Hàng chục năm qua, với sự quan tâm chăm lo của Đảng, Nhà nước trong điều kiện hạn hẹp nguồn lực; thể chế, cơ chế chưa đầy đủ, chính sách ưu đãi không hấp dẫn các nhà đầu tư nên việc xây dựng nhà ở xã hội cho công nhân, người lao động, người thu nhập thấp và sinh viên chưa đáng kể. Đến năm 2022, cả nước mới xây dựng được khoảng 8 triệu m2 nhà ở xã hội (tương đương 200.000 căn hộ) là quá ít, so với nhu cầu thì vẫn như muối bỏ bể…
 |
| Một dự án Nhà ở xã hội tại huyện Gia Lâm |
Đất nước ta với khoảng 100 triệu dân, 40 % sinh sống tập trung ở đô thị quá đông, mỗi năm gia tăng hơn 1 triệu việc làm nhưng lại thiếu hụt cơ sở hạ tầng và nhà ở. Mức tăng dân số khu vực đô thị 3,3%- 3,5%/năm, hiện có khoảng gần 1,5 triệu hộ gia đình ở đô thị, khu công nghiệp tập trung chưa có nhà ở và khoảng 45% người di cư đang phải ở nhà thuê. Để đáp ưng nhu cầu cấp bách của người nghèo, người thu nhập thấp, nhất là công nhân lao động cần đầu tư xây dựng khoảng 25 triệu m2 nhà ở nhằm đáp ứng gia tăng dân số và dân di cư về các đô thị.
Quá trình đổi mới, thị trường bất động sản phát triển vượt trội khiến diện mạo đất nước thay đổi nhanh chóng, nhất là các đô thị, đặc biệt những thành phố lớn. Nhà ở thương mại (chung cư cao cấp, biệt thự, nhà liền kề, khách sạn, nhà nghỉ dưỡng,v.v…) thoả mãn nhu cầu đời sống tầng lớp trung lưu trở lên, đang trở thành bão hoà trong xã hội. Tuy nhiên, hàng chục triệu người là công nhân trong các khu công nghiệp, người lao động thuộc các thành phần kinh tế, người thu nhập thấp, sinh viên, v.v…đang chật vật về chỗ ở để ổn định cuộc sống. Một bộ phận đáng kể người lao động phải thuê nhà trọ nhếch nhác, lộn xộn, thiểu an toàn, chi phí chiếm tỉ lệ không nhỏ trong thu nhập hàng tháng. Để giảm bớt khó khăn cho công nhân trong các khu công nghiệp, Chính phủ ban hành Quyết định số 08/2022/QĐ-TTg ngày 28/3/2022 về việc hỗ trợ có mục tiêu cho các địa phương 100% kinh phí ngân sách Nhà nước thực hiện chính sách hỗ trợ tiền thuê nhà cho người lao động với hàng nghìn tỉ đồng.
Thực tế của thị trường bất động sản, do chính sách ưu đãi bất cập, thiếu hấp dẫn nên các nhà đầu tư chủ yếu say sưa với xây dựng nhà ở thương mại, bởi lợi nhuận của nó là “đỉnh cao chót vót”. Một phép tính đơn giản như sau: Thu hồi đất để giao cho doanh nghiệp làm dự án nhà ở thương mại, đất đô thị đền bù giá 3-5 triệu đồng/m2, đất nông nghiệp đền bù cho nông dân trên dưới 1 triệu đồng/m2 (trước đây giá mỗi m2 đất nông nghiệp chỉ bằng một bát phở). Thế nhưng khi làm hạ tầng, phân lô xây dựng nhà chung cư cao tầng thì một m2 đất thương mại giá trị gấp trăm, gấp nghin lần. Ví dụ, xây toà nhà chung cư 30 tầng để bán (không kể tầng hầm, tầng kĩ thuật) 1 m2 sàn giá 30 đến 40 triệu đồng thì nhà đầu tư có doanh thu 900 triệu đồng đến 1,2 tỉ đồng trên 1 m2 đất thương mại (chồng cao), trừ hết các khoản chi phí thì lợi nhuận có thể đạt 35-50%. Vì thể, doanh nghiệp, doanh nhân đầu tư kinh doanh bất động sản “qua một đêm có thể đã là tỉ phú”. Một số ông chủ trở thành tỉ phú USD chỉ trong 10-15 năm. Nhìn vào các khu đô thị mới, khu nhà ở cao chọc trời, những lô biệt thự sang trọng, những dãy nhà liền kề cao cấp có giá chục tỉ, trăm tỉ đồng khiến người nghèo chỉ ngước mắt nhìn trong mơ ước. Theo quy định của pháp luật, các dự án nhà ở thương mại bắt buộc phải dành 20% quỹ đất để làm nhà ở xã hội nhưng các nhà đầu tư thực hiện không nghiêm. Cơ quan quản lí Nhà nước thiếu kiểm tra, giám sát nên chương trình nhà ở xã hội trong các dự án ấy không mấy khả thi.
Nguyên nhân của thực trạng này do cơ chế, chính sách và quá trình thực thi bộc lộ nhiều bất cập. Đó là trình tự thủ tục đầu tư xây dựng, mua bán nhà ở xã hội còn kéo dài, thậm chí phức tạp hơn các dự án nhà ở thương mại. Một số dự án được miễn phí sử dụng đất nhưng vẫn phải thực hiện thủ tục tính tiền sử dụng đất để miễn. Mặt khác, người được mua nhà ở xã hội bắt buộc phải do các cơ quan có thẩm quyền thẩm định về đối tượng, điều kiện. Việc xác định giá bán, cho thuê, cho thuê mua nhà ở xã hội được đầu tư bằng nguồn vốn ngoài ngân sách bắt buộc phải do cơ quan Nhà nước cấp tỉnh thẩm định khiến kéo dài thời gian nhiêu khê, tốn kém cho doanh nghiệp. Các chính sách ưu đãi cho chủ đầu tư đã ban hành thiếu sức hấp dẫn, không thực chất, kém sức thu hút, khuyến khích các chủ đầu tư. Trong nhiều dự án nhà ở xã hội, phần 20% diện tích đất theo quy định ở nhiều nơi không cho thuê được phần diện tích này, có dự án xây các căn hộ rồi bỏ không, lãng phí trong khi chủ đầu tư không được bán để thu hồi vốn, v.v…
Trước nhu cầu cuộc sống đang đặt ra cấp bách về nhà ở xã hội, theo quan điểm, đường lối đại hội Đảng lần thứ XIII, ngày 01 tháng 8 năm 2022, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính chủ trì hội nghị “Thúc đẩy phát triển nhà ở xã hội cho công nhân, người thu nhập thấp” với mục tiêu giai đoạn 2022-2030 phấn đấu để có 1 triệu căn hộ nhà ở xã hội được coi là bước đột phá.
Theo báo cáo của Bộ Xây dựng, tính đến năm 2022 cả nước đã hoàn thành 301 dự án nhà ở xã hội khu vực đô thị với quy mô 156.000 căn, tổng diện tích 7,79 triệu m2. Đồng thời, đang tiếp tục triển khai 401 dự án, quy mô 455.000 căn hộ với tổng diện tích khoảng 22,718 triệu m2. Hiện đã hoàn thành việc đầu tư xây dựng 175 dự án, quy mô 93.000 căn hộ tổng diện tích 4,6 triệu m2 và tiếp tục triển khai 274 dự án, quy mô 293.000 căn hộ tổng diện tích 14,6 triệu m2. Mặc dù phát triển như vậy, song vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu, thậm chí mới được một phần nhà ở cho công nhân lao động, người thu nhập thấp...
Trong chương trình hướng tới khát vọng của đông đảo công nhân, người thu nhập thấp, nhiều doanh nghiệp lớn thuộc thành phần kinh tế ngoài Nhà nước hưởng ứng tích cực. Cùng với kế hoạch của Bộ Xây dựng, một số Tập đoàn kinh tế lớn cam kết từ nay đến năm 2030 xây dựng 1,3 triệu căn nhà ở xã hội, với giá mỗi căn chỉ từ 300 triệu đồng đến 500 triệu đồng, đáp ứng được nhu cầu đáng kể về nhà ở cho công nhân các khu công nghiệp, người có thu nhập thấp.
Để thực hiện thành công chiến lược quan trọng, có ý nghĩa nhân văn, ưu việt của chế độ, cần hoàn thiện thể chế, chính sách như sửa đổi Luật Nhà ở, Luật Đấu thầu, Luật Thuế, v.v… nhất là cơ chế, chính sách cho nhóm đối tượng thu nhập thấp, quy định cụ thể đối tượng được mua, điều kiện hưởng thụ; việc quy hoạch, dành quỹ đất, lựa chọn nhà đầu tư dự án, tách riêng chính sách nhà ở cho công nhân để khuyến khích, ưu đãi nhằm phát triển loại hình nhà lưu trú trong các khu công nghiệp; thực hiện giải ngân nhanh vốn hỗ trợ tới tay người mua nhà; tiếp tục giảm thuế, phí, đặc biệt cắt giảm các thủ tục hành chính rườm ra, nhiêu khê. Bốn Ngân hàng Nhà nước (AgriBank, VietcomBank, ViettinBank, BIDV) với gói hỗ trợ 120.000 tỉ đồng sẽ góp phần đáng kể vào chương trình cấp bách về nhà ở xã hội trong cả nước.
Theo ý kiến của một số Đại biểu quốc hội tại kì họp thứ 5 khoá XV, khi thảo luận về Luật Nhà ở đề xuất xây dựng nhà ở xã hội hướng tới chủ yếu cho thuê chứ không nên bán, mua, thuê mua. Bởi lẽ, người công nhân, người thu nhập thấp sẽ khó tiếp cận nếu một lúc bỏ ra năm, bảy trăm triệu đồng, thậm chí hơn 1 tỉ đồng mua nhà là không dễ, nhưng mỗi tháng chi 2-3 triệu đồng thuê nhà ở sẽ có nhiều khả thi hơn.
Chính sách về nhà ở xã hội là một phần quan trọng, định hướng lớn trong kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội cần sự điều hành, quản lí chặt chẽ của Nhà nước. Ngay cả việc người dân xây dựng nhà ở, nhà trọ cho công nhân, sinh viên thuê cũng cần có bàn tay quản lí, trách nhiệm của cấp uỷ, chính quyền địa phương nhằm báo đảm nhà trọ cũng phải có tiêu chuẩn, có mật độ thích hợp. Nhà nước khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia phát triển nhà ở xã hội gắn với thị trường bất động sản phù hợp chương trình, kế hoạch xây dựng nhà ở trong từng giai đoạn, đi đôi tuân thủ pháp luật về nhà ở, quy hoạch, kế hoạch do cơ quan có thẩm quyền phê duyệt, bảo đảm đồng bộ về hạ tầng xã hội, góp phần ổn định chính trị, an sinh xã hội…
Kim Quốc Hoa
Nguồn Văn nghệ số 28/2023
