Body Painting được xem như một hình thức của nghệ thuật thân thể, thực hiện trên thân thể người, như vẽ, xăm hình, trình diễn... Vẽ trên thân thể khác với xăm ở một điểm quan trọng: có tính tạm thời, trong một thời gian ngắn ngủi và nhằm những mục đích, thông điệp khác nhau của nghệ sỹ.

Một trong những tác phẩm Body Painting ảo giác của Johannes Stötter.

Nguồn gốc loại hình nghệ thuật này bắt đầu từ rất xa xưa, với bằng chứng là những bức tranh hang động. Người ta cho rằng tổ tiên loài người đã sử dụng những vật liệu tự nhiên để vẽ lên cơ thể mình và cũng dùng chính chúng để tạo hình trên vách hang động. Đến tận ngày nay, việc vẽ trên cơ thể vẫn được duy trì trong tập quán của thổ dân ở những bộ lạc châu Phi, Australia, New Zealand, Ấn Độ và Trung Đông.

Nhưng nghệ thuật Body Painting thực sự bắt đầu rộ lên trong giới làm nghệ thuật là khi nào, và ở đâu?

Cách đây chừng trên dưới 60 năm, bắt đầu từ phương Tây, khi xã hội có cái nhìn cởi mở hơn với hình ảnh khỏa thân, hay các cảnh nóng trên phim ảnh, các nghệ sỹ phương Tây bắt đầu tìm kiếm ở nghệ thuật vẽ cơ thể những cách biểu đạt mới, theo cách khiêu khích và gây sốc, để thông điệp của họ gây được sự chú ý của công chúng. Thậm chí họ đã sáng tạo được những hình ảnh biến ảo kỳ diệu trên thân thể, khiến nó như thể tan biến vào thiên nhiên và trở thành một phần của môi trường. Ngày nay, quân đội và lực lượng an ninh ở nhiều nước sử dụng nghệ thuật này như một kỹ thuật nghiệp vụ giả trang hoặc giấu mình.

Còn ở Việt Nam, nghệ thuật Body Painting được du nhập từ khoảng trên dưới 20 năm, tồn tại và phát triển song song với hội họa. Nhưng có thể nói không ngoa, loại hình nghệ thuật này không phải chỉ có xuất xứ từ nước ngoài, hay trong vài chục năm gần đây, mà có từ cổ xưa. Bằng chứng là người Việt cổ từ 2000- 3000 năm trước đã có tục xăm, hoặc vẽ hình lên cơ thể. Theo Lĩnh Nam chích quái (phần Hồng Bàng thị truyện) thì: “Bấy giờ, dân trên núi xuống nước đánh bắt cá thường bị thuồng luồng gây thương tổn, bèn cùng nhau tâu việc ấy với Vua. Vua nói: “Các giống ở trên núi khác với các loài ở dưới nước. Các loài ở dưới nước chỉ ưa những gì giống với mình và ghét những gì khác mình, vì vậy, ta mới bị gây hại”. Tục vẽ mình của dân Bách Việt bắt đầu để không bị thủy quái làm hại và hòa nhập với động vật ở dưới nước.

Lẽ dĩ nhiên, để việc biến một tục lệ cổ xưa thành một môn nghệ thuật như ngày nay đòi hỏi điều kiện quan trọng nhất là cá tính sáng tạo, ý tưởng và thông điệp của nghệ sỹ.

KÉN NGHỆ SỸ - KÉN THÀNH CÔNG

Tiếng là đã du nhập vào Việt Nam xấp xỉ ¼ thế kỷ, nhưng môn nghệ thuật được coi là độc đáo này lại chưa khởi sắc, phát triển manh mún và chưa lan tỏa, trong khi đó, trên thế giới nó đã mang tính đại chúng, nhiều nghệ sỹ đã trở nên vô cùng nổi tiếng với những sáng tạo tuyệt vời.

Nổi bật là nghệ sỹ Body Painting ảo giác Johannes Stötter. Anh được biết đến với tác phẩm đột phá trong lĩnh vực vẽ tranh trên cơ thể. Là một hiện tượng nổi tiếng thế giới, Johannes đã giành được nhiều giải thưởng, đạt được nhiều cột mốc đáng chú ý khác nhau. Thay vì một bức tranh tĩnh, Johannes chuyển nghệ thuật của mình lên các mô hình sống, giúp tăng cường kết nối giữa nghệ sỹ, con người và nghệ thuật. Mang tác phẩm nghệ thuật của mình vào cuộc sống với từng nét cọ và tạo hiệu ứng chi tiết bằng tay, anh hợp nhất cái nhìn thấy và không nhìn thấy thành một. Pha trộn nghệ thuật của mình vào bối cảnh của phong cảnh thiên nhiên hoặc trang trí trong nhà, anh tạo ra những kiệt tác, mô tả vẻ đẹp của các dạng sống trong chính sự tồn tại và dễ bị tổn thương của nó. Với tinh thần cao và ý thức sáng tạo mạnh mẽ, Johannes Stötter giảng dạy tại các hội thảo Body Painting, và triển lãm công việc của mình trên toàn cầu.

Ở Việt Nam, hiện tại vẫn chỉ có một nhóm nhỏ các họa sỹ như Phương Vũ Mạnh, Ngô Lực, Đức Phạm, Mỹ Hạnh, Đăng Khoa, Miên Thảo, Thanh Trung đến với bodypainting và tạo được ấn tượng. Trong số này, Phương Vũ Mạnh là họa sỹ có nhiều cuộc trình diễn, tác phẩm Body Painting tạo sự chú ý nhất.

Phương Vũ Mạnh bắt đầu với môn nghệ thuật “mới” từ 1996. Mười nămtrước, trong một cuộc trả lời phỏng vấn, anh cho biết: “Sở dĩ, nghệ thuật thế giới phát triển rực rỡ, bởi họ có những hoạ sỹ dám tiên phong, dám chất nhận tất cả thất bại, khó khăn. Có không ít người thắc mắc, tại sao lớn tuổi rồi mà tôi lại liều mình tiên phong chọn một cho mình loại hình nghệ thuật “hũ nút” như Body Painting, rồi có người lại khuyên, hãy để những người trẻ làm công việc sáng tạo cái mới, nhưng tôi nghĩ, tuổi tác chỉ nói được vấn đề mình sinh ra năm nào thôi, chứ không thể phản ánh được nghệ thuật của anh là cái gì? Trong nghệ thuật, một ông già 70 có thể trở thành tiên phong. Vấn đề này phụ thuộc vào cách tư duy, sáng tạo và nỗ lực cá nhân của từng người”.

Đến nay, Phương Vũ Mạnh đã có cuộc trình diễn Body Painting tại Trung tâm Văn hóa Pháp và khu phố cổ Hà Nội. Đặc biệt, lần trình diễn ở phố cổ Hà Nội, anh đã tạo nên một không gian nghệ thuật được kết hợp với các ngôn ngữ tạo hình: Video art, sắp đặt, vẽ tranh Body Painting và âm thanh đương đại.

Ngoài Ngô Mạnh, người được xem là một trong những họa sỹ tiên phong đưa nghệ thuật Body Painting vào Việt Nam, thì họa sỹ Phạm Minh Đức (Đức Phạm) cũng theo đuổi bộ môn nghệ thuật này từ rất nhiều năm. Đức Phạm được xem là một trong những họa sỹ hiếm hoi của miền Bắc đưa nghệ thuật Body Painting đến gần hơn với khán giả Việt Nam.

Nữ họa sỹ Mỹ Hạnh cũng được công chúng chú ý khi thực hiện loạt ảnh vẽ trên cơ thể các người mẫu nổi tiếng Việt Nam một thời.

NGHỆ THUẬT HAY DUNG TỤC?

Trong khi trên thế giới, Body Painting là môn nghệ thuật đã đến gần với đại chúng, thì ở Việt Nam vẫn còn khá xa lạ. Như trên đã nói, đây là môn nghệ thuật độc đáo nhưng chưa khởi sắc. Trong vòng trên dưới 20 năm qua, hầu như chỉ quẩn quanh với vài tên tuổi được công chúng biết đến. Mà buồn nỗi, họ được số đông biết tên và dòng nghệ thuật họ đang theo đuổi nhiều hơn nhờ một… scandal năm 2018, khi một nữ người mẫu nude tố một nam họa sỹ và công an phải vào cuộc điều tra.

Ít nghệ sỹ theo đuổi, điều này được lý giải là vì ở ta có quá nhiều rào cản. Ví như là ở nước ngoài, họa sỹ vẽ trên mẫu nude hoàn toàn, thì ở ta đó là điều lạ lẫm, tế nhị, không cẩn thận sẽ bị quy ngay là dung tục, thô thiển. Thậm chí các người mẫu nổi tiếng có tham gia vì mục đích nghệ thuật và từ thiện đi chăng nữa cũng bị quy chụp là “khoe thân”, quảng bá, đánh bóng tên tuổi của người mẫu là chính chứ chưa mang tính nghệ thuật.

Bên cạnh đó, theo họa sỹ Huỳnh Thanh Trung, Body Painting Việt bị kìm hãm vì chưa có trường lớp dạy chính quy, công khai về môn nghệ thuật này. Tác phẩm tạo ra chưa mang tính ứng dụng, thưởng lãm một cách phổ biến… Phải chăng vì cái ranh giới mong manh giữa nghệ thuật và dung tục mà ở ta có ít họa sỹ, người mẫu và công chúng theo đuổi, thưởng lãm? Liệu có nguyên nhân khác là sự ít làm mới của nghệ sỹ hay không?

Liên quan đến câu hỏi Nghệ thuật hay dung tục, ta có thể đặt câu hỏi vì sao mình đã yêu thích nghệ thuật của Johannes Stötter đến vậy. Đưa nghệ thuật đến gần đối tượng nào, con người hay thiên nhiên là cách mà người nghệ sỹ chọn lựa. Vấn đề là cách nào đi chăng nữa, thì hiệu quả mà nó mang lại là quan trọng nhất.

Johannes Stötter cư trú tại một thị trấn nhỏ thuộc dãy Alps, giữ mối liên hệ sâu sắc với thiên nhiên, để có có được nhiều cảm hứng. Anh từng chia sẻ trong một chương trình thực hành vẽ trên cơ thể mẫu giữa thiên nhiên hoang dã: “Có lẽ tôi sẽ đi theo hướng chưa được ai khám phá. Điều tôi đang làm đó là “không ai làm”. Tôi đang không đi theo một lối mòn. Khi tôi vẽ trên cơ thể, tôi rất khác với chính mình trong cuộc sống thường ngày. Tôi rất chú tâm vào công việc tôi đang làm. Có cái gì đó rất bí ẩn về nó, tôi đoán nó như một nghi lễ của việc vẽ trên cơ thể”

Nghệ thuật hay dung tục? Có lẽ đó luôn là vấn đề chính mà người nghệ sỹ hay người thưởng lãm nghệ thuật quan tâm. Chỉ có nghệ sỹ tài năng mới có thể rạch ròi khoảng cách giữa nghệ thuật và dung tục, và nếu người nghệ sỹ làm được điều đó, thì ngay cả người thưởng lãm dung tục nhất cũng không thể tìm thấy điều anh ta muốn thấy.

Nguồn Văn nghệ số 44/2020