Thực hiện lời hứa bằng sinh mệnh

Nhà văn Lộ Dao (1949-1992), tên thật là Vương Vệ Quốc, sinh ngày 3 tháng 12 năm 1949 trong một gia đình nông dân nghèo khó tại huyện Thanh Giản, vùng núi Thiểm Bắc của tỉnh Thiểm Tây. 

Ông có một tuổi thơ khổ cực, 7 tuổi đã phải xa gia đình để đến làm con nuôi trong gia đình bác ruột. Năm 1969, ông về quê làm ruộng, làm nhiều việc mang tính thời vụ, đồng thời dạy cho một trường tiểu học ở nông thôn. Năm 1973, ông học ở khoa Văn Đại học Diên An và bắt đầu sáng tác văn học. Sau khi tốt nghiệp đại học, Lộ Dao làm biên tập cho tờ Văn nghệ Thiểm Tây. Năm 1980, ông công bố tác phẩm Một màn kinh thiên động địa, đạt giải thưởng truyện vừa xuất sắc toàn quốc lần thứ nhất. Năm 1982, ông công bố tác phẩm Nhân sinh, sau đó được chuyển thể thành phim điện ảnh. 

Nhà văn Lộ Dao (1949-1992)

Thế giới bình thường là bộ tiểu thuyết trường thiên đồ sộ của ông, được hoàn thành vào năm 1988. Đây là bộ tiểu thuyết ba tập hoành tráng như một sử thi, thể hiện toàn cảnh những biến động to lớn trong đời sống xã hội và tư tưởng tình cảm của con người ở nông thôn Trung Quốc. Khi viết mới được 2/3 tiểu thuyết Thế giới bình thường, Lộ Dao bị ốm nặng, bác sĩ yêu cầu ông phải gác lại công việc và nghỉ ngơi hoàn toàn. Nhưng, để hoàn thành tác phẩm, Lộ Dao đã liều chết để chạy đua với thời gian. Ông “làm việc cật lực, đốt cháy hết mình”, để mang lại một tác phẩm hoàn chỉnh cho độc giả, cuối cùng nhà văn đã thực hiện lời hứa bằng chính sự sống của mình. Năm 1991, Thế giới bình thường vinh dự nhận được giải thưởng văn học Mao Thuẫn lần thứ 3. Ông đã qua đời do bệnh nặng ở Tây An khi mới 42 tuổi. Lộ Dao qua đời, nhưng Thế giới bình thường đã truyền cảm hứng cho hàng triệu thanh niên Trung Quốc cống hiến hết mình cho công cuộc cải cách mở cửa của đất nước. Năm 2019, Thế giới bình thường được chọn vào Tuyển tập 70 tiểu thuyết kinh điển trong 70 năm của Trung Quốc mới. 

Bức tranh toàn cảnh về nông thôn Trung Quốc

Thế giới bình thường gồm 3 tập, mỗi tập khoảng 450 trang, là bức tranh toàn cảnh về nông thôn Trung Quốc từ thời hợp tác xã tập thể đến thời khoán đất về từng hộ gia đình. Tiểu thuyết quy tụ nhiều nhân vật gắn với nhiều ngành nghề khác nhau, cho thấy sự vận động, phát triển của từng cá nhân đến toàn xã hội.  

Giống như thế giới đa chiều và phức tạp, Thế giới bình thường được thiết kế với nhiều mạch truyện đan xen. Đầu tiên là mạch truyện về sự trưởng thành. Mạch truyện ngày gắn với hai nhân vật chính Tôn Thiếu An, Tôn Thiếu Bình, và em gái Tôn Lan Hương của họ. Tôn Thiếu An là một người nông dân điển hình, sự học đứt gánh giữa đường, phải trở về nuôi gia đình nhưng anh đã vượt muôn ngàn khó khăn, đưa gia đình phấn đấu trở thành một hộ nông dân tiêu biểu bằng con đường làm giàu chân chính từ nông thôn. Không giống như Tôn Thiếu An, số phận của Tôn Thiếu Bình lại mở ra một hành trình trưởng thành khác biệt. Cùng xuất thân như anh trai mình, nhưng Tôn Thiếu Bình đã nỗ lực mở rộng tầm hiểu biết bằng con đường học và tự học. Học hết cấp ba, không có hậu thuẫn của gia đình, Tôn Thiếu Bình phải trở về nông thôn. Nhưng anh không cam phận làm một nông dân nghèo khó mà đã vượt qua không gian làng quê, ra ngoài thành thị làm thuê. Cuộc sống ngoài huyện thành vất vả khổ cực, những ngày lao động làm thuê nặng nhọc của người thợ đá, thợ mỏ đã biến Tôn Thiếu Bình từ một cậu học trò thư sinh trở thành một người đàn ông rám nắng và chai sạn, nhưng trong anh vẫn luôn ấm áp tình yêu thương và lòng cao thượng dành cho những số phận còn tội nghiệp hơn mình. Hay em gái của họ là Tôn Lan Hương, hai người anh đã chịu khổ nhọc kiếm tiền để nuôi em gái, sau này cô đỗ đại học, trở thành nhà du hành vũ trụ đầu tiên của Trung Quốc. 

Qua số phận của những người con trong gia đình Tôn Thiếu Bình, Thế giới bình thường đã khắc họa những con đường vươn lên của giới trẻ Trung Quốc. Trên hành trình ấy, Lộ Dao tin vào sự kiên trì, nghị lực, ý chí và tình yêu thương của con người. Họ đã vượt qua điều kiện sinh tồn khắc nghiệt của bản thân. Vất vả khổ cực càng nhiều thì những người có thể vượt qua thử thách ấy lại càng tỏa sáng về ý chí và nhân cách. Ba anh em Tôn Thiếu An, Tôn Thiếu Bình, Tôn Lan Hương, cho dù thế nào cũng đều yêu thương, đùm bọc lẫn nhau. 

Gắn với mạch truyện này, Thế giới bình thường mang cảm hứng ngợi ca lao động. Lao động khiến người trẻ cảm thấy ý nghĩa của cuộc sống, quên đi những vất vả khó khăn của cá nhân…

Những khúc ca tình yêu

Bên cạnh mạch truyện về sự trưởng thành, Thế giới bình thường còn hấp dẫn người đọc bởi mạch truyện tình yêu. Qua mạch tình cảm này, người đọc thấy được muôn mặt đời sống nông thôn, và còn mở ra cả phía thành thị liên quan đến bước chân của từng nhân vật. Thế giới nông thôn và thành thị soi bóng cho nhau, càng làm hiện rõ một bức tranh toàn cảnh về cuộc sống, con người. Có những tình yêu lãng mạn mang màu sắc lí tưởng như tình yêu của Tôn Thiếu Bình và Điền Hiểu Hà, từng học cấp ba với nhau nhưng nguồn gốc xuất thân khác nhau. Điền Hiểu Hà là con của Điền Phúc Quân, bí thư địa khu, một nhà cải cách. Điền Hiểu Hà học cao đẳng sư phạm, còn Tôn Thiếu Bình học cấp ba, sau đi làm thuê bên ngoài. Tuy làm thuê nhưng cậu thường xuyên đọc sách, mang trong lòng nhiều khát vọng, suy nghĩ của kẻ sĩ, khác với anh trai là Tôn Thiếu An, người cũng nhiều khát vọng nhưng là khát vọng của một nông dân. 

Thế giới bình thường cũng có những cuộc tình đầy dang dở như tình cảm của Tôn Thiếu An và Điền Nhuận Diệp. Điền Nhuận Diệp sau khi chia tay với Tôn Thiếu An phải lấy Lý Hướng Tiền, Lý Hướng Tiền tuy chỉ là lái xe nhưng là con lãnh đạo, cô chỉ yêu Tôn Thiếu An chứ không yêu chồng. Nhưng khi biến cố xảy ra, Lý Hướng Tiền bị tai nạn ô tô, phải cắt hai chân, lúc ấy Điền Nhuận Diệp đã lựa chọn quay lại chăm  sóc chồng. Chính trong hoàn cảnh này, Điền Nhuận Diệp lại tìm được sự bình an trong cuộc sống mà cô vốn cảm thấy vô vị, nhàm tẻ, thậm chí là đầy chán nản

Tác phẩm cũng nói đến nhiều mặt trái trong sự phát triển của nông thôn Trung Quốc. Mặt trái về cơ chế, lợi dụng quan hệ, đường sau cửa trước, trong lúc nhà nhà đi làm kinh tế cũng có những người làm ăn không chân chính.

Cuốn sách truyền cảm hứng cho giới trẻ

Thế giới bình thường viết về những cảnh đời bình dị trong sự vận động và phát triển của lịch sử. Lộ Dao đã đi sâu vào những cảm xúc, số phận của từng cá nhân, để từ đó nâng những trải nghiệm ấy lên tầm phổ quát, tạo thành một tác phẩm có ý nghĩa xã hội, lịch sử sâu sắc. Câu chuyện về một gia đình nông dân ở thôn Song Thủy vì thế có thể đồng vọng và lay động hàng triệu trái tim, khiến độc giả xúc động trước những số phận, cảnh đời, cảm phục trước ý chí, sức mạnh và sự vươn lên của những con người bình thường bé nhỏ trong cuộc tồn sinh khắc nghiệt. 

Thế giới bình thường nhấn mạnh truyền thống không ngừng tu dưỡng, rèn luyện, ca ngợi sự bền bỉ, ý chí quyết tâm của con người, coi trọng giá trị của tình người và cuộc sống. Bởi vậy, bộ sách được coi là một tác phẩm mang “hiệu ứng hải đăng”, giống như ngọn đèn chiếu rọi, có sức tác động và truyền cảm hứng mạnh mẽ trong giới trẻ, khiến người trẻ suy nghĩ và khám phá những hướng đi trong tương lai, như chính cái tên của tác phẩm, nhà văn Lộ Dao thể hiện tư tưởng: trong cuộc sống bình thường của chúng ta, lại ẩn tàng bao nhiêu điều vô cùng vĩ đại. 

Tín thiên du và cuộc sống vùng cao nguyên hoàng thổ

Với dung lượng đồ sộ của một tự sự quy mô lớn, Thế giới bình thường cuốn hút người đọc bởi sự hoành tráng, của bối cảnh và bức tranh hiện thực được dàn dựng công phu. Không gian cao nguyên hoàng thổ bao trùm tác phẩm vừa phủ lấp, lại vừa làm bật lên sức mạnh của những phận đời bé nhỏ giữa non cao. Nghệ thuật kể chuyện lôi cuốn, cấu trúc chặt chẽ, điểm nhìn linh hoạt đem đến sự cảm nhận đa chiều về hiện thực. Lộ Dao vừa giống như một nhà hiện thực viết về những mảng màu u tối nhất, lại vừa như một thi sĩ cất lên khúc ca đắm say ca tụng vẻ đẹp của thiên nhiên và vẻ đẹp của tình người. Nhịp điệu của tác phẩm chính là nhịp điệu của cuộc sống đời thường. Bước vào sinh quyển nghệ thuật của Thế giới bình thường, người đọc như được chìm đắm trong một bầu không khí rất riêng của cao nguyên hoàng thổ Trung Hoa. Xuyên suốt tác phẩm là những câu hát dân gian Tín thiên du bồng bềnh, phiêu lãng trên núi non trập trùng, thảo nguyên rộng lớn. Những câu hát ấy vang lên như chính những khúc điệu của cuộc đời, khi ngân nga cùng nỗi hân hoan của lòng người, lúc lại tha thiết, nỉ non cùng bao tủi hờn, tuyệt vọng. Nó đồng hành cùng những đau khổ, đắng cay, vừa là điệu bi ca, vừa là khúc hoan ca của tâm hồn những con người trên cao nguyên hoàng thổ. Tác phẩm còn đem đến cho người đọc những hiểu biết mang tính địa phương đặc sắc của con người vùng cao ở phương Bắc Trung Quốc, với những phong tục, vũ điệu, đặc biệt là kiến trúc nhà hang độc đáo. 

Dùng sách để giao lưu với thế giới

Bộ tiểu thuyết Thế giới bình thường do Tập đoàn xuất bản Bắc Kinh xuất bản. Đây là đơn vị xuất bản tổng hợp, có lịch sử hoạt động từ năm 1948. Hiện nay, tập đoàn xuất bản Bắc Kinh có 9 nhà xuất bản chuyên nghiệp, 6 toà soạn tạp chí, 16 công ty nhỏ. Bản tiếng Việt Bộ tiểu thuyết này là kết quả của sự hợp tác xuất bản giữa Tập đoàn xuất bản Bắc Kinh và Nhà xuất bản Hội Nhà văn. Hai bên đều cho rằng, các vấn đề lao động và tình yêu, những trắc trở trong cuộc sống và hành trình đi tìm lí tưởng, những đau khổ và niềm vui được thể hiện trong Thế giới bình thường là những tình cảm chung của nhân loại; giá trị bản thân mà các nhân vật chính tìm thấy trong cuộc sống vất vả, những cuộc đời luôn không ngừng vươn lên, cũng là sự theo đuổi tinh thần chung của tất cả mọi người. Hi vọng cuốn sách này sẽ mang đến những trải nghiệm đặc sắc cho người đọc Việt Nam, thúc đẩy những nhận thức chung, tăng cường hợp tác giao lưu văn học giữa hai nước. Nhà xuất bản Hội nhà văn sẽ chính thức xuất bản bản tiếng Việt tiểu thuyết Thế giới bình thường vào quý 1 năm 2024.

Tập đoàn xuất bản Bắc Kinh từ năm 2004 đã triển khai giao dịch bản quyền với Việt Nam, với bề dày hợp tác như vậy, sách của Tập đoàn đã nhận được sự hưởng ứng của người đọc Việt Nam, đặc biệt là độc giả trẻ tuổi. Hơn 10 năm nay, gần 300 loại ấn phẩm như Đọc những tác phẩm khoa học nổi tiếng, Tôi tin là tôi có thể làm được… đã được hoàn thành và xuất bản ở Việt Nam. Thành quả giao lưu văn hoá giữa hai bên đã khắc sâu thêm sự giao lưu hợp tác văn hóa giữa hai đất nước. 

Minh Thương

Nguồn Văn nghệ số 50/2023