Tác phẩm đỉnh cao” là cụm từ có lẽ sốt sắng được nhắc đến rất nhiều sau mỗi kỳ cuộc sơ kết, tổng kết, nhìn lại sau cuộc thi và chặng đường phát triển của văn học nói chung và thơ ca nói riêng. Xung quanh khái niệm “tác phẩm đỉnh cao” xuất hiện nhiều luồng ý kiến khác nhau. Thậm chí nhiều nhà nghiên cứu văn chương có vẻ “dị ứng” với cụm từ trên. Đúng là ngày nay nói quan niệm văn học đỉnh cao không dễ, có phần mơ hồ. Bởi đỉnh cao là phải được cộng đồng công nhận. Ở từng thời kỳ có những giai đoạn phát triển khác nhau, theo đó, quy chuẩn, tiêu chí đánh giá tác phẩm cũng phải đặt trong bối cảnh lịch sử đó. Lâu nay, sách văn học Việt Nam chịu “lép vế” để sách ngôn tình - những cuốn sách tình yêu không có chút giá trị gì về văn chương lên ngôi, thu hút giới 9X. Nói như GS Phong Lê thì trong “bối cảnh khủng hoảng văn hoá đọc mà nhắc đến tác phẩm đỉnh cao thì hơi vô duyên”.

Ảnh minh họa. Nguồn Internet

Mặc dù hàng năm vẫn có một số lượng tác phẩm và tác giả đoạt giải thưởng của các tổ chức văn học (Giải thưởng dù muốn hay không cũng được coi đã qua kiểm định), nhưng khó thấy có tập thơ nào đoạt giải thưởng lại được công chúng đón nhận hồ hởi và lùng sục tìm mua. Người đọc và người viết đều biết những giá trị thực của nó. Thậm chí, những người quản lý, người trao giải cũng không lạ, thực chất thơ đến đâu. Nói thì nói vậy, nhưng làm sao không có giải thưởng được. Vẫn không thể khác được, vẫn phải tồn tại và đây là sự ghi nhận đóng góp của người lao động sáng tạo. Đành rằng không hiếm khi bằng sự động viên, khích lệ, nâng đỡ... và đặt cái tình lên trên cái chuẩn mực thẩm mỹ nghệ thuật. Không hiếm thói quen “dĩ hòa vi quý”, xuê xoa trong quan hệ đời thường dẫn đến dễ dãi khi thẩm định tác phẩm. Thế nên mới có chút mâu thuẫn giữa giải thưởng với sự thờ ơ từ phía công chúng. Thiếu thơ đạt giá trị cao về tư tưởng và nghệ thuật và công chúng thơ lại thừa “sự khôn ngoan”, tinh nhạy để cảm nhận, nên vì thế không dễ bị “mắc lừa” bởi những giá trị ảo.

Lâu nay, mọi người vẫn thắc mắc tác phẩm có giá trị đang ở đâu? Vì sao chưa có tác phẩm hay đến? Tài năng người viết hay cơ chế xã hội? Có người thì cho rằng lỗi ở khách quan, ở cơ chế. Có nhiều ý kiến thì cho rằng tài năng nhà văn chưa đủ độ. Vv… và vv…

Câu trả lời thật không dễ.