tin tưởng là do phụ tá của ông vẽ, dẫu cho chúng đều từ xưởng họa của ông: “Đó là nguyên nhân lý giải tạo sao mọi người đều tin vào sự thật là chúng là do Goya vẽ, ngay cả khi một vài người trong số chúng ta có thể phát hiện ra là chúng không phải như vậy.”

Nhiều tác phẩm vẫn còn trong tình trạng mơ hồ về tác giả, bao gồm cả bộ sưu tập năm 1970 mà bà đã nghiên cứu khi còn là một nhà sử học mĩ thuật trẻ, hợp tác với Pierre Gassier, một chuyên gia về tranh của Goya đã qua đời năm 2000: “Một số lượng lớn tôi chỉ thấy qua những bức ảnh chụp lại.”

Bà nói “nỗi lo lắng” về thách thức đánh giá các bức tranh của Goya trị giá hàng triệu bảng: “Nếu một bức là của một trợ lý thì tất nhiên giá của nó sẽ tụt thê thảm. Nghệ sỹ trong bóng thiên tài có thể minh họa hình ảnh của ông, phong cách của ông nhưng tác phẩm không truyền tải được cái bản sắc cá nhân độc đáo và sức mạnh tư tưởng của người sáng tạo”.

Bà sẽ công bố nghiên cứu của mình trong một bộ sưu tập cho một triển lãm ở Agen, sẽ mở đến ngày 10/1/2020.

Tô Vân dịch