Từ năm 2019, Hội Nhà văn Việt Nam và NXB AB ART của Hungary đã hợp tác trong việc dịch và xuất bản chéo tác phẩm của nhau. Năm 2020 và 2021, NXB AB ART đã xuất bản “Hợp tuyển thơ Chiến tranh Việt Nam”, tuyển tập truyện ngắn “Trại bảy chú lùn” của tác giả Bảo Ninh, tập thơ “Bông hồng và chiếc bình cổ” của tác giả Vũ Trọng Thái. 3 đầu sách này của Việt Nam vừa tham gia Tuần lễ sách tại thủ đô Budapest (Hungary) tháng 9-2021.
Đầu tháng 10-2021 Hội Nhà văn Việt Nam cũng giới thiệu tập thơ “Xương của nắng” (tác giả Halmosi Sándor, NXB Hội Nhà văn) trong khuôn khổ hợp tác hai bên.
Báo Văn nghệ trân trọng giới thiệu với bạn đọc bài viết của nhà thơ Trần Quang Đạo về tập thơ này, cùng chùm thơ trong tập thơ của tác giả Hungary, Halmosi Sándor.
***
Tôi đọc thật kỹ tập thơ Xương của nắng của Halmosi Sándor, nhà thơ người Hungary (do Phan Anh Sơn chuyển ngữ từ nguyên bản tiếng Hungary). Tập thơ này của ông như một bóng núi đổ xuống tấm lưng lạc đà của tôi trên con đường khám phá cái đẹp của ngôn từ, hình ảnh, khám phá vẻ đẹp của tư tưởng thơ… Tôi đã khó nhọc nắm bắt và cắt nghĩa từng thi ảnh, từng ý tưởng, từng bài thơ, gộp lại cả tập thơ để nói lên cảm nhận của mình về tập thơ có cái tên rất “đánh đố”.
Quả thật thơ của Halmosi Sándor rất khó đọc - một loại thơ phải nghĩ rồi mới cảm, từ cảm phải nghĩ tiếp mới mong tiếp nhận được. Đọc một lần khó nắm bắt được thông điệp và vẻ đẹp thi ca mà tác giả đưa ra. Bởi thơ ông là một lối thơ duy lý, thi ảnh chồng lên thi ảnh, ý chồng lên ý, trong cơn thăng hoa của “cảm xúc trào lên”, bởi những “day dứt bủa vây” đã “cài bẫy” (không phải đánh đố) sự thưởng thức của người đọc. Nhưng khi đã mở được cái kíp nổ “quả pháo hoa thơ” kia, vô hiệu hóa nó, thì ta thở phào nhẹ nhõm, thưởng thức sự khám phá của mình và sự sáng tạo của nhà thơ.
Chúng ta đọc bài thơ được lấy làm tên tập thơ để minh chứng cho điều này. Khi mới đọc đầu đề của bài thơ tôi đã ngỡ ngàng bởi hình ảnh “xương của nắng”. Tôi đọc bài thơ một lần, nhắm mắt lại tưởng tượng và suy nghĩ. Đọc lại bài thơ lần hai, lần ba, thậm chí tiếp tục đọc và nhâm nhi, phân tích từng thi ảnh, từng ý và chuỗi ý tưởng nhà thơ đưa ra trong cuộn chỉ thơ tưởng là rối rắm, để tìm ra mối chỉ và rút ra mối chỉ ánh sáng dẫn lối khám phá. Và phát hiện trên sợi chỉ kia từng vệt nắng tư tưởng, từng vệt nắng nghệ thuật thơ lung linh, làm thăng hoa cảm xúc và cảm nhận.
Xương của nắng
Ngày đầu tiên tất cả còn lấp lánh, còn nhìn thấy rõ
Và thế là họ nhận ra cái dằm đầu tiên trong mắt anh, họ lấy ra, cái dằm bằng gỗ. Họ nghĩ thế là ổn rồi, rồi trời tối, rồi rạng đông, ngày thứ hai.
Xung quanh bắt đầu mục nát, chỉ còn các thanh xà ngang to đã được ngâm tẩm kỹ mới chưa bị. Một cái bóng mờ hắt lên tất cả, tiếng đàn vĩ cầm vang lên rè rè. Và họ nhận ra cái dằm thứ hai trong mắt anh, họ lấy ra, cái dằm bằng kim loại. Họ nghĩ thế là ổn rồi, rồi trời tối, rồi rạng đông, ngày thứ ba.
Và gió rít lên tiếng đồng tiếng thép, và anh đã thở nặng nề hơn khi họ lấy ra cái dằm thứ ba, cái dằm gánh đỡ buồng phổi và các sợi dây thần kinh của tất cả các loài hữu tình và cây cỏ, làm anh rất đau. Họ chỉ cười nghĩ thế là ổn rồi, rồi trời tối, rồi rạng đông, ngày thứ tư.
Và xung quanh bắt đầu sầm tối lại, mưa buồn giăng giăng khi họ lấy ra cái dằm thứ tư, tức là cái chấm sáng nhỏ tí ti kia, cái mà họ nghĩ là cái dằm. Và họ nghĩ thế là ổn rồi, rồi trời tối, rồi rạng đông, ngày thứ năm.
Cái lạnh rùng mình chạy khắp trên cánh đồng, nhưng không ai kiếm tìm những người đã ngã xuống, những ngôi mộ chung nằm im dưới sức nặng khổng lồ, nhưng bàn tay thứ năm không hề run rẩy khi lấy ra cái gì đó, cái mà họ nghĩ là cái dằm thứ năm. Và họ nghĩ thế là ổn rồi, rồi trời tối, rồi rạng đông, ngày thứ sáu.
Khi mà họ không tìm thấy cái dằm cuối cùng, không tìm thấy dù dùng cả kính lúp soi đi soi lại. Trời đã chạng vạng rồi họ nhìn thấy cái gì đó, lấp lánh lên ấm áp, và trong họ nảy lên một nghi ngờ, là các cái dằm kia cũng rất giống thế này. Nhưng họ vẫn lấy ra, lấy ra theo đúng quy trình của nó. Bởi vì cái gì đã được viết ra thì sẽ thành sự thực. Vì tất cả những gì được viết ra đều sẽ thành sự thực. Và họ vui mừng vì công việc đã được hoàn thành tốt, họ vui mừng nghĩ rằng mình không bao giờ có thể nhầm lẫn, họ ngả người ra phía sau thư giãn và quyết định rằng ngày hôm sau, ngày thứ bảy họ sẽ chỉ nghỉ ngơi và ăn mừng. Rồi trời tối.
Bài thơ dựng lên một cuộc phẫu thuật nhằm lấy ra những dị tật, những nguồn bệnh trong cơ thể con người. Bằng lối cấu tứ lặp lại và tịnh tiến thời gian, tác giả đã dựng lên cuộc phẫu thuật mang tính hiện thực đa chiều. Thời gian: ngày 1 đến ngày 6. Cái dằm được lấy ra từ cái dằm vô tri “bằng gỗ”, rồi bằng “kim loại”, đến những cái dằm lấp lánh ánh sáng trí tuệ, lấp lánh ánh sáng tư tưởng: “cái dằm gánh đỡ buồng phổi”, cái dằm “chấm sáng nhỏ tí ti”, rồi cái dằm vô hình, cái dằm “lấp lánh sáng lên ấm áp”. Từng thang bậc của cảm xúc, tư tưởng lộ dần, ta nắm bắt được chúng. Cuộc phẫu thuật lấy những cái dằm chỉ là cái cớ, cái nhà thơ mượn nó để nói một điều khác lớn lao vượt ra ngoài nghĩa đen. Đó là sự tàn nhẫn tước bỏ đi những gì đẹp đẽ quý giá của con người, cuộc sống trong sự kém hiểu biết, vô cảm... của những người “cầm cân nảy mực”… Tư tưởng bài thơ này đưa ra có thể áp dụng vào trong tất cả các lĩnh vực cuộc sống. Ta thử ví dụ: Bài thơ, tập thơ nằm trong “lưỡi dao” của các nhà phê bình. Họ bóc tách, vứt bỏ, chà đạp không thương tiếc lên câu chữ, hình ảnh của bài thơ. Dù sau khi bóc tách, vứt bỏ, chà đạp… họ vỡ lẽ ra, những cái mình vứt đi đó là “ánh sáng lấp lánh”, nhưng họ vẫn “vui mừng vì công việc đã hoàn thành”, và họ “không bao giờ nhầm lẫn được”. Hay vận vào một cuộc phê bình, ta cũng có kết quả đó. Cao hơn là một thể chế khi đánh đổ một thể chế khác. Cơ thể chính trị của thể chế cũ sẽ bị tước bỏ vứt đi “những ánh sáng lấp lánh” mà nó vốn có. Thật tàn nhẫn! Bài thơ vì thế rất đa nghĩa!
Thông điệp bài thơ, và làm chủ đề cho cả tập thơ là: Những thứ quý giá, đẹp đẽ là ánh sáng lấp lánh, ẩn sâu trong con người. Phải tìm hiểu, khám phá để tìm ra, thấy được giá trị, sức lan tỏa của nó đối với cuộc sống để mà nâng niu, trân trọng. Đừng chà đạp, vứt bỏ nó bởi bất kỳ nhân danh nào!
Tập thơ Xương của nắng được chia làm 4 phần: Mạnh mẽ, Xương của nắng, Cổ thư, Bầu trời Omszk. Mỗi phần thơ với nội dung đề cập một chủ đề, nhưng nằm trong một cột sống của cơ thể sống, có phần hồn, phần xác của một con người riêng biệt hay là một cơ thể xã hội. Một cơ thể mạnh mẽ, ẩn chứa những tinh túy của cuộc sống với ánh sáng xương của nắng; một tâm hồn cô đơn trong các tầng mức chìm lắng hoặc độc cô tỏa sáng; một khát khao tự do, khát khao sống vì cái đẹp, tận hiến cho cái đẹp trong bầu trời Omszk được gói gọi trong tập thơ nhẹ về trọng lượng, nhưng có sức nặng của trí tuệ và tư tưởng. Với lời đề từ lấy từ thơ của Pilinszky - một nhà thơ vĩ đại Hungary thế kỷ XX, câu đề từ như một xác tín cho tập thơ, rằng, Halmosi Sándor đang truyền đạo từ những bài thơ của mình trong một thánh lễ có tên XƯƠNG CỦA NẮNG. Những ánh sáng đẹp đẽ lấp lánh trong cơ thể phát sáng bởi một đức tin: Những gì tốt đẹp sẽ được nâng niu, gìn giữ, bồi đắp và thăng hoa trên một ý chí độc sáng của tự do.
Chùm thơ Halmosi Sándor (Hungary)
Một phân tử
Lời nói không chỉ có sức mạnh
Chúng còn có lịch sử và gia phả
Hàng ngàn năm, sau bao nhiêu lợi dụng và
bạo lực
cuối cùng chúng cũng được dựng lên và về lại
Về với bạn
Về với tôi
Những tập thơ cuộn tròn lại ở trên bàn
Căn phòng đầy mùi hương của thuốc lá tẩu và
của sự sống ngọt ngào như mật
Trong thơ luôn có một chỗ trống
Trong sáng thế một vệt hồng tươi rói
Vết sẹo đã lành
Bạn đã thấy tôi khóc
Còn tôi thấy bạn hì hụi tối ngày thổi bụi bay đi
để không bám víu tâm hồn
Ngày tận thế với các thây ma theo phong cách Dostoyevsky
Rồi cuối cùng chỉ còn lại có hai
Bạn và tiếng khóc
Phần còn lại của tiếng khóc
Câu chuyện lớn bạn luôn thường ao ước
Cuộc sống cỏn con, vô thường tuyệt đẹp được
tôn vinh
Hiện tại vĩnh hằng
Để rồi cô đơn sau đó
Tiếng lạo xạo của ở đây và bây giờ
Tiếng rú rít điếc tai sau tĩnh lặng yên bình
Thế giới này sẽ đổi thay bởi vì Cái đẹp
hay vì tia nắng trong mắt em
hay là phần còn lại của tia nắng đó
Justie
Nếu nhân nhượng, nàng đã đánh mất mình ở đó
Nếu nhân nhượng, xương sống của bạn đã bị đá đè bẹp dí
Bạn ngồi một mình trên chiếc ghế dài của các tình nhân
Cát và sỏi đá chất lên ở xung quanh thành đống
Những người thợ đang làm đeo khẩu trang vẫn điển trai
Bạn biết, chỉ lao động và tình thương mới cứu bạn được thôi
Bạn biết, chỉ lao động với tình thương mới cứu nàng được thôi
Ai có tính hay lo thì trời cho thêm lòng kiên trì lo mãi
Ai còn có việc nhiều thì trăm năm cũng chỉ là chớp mắt, trăm lần cách ly cũng vèo qua như chỉ một giờ
Nàng sẽ đến vào lúc bình minh
Nàng sẽ nhẹ nhàng gõ lên cửa sổ, nhẹ nhàng đặt vào bậu cửa nhánh gừng mang đến từ xa. Hương sả tỏa ra từ mái tóc nàng óng ả, và tiếng nàng cười làm nước chảy túa ra.
Cần phải say mê tới mức cuồng điên
Cần phải say mê tới mức cuồng điên thì chúng ta mới luôn luôn dám liều mình nhảy ra ngoài, phải say mê và cuồng điên. Phần xác càng không dám thì phần hồn càng muốn hơn. Những sợi gân đứt rách cuối cùng đã không còn níu giữ, không còn kéo giật lại nữa. Cú bước ra huyền bí, nguồn sống đập nhịp nhàng không thành tiếng, dừng. Những mùi hương lạ lẫm. Chuyển cảnh. Đồ vật rơi xuống đập vào nền đất mà không có tiếng kêu. Phim câm. Giẫy giụa, ánh đèn flash. Khoảng dừng bất tận. Rồi quay trở lại vào thân xác, lại câu chữ, lại giả vờ như nói chuyện. Ồn ào. Trống rỗng.
Thế này làm sao mà không điên được
Thế này làm sao mà không điên được, phải phát điên lên mỗi ngày. Máy bay trước khi cất cánh, khi còn đang đi ra đường băng, đều kiểm tra các chức năng quan trọng nhất, chúng xòe các tấm kim loại ở cánh ra, thử lại các màn hình điều khiển. Chúng ta cũng vậy, cần phải học cách bảo dưỡng tâm hồn mình, cần giữ cho sự nhạy cảm của mình luôn sẵn sàng, không né tránh điều gì cả, cứ để cho những sự xấu xa bẩn thỉu như bùn đỏ chảy qua các xóm các làng trong cơn lũ, cứ để cho chúng chảy qua tâm hồn bạn. Chúng sẽ làm cho bạn trở nên sạch sẽ hơn.
Nhiều lần, nhiều lần nữa.
Đỉnh núi Dobogó Kő
Bởi vì không có gì là ngẫu nhiên
Có trật tự
Cái thiếu muôn đời co giật nơi dạ dày và cổ họng. Đốt xương cột sống nhói đau. Sự im lặng ngàn cân sau câu nói cuối cùng, thơ đấy. Giãy chết. Sự tàn nhẫn tạo lập của suy nghĩ. Cái thiếu vắng của ngôn từ. Và rồi vẫn nói, vẫn còn cứ nói.
Các chặng đường
Ta vấp ngã bởi vì ta tin tưởng
Ta đứng lên bởi vì ta đã mất lòng tin
Bây giờ ta đứng đây trong mùa xuân ngây ngất
Phủi bụi đi, tắm rửa cho ta sạch sẽ
Hóng mát, phơi khô trong gió
Cách ly
Vừa bùng ra đã lập tức lan truyền không thể nào ngăn cản được. Tất cả bị đóng cửa, cách ly nghiêm ngặt, cả thế giới chuyển mình chống lại
Nhưng tất thảy đều vô ích
Tình yêu thương không thể ngăn trừ
Phan Anh Sơn (Dịch từ nguyên bản tiếng Hungary)
Nguồn Văn nghệ số 41/2021
