Tết Nguyên Đán năm nay tiết trời thật ấm áp. Sự ấm áp lạ thường ấy, như có thể nhận ra, không chỉ do thiên nhiên mang lại. Nó còn được tạo nên bởi hàng loạt các sự kiện có tên và không tên, vật thể và phi vật thể, đặc biệt là trong các gam sáng về thành tựu của năm qua. Cho dù Ngân hàng Thế giới đã xếp hạng về môi trường kinh doanh của Việt Nam tăng 14 bậc, lên thứ 68/190 quốc gia và vùng lãnh thổ, nền kinh tế trong nước vẫn còn đối mặt với nhiều khó khăn thách thức đòi hỏi cả Chính phủ lẫn cộng đồng doanh nghiệp cần phải nỗ lực hơn nữa.
Đi chúc Tết một số nơi, giao lưu với các thế hệ khác nhau, U23 luôn là “đầu câu chuyện”; đặc biệt các bạn trẻ đều nói về U23 như nói về chính bản thân mình và cứ như họ là một phần làm nên chiến thắng. Lắng nghe, hóa ra, niềm tự hào của người dân không chỉ được “hun đúc” bằng những bàn thắng phi thường, bằng những hình mẫu của các thành viên trong đội tuyển... Hình ảnh sống động bất ngờ lưu lại nhiều nhất trong hầu hết mọi tâm khảm, không chỉ riêng ở thế hệ trẻ, đó là sau khi trận chung kết U23 châu Á 2018 giữa Việt Nam và Uzbekistan khép lại, trung vệ Đỗ Duy Mạnh leo lên một đụn tuyết, cắm lá cờ Tổ quốc, rồi cúi đầu chào quốc kỳ linh thiêng. Hành động của trung vệ người Hà Nội trên sân Thường Châu, Trung Quốc khiến những ai đã chứng kiến đều phải xúc động. Nó lý giải cho tinh thần chiến đấu quả cảm của những chiến binh áo đỏ sao vàng. Một lần nữa Duy Mạnh ghi điểm trong lòng người hâm mộ sau những tình huống lăn xả trên sân bóng.
Từ quốc kỳ đến quốc thổ
Kế tiếp, nhiều người thích nhắc lại nội dung điện đàm giữa Chủ tịch nước Trần Đại Quang với Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump hôm 29 Tết. Tổng thống đã gửi lời chúc mừng năm mới tới lãnh đạo và nhân dân Việt Nam nhân dịp Tết cổ truyền, bày tỏ ấn tượng trước những thành tựu mà Việt Nam đã đạt được trong năm qua, cảm ơn sự đón tiếp trọng thị, chu đáo mà người dân đã dành cho cá nhân ông trong chuyến thăm cấp Nhà nước tới Việt Nam và dự Hội nghị Cấp cao APEC lần thứ 25. Hai nhà lãnh đạo Việt - Mỹ cũng đã trao đổi về tình hình khu vực và quốc tế, đặc biệt khẳng định lại lập trường của hai bên về vấn đề Biển Đông.
Rồi tối 30 Tết, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã tới Thành ủy Hà Nội chúc Tết đảng bộ và nhân dân thủ đô, dâng hương tại tượng đài vua Lý, đi dạo bên Hồ Gươm để tới đền Ngọc Sơn. Tổng Bí thư đã kính cáo trước anh linh các vị liệt tổ, liệt tông về những thành tựu to lớn đạt được trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; đồng thời cầu cho quốc thái dân an, nhân dân ấm no, hạnh phúc. Trong không khí ấm áp của thời khắc sắp bước sang năm mới, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã đi bộ quanh Hồ Gươm, trò chuyện với các công nhân môi trường đang làm nhiệm vụ, ân cần thăm hỏi, chúc Tết bà con nhân dân và du khách tham quan tại đây. Tại Hội trường Thành ủy, trong không khí thân mật, ông Hoàng Trung Hải, Bí thư Thành ủy Hà Nội, đã báo cáo Tổng Bí thư về những kết quả nổi bật mà Hà Nội đạt được trong năm qua và tình hình vui Xuân đón Tết của đồng bào thủ đô.
Trước đó, ngày 23 tháng Chạp Đinh Dậu, Tổng Bí thư hai đảng Cộng sản Trung Quốc và Việt Nam đã trao đổi thư chúc mừng nhau, đúng một ngày sau khi Trung Quốc đưa các chiến đấu cơ ra các đảo trên Biển Đông vừa bị nước này cấp tập quân sự hóa. Và chỉ ba ngày sau khi chúc Tết ông Nguyễn Phú Trọng, hôm 27 tháng Chạp, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã chủ động liên lạc với các binh sĩ của nước ông trên quần đảo Hoàng Sa thuộc chủ quyền của Việt Nam. Ông Tập đã trò chuyện với các binh sĩ đồn trú tại Hoàng Sa qua kết nối video và hỏi thăm họ chuẩn bị đón năm mới ra sao. Thế mới hiểu, tại sao ngay trong cuộc trả lời phỏng vấn đầu Xuân 2018, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã khẳng định “kiên quyết, kiên trì đấu tranh giữ vững độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc”, “tích cực và chủ động thực hiện có hiệu quả công tác đối ngoại và hội nhập quốc tế” là một trong những nội dung cốt yếu của toàn quân và toàn dân trong năm Mậu Tuất này.
Gam sáng không che góc khuất
Đinh Dậu được coi là năm thành công của nền kinh tế Việt Nam với nhiều kỷ lục ở cả tăng trưởng GDP, xuất khẩu, thu ngân sách, thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài, khách du lịch đến Việt Nam… đều đạt kỷ lục so với nhiều năm qua. Đáng chú ý, Diễn đàn Kinh tế Thế giới xếp hạng năng lực cạnh tranh của Việt Nam tăng 5 bậc, lên thứ 55/137. Ngân hàng Thế giới xếp hạng về môi trường kinh doanh của Việt Nam tăng 14 bậc, lên thứ 68/190 quốc gia, vùng lãnh thổ. Chỉ số phát triển bền vững của Việt Nam năm 2017 tăng 20 bậc, lên mức 68/157 quốc gia, vùng lãnh thổ. Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, tình hình kinh tế Việt Nam tháng 1/2018 đạt nhiều kết quả tích cực do bối cảnh kinh tế thế giới tiếp tục đà phục hồi. Cụ thể chỉ số sản xuất toàn ngành công nghiệp tháng 1/2018 ước tính tăng cao ở mức 20,9% so với cùng kỳ năm 2017. Trong các ngành công nghiệp, ngành chế biến, chế tạo tăng 23,8%, đóng góp 17,5 điểm phần trăm vào mức tăng chung; ngành sản xuất và phân phối điện tăng 15,4%, đóng góp 1 điểm phần trăm; ngành khai khoáng tăng 10,5%, đóng góp 2,3 điểm phần trăm; ngành cung cấp nước và xử lý rác thải, nước thải tăng 6,8%, đóng góp 0,1 điểm phần trăm. Dự báo của các chuyên gia khá lạc quan về tăng trưởng kinh tế và thương mại toàn cầu năm 2018, tạo điều kiện đề thúc đẩy gia tăng xuất khẩu và tăng trưởng kinh tế, nếu Việt Nam tận dụng được cơ hội của các hiệp định thương mại tự do đã được ký kết. Bên cạnh những tín hiệu đáng mừng, những con số tăng ấn tượng, vẫn còn tiềm ẩn nhiều khó khăn thách thức lớn đòi hỏi cả chính phủ và cộng đồng doanh nghiệp nỗ lực nhiều hơn nữa.
Thách thức lớn đối với Việt Nam năm 2018 liên quan đến những vấn đề rất cơ bản của nền kinh tế. Trước hết, các mặt hàng nhập khẩu có thuế xuất xuống chỉ còn từ 0% đến 5% khi các hiệp định thương mại tự do có hiệu lực trong năm 2018. Như vậy có nghĩa thị trường trong nước sẽ không còn là thị trường riêng của doanh nghiệp Việt Nam. Tình hình này sẽ dẫn đến các cuộc cạnh tranh rất gay gắt mà doanh nghiệp trong nước phải đối mặt. Ngoài ra, giá điện sẽ tăng, giá vận tải, phí BOT cũng đang rất cao. Chi phí về vận tải, kho bãi ở các nước chỉ chiếm khoảng 12% GDP, trong khi đó tại nước ta chi phí này chiếm đến 27% GDP.
Như vậy, rõ ràng các doanh nghiệp trong nước đang phải trả cho các chi phí trên một khoản tiền khá lớn. Khi thuế nhập khẩu sẽ giảm xuống, khoản thu ngân sách từ thuế sẽ giảm theo rất nhiều. Bộ Tài chính đã trình 5 dự luật, trong đó có tăng thuế giá trị gia tăng (VAT), thuế thu nhập doanh nghiệp... Trong đó, thuế thu nhập cá nhân được điều chỉnh từ 5 triệu đã đánh thuế và mức lũy tiến cũng tăng lên. Những vấn đề này cần tiếp tục thảo luận và cân nhắc áp dụng ở những thời điểm phù hợp, tránh gây khó khăn cho người dân và doanh nghiệp. Theo Tiến sĩ Lê Đăng Doanh, nguyên Viện trưởng Viện Quản lý Kinh tế Trung ương, các chi phí chính thức có thể tăng lên, bên cạnh đó chi phí không chính thức vẫn rất cao, trong đó bao gồm cả các chi phí “bôi trơn” mà các doanh nghiệp đã đề cập. Điều này phản ánh thực tế “trên nóng dưới lạnh” vẫn đang tiếp diễn.
Phải hóa giải thế lưỡng nan
Để thúc đẩy tăng trưởng, Nhà nước phải liên tục tạo nguồn thu cho đầu tư, nhằm bảo đảm công ăn việc làm, gia tăng tổng sản lượng. Các chính sách như cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước vừa tăng nguồn thu cho ngân sách để tái đầu tư, vừa thúc đẩy hiệu quả của chính các doanh nghiệp Nhà nước để các doanh nghiệp này tác động tích cực vào tăng trưởng và phát triển kinh tế. Vì thế, cổ phần hóa luôn được xác định là giải pháp nâng cao hiệu quả của doanh nghiệp Nhà nước và tạo nguồn cho tăng trưởng. Giải pháp “một công đôi việc” này tăng cường tính chính danh, vãn hồi uy tín của chính quyền vì sự yếu kém triền miên của doanh nghiệp Nhà nước đã làm xói mòn lòng tin của dân đối với chính quyền trong quản lý kinh tế, trong khi sự thiếu ngân sách đầu tư làm Nhà nước bị động trong việc thực hiện các mục tiêu tăng trưởng. Tuy nhiên, chính quá trình cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước bản thân nó lại là mảnh đất màu mỡ cho tham nhũng. Việc định giá thấp doanh nghiệp Nhà nước để bán cổ phần ra công chúng, nhưng thường tạo điều kiện cho “tay trong” mua lại trong điều kiện không minh bạch kéo dài nhiều năm đã biến nhiều tài sản công thành tài sản của các quan chức tham gia cổ phần hóa.
Cách đây mấy năm, Việt Nam đã chào bán 3,47 phần trăm cổ phần của Tổng Công ty Cảng hàng không Việt Nam ra công chúng, trong đó 80 phần trăm cho các nhà đầu tư nước ngoài. Trên góc nhìn địa-chính trị, các chuyên gia kinh tế đều cho rằng, vốn đầu tư từ bên ngoài có thể giúp đẩy nhanh tư nhân hóa qua việc gia tăng sự tương thuộc kinh tế và cung cấp những khoản tài trợ mang tính trung lập về chính trị. Nhà đầu tư nước ngoài đòi hỏi “quản trị tốt” và sự minh bạch trong quản trị, đặc biệt ở các nền kinh tế chuyển đổi. Tuy nhiên, các trở ngại đối với công cuộc tư nhân hóa dựa trên thị trường ở Việt Nam không chỉ có vấn đề quản trị yếu. Nhiều doanh nghiệp Nhà nước của Việt Nam ngập trong nợ nần và sự kém hiệu quả mang tính cấu trúc. Gần cuối năm 2017, dù rằng Bộ Tài chính có thông báo mới về nợ công với con số đưa ra khoảng 3,1 triệu tỷ đồng (tăng 300 nghìn tỷ so với năm trước), nhưng chỉ chiếm tỷ lệ 62,6% trên GDP, giảm 1 điểm phần trăm so với năm 2016 và thấp hơn 2,2 điểm phần trăm so với dự báo trước đó.
Việc hiểu thấu đáo thế lưỡng nan giữa tư nhân hóa và quản trị công ty liên quan đến sự minh bạch được cải thiện sẽ giúp chính quyền đánh giá tốt hơn tính bền vững của cải cách doanh nghiệp Nhà nước đồng thời cải thiện tình hình tài chính của chúng. Không nên xem việc áp dụng quản trị công ty trong các doanh nghiệp Nhà nước tư nhân hóa như sự đánh đổi giữa tăng trưởng kinh tế và ổn định chính trị, mà nên coi nó như là chất xúc tác cho cả hai. Theo TS. Lê Vĩnh Triển là giảng viên Khoa Quản lý Nhà nước, Đại học Kinh tế TP Hồ Chí Minh, ngay cả khi chính quyền có thể ứng phó tốt với các áp lực từ xã hội dân sự, sự suy giảm tăng trưởng kinh tế do thất bại của doanh nghiệp Nhà nước là mối đe dọa cho sự ổn định chính trị và mối đe dọa này còn lớn hơn nhiều so với mối đe dọa từ việc gia tăng mức độ cơ động kinh tế-xã hội nhờ sự minh bạch và các nguyên tắc thị trường trong quá trình tư nhân hóa.
