Trong cuộc đấu tranh không ngừng của chúng ta với những câu hỏi liên quan đến giới tính và sự tự nhận thức trong xã hội đương đại, không thể chối cãi rằng những biểu hiện sáng tạo của những người chuyển giới sẽ vẫn là một động lực quan trọng và đột phá trong việc định hướng quỹ đạo của thế giới nghệ thuật.

Nghệ thuật chuyển giới là một loại hình nghệ thuật được tạo ra bởi và về những người chuyển giới, và thường tìm cách thách thức các chuẩn mực và khuôn mẫu xung quanh danh tính của người chuyển giới.

Nhu cầu đại diện và khả năng hiển thị lớn hơn cho các nghệ sĩ chuyển giới là một vấn đề quan trọng trong lĩnh vực lịch sử nghệ thuật. Bằng cách công nhận và tương tác với những trải nghiệm và quan điểm của các nghệ sĩ chuyển giới, thế giới nghệ thuật có thể bắt đầu thách thức các thực hành loại trừ và mở rộng hiểu biết về thế giới. Chỉ bằng cách tích cực tham gia vào sự đa dạng của trải nghiệm con người, thế giới nghệ thuật mới có thể bắt đầu phát huy hết tiềm năng của nó như một lực lượng biến đổi trong xã hội. Trong những năm gần đây, người ta ngày càng nhận ra tầm quan trọng của nghệ thuật chuyển giới trong thế giới nghệ thuật rộng lớn hơn. Nhiều bảo tàng và phòng trưng bày đã bắt đầu trưng bày tác phẩm của các nghệ sĩ chuyển giới, và ngày càng có nhiều người quan tâm đến cách mà nghệ thuật chuyển giới có thể thách thức các quan niệm truyền thống về nghệ thuật và bản sắc.

Sự đàn áp của giới tính đã sinh ra một cuộc cách mạng nghệ thuật

“Hoa hồng của Heliogabalus” - 1888 - của Lawrence Alma-Tadema

Bản chất loại trừ của thế giới nghệ thuật phương Tây khi nói đến nghệ thuật chuyển giới là một chủ đề có tầm quan trọng đặc biệt trong lĩnh vực lịch sử nghệ thuật. Mặc dù xã hội ngày càng có nhiều người biết đến và chấp nhận những người chuyển giới, thế giới nghệ thuật vẫn chậm tiếp nhận và đại diện cho trải nghiệm của các nghệ sĩ chuyển giới. Trong lịch sử, thế giới nghệ thuật phương Tây đã bị thống trị bởi các nghệ sĩ chuyển giới, có rất ít không gian hoặc khả năng hiển thị cho các nghệ sĩ chuyển giới giới thiệu tác phẩm của họ. Định nghĩa hạn hẹp về giới tính của thế giới nghệ thuật đã dẫn đến việc xóa bỏ các cá nhân chuyển giới và trải nghiệm của họ khỏi quy tắc lịch sử nghệ thuật, kéo dài vòng luẩn quẩn của sự loại trừ và gạt ra ngoài lề xã hội.

 Ngay cả trong nghệ thuật đương đại, vẫn còn thiếu tầm nhìn và đại diện cho các nghệ sĩ chuyển giới, chỉ có một số bảo tàng và phòng trưng bày tích cực tìm kiếm và trưng bày nghệ thuật chuyển giới. Bản chất loại trừ này có tác động sâu sắc đến khả năng của thế giới nghệ thuật trong việc phản ánh những trải nghiệm và quan điểm đa dạng của xã hội đương đại, duy trì một quan điểm hạn hẹp và hạn chế về thế giới. Hơn nữa, các hoạt động loại trừ của thế giới nghệ thuật phương Tây đan xen sâu sắc với các hệ thống quyền lực và đặc quyền rộng lớn hơn, bao gồm phân biệt chủng tộc, phân biệt giới tính và chủ nghĩa duy khả năng. Cách thức mà các cá nhân chuyển giới bị loại khỏi thế giới nghệ thuật phản ánh sự bất bình đẳng xã hội rộng lớn hơn, kéo dài vòng luẩn quẩn của sự gạt ra bên lề và áp bức.

Lý thuyết Queer khi nói về nghệ thuật chuyển giới

Lý thuyết “queer” là một thuật ngữ được sử dụng trong nhiều ngành khác nhau bao gồm phân tích văn học, triết học, chính trị và các lĩnh vực nghiên cứu văn hóa khác. Về cơ bản, nó hoạt động như một quan điểm đặt câu hỏi về bản sắc của người chuyển giới và dị tính được coi là tiêu chuẩn và cung cấp một luận điểm xem xét lại lĩnh vực đó bằng cách tiếp cận “queer”.

Lý thuyết người đồng tính và nghệ thuật chuyển giới có mối liên hệ chặt chẽ với nhau, vì cả hai đều quan tâm đến cách thức xây dựng và thể hiện giới tính và tình dục trong văn hóa.

Trọng tâm của cả lý thuyết đồng tính luyến ái và nghệ thuật chuyển giới là sự bác bỏ ý tưởng về những bản sắc cố định, thiết yếu, nhấn mạnh tính trôi chảy và đa dạng của bản sắc đồng thời tìm cách thách thức quan điểm cho rằng có những phân loại cố định “nam” và “nữ” được xác định bởi sinh học. Tương tự, nghệ thuật chuyển đổi giới tính thường tìm cách phá vỡ các chuẩn mực giới tính truyền thống và khám phá các phương pháp tạo ra và biểu diễn giới tính.

 Cả lý thuyết người đồng tính và nghệ thuật chuyển giới cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của tính đại diện. Lý thuyết người đồng tính đã nêu bật cách thức mà sự đại diện định hình sự hiểu biết của chúng ta về tính dục và giới tính, đồng thời nhấn mạnh nhu cầu về sự đại diện và khả năng hiển thị lớn hơn cho cộng đồng LGBTQ+ trong nghệ thuật và văn hóa.

Tương tự, nghệ thuật chuyển giới tìm cách cung cấp không gian cho những người chuyển giới kể câu chuyện của chính họ, đồng thời thách thức những cách thể hiện hạn chế và thường mang tính khuôn mẫu về người chuyển giới trong nền văn hóa chính thống.

Tại sao lý thuyết Queer lại quan trọng trong việc hiểu nghệ thuật chuyển giới?

Trong những năm gần đây, lý thuyết đồng tính đã có ảnh hưởng sâu sắc đến thế giới nghệ thuật. Nó đã thách thức những ý tưởng truyền thống về vai trò của nghệ thuật và nghệ sĩ trong xã hội, đồng thời mở ra những khả năng mới cho việc sáng tạo và diễn giải nghệ thuật.

Làm nổi bật sự đàn áp thông qua nghệ thuật

Một cách khác mà lý thuyết đồng tính đã tác động đến thế giới nghệ thuật là làm nổi bật vai trò của quyền lực và áp bức trong việc hình thành bản sắc giới tính và tình dục. Lý thuyết người đồng tính đã thách thức ý tưởng cho rằng tình dục và giới tính là những khía cạnh tự nhiên, bẩm sinh trong bản sắc của một cá nhân, và thay vào đó nhấn mạnh cách thức mà các chuẩn mực xã hội và cấu trúc quyền lực ảnh hưởng đến sự thể hiện và trải nghiệm về tình dục và giới tính.

Điều này đã khiến nhiều nghệ sĩ khám phá những cách mà sự áp bức và gạt ra bên lề ảnh hưởng đến cộng đồng LGBTQ+, đồng thời sử dụng tác phẩm của họ như một phương tiện để phản kháng và giải phóng.

Đặt câu hỏi về danh tính cố định

Một trong những cách quan trọng mà lý thuyết kỳ lạ đã ảnh hưởng đến thế giới nghệ thuật là bằng cách đặt câu hỏi về khái niệm bản sắc cố định, thiết yếu. Thuyết queer nhấn mạnh tính trôi chảy và tính đa dạng của bản sắc, và điều này đã được phản ánh trong tác phẩm của nhiều nghệ sĩ đương đại. Ví dụ, các nghệ sĩ như Cindy Sherman và Yasumasa Morimura đã sử dụng nhiếp ảnh và nghệ thuật trình diễn để khám phá những cách thức xây dựng và thể hiện bản sắc trong văn hóa đương đại. 

Tầm nhìn thông qua nghệ thuật

Một trong những đóng góp quan trọng nhất của lý thuyết người đồng tính đối với thế giới nghệ thuật là sự nhấn mạnh của nó vào tầm quan trọng của tính đại diện. Lý thuyết người đồng tính đã nêu bật cách thức mà sự đại diện định hình sự hiểu biết của chúng ta về tính dục và giới tính, đồng thời nhấn mạnh nhu cầu về sự đại diện và khả năng hiển thị lớn hơn cho cộng đồng LGBTQ+ trong nghệ thuật và văn hóa.

Điều này đã dẫn đến sự xuất hiện của nhiều loại hình nghệ thuật đồng tính phong phú và đa dạng, từ hoạt động chính trị của thời đại AIDS cho đến tác phẩm vui tươi và ăn mừng hơn của các nghệ sĩ đương đại như Zanele Muholi và Mickalene Thomas.

Tóm lại, Nghệ thuật chuyển giới là một hình thức thể hiện mạnh mẽ có khả năng thách thức và phá vỡ những lý tưởng truyền thống về giới tính, những khuôn mẫu và sự kỳ thị, cũng như tạo không gian cho những người chuyển giới kể câu chuyện của chính họ, đồng thời đưa ra lời nhắc nhở mạnh mẽ về sức mạnh biến đổi của nghệ thuật.

Ngân Hạnh (Theo artincontext)

Nguồn Văn nghệ số 26/2023