Mỗi thời đại văn học, hẹp hơn ở mỗi trào lưu văn học đều có nhân vật của nó. Dọc tiến trình văn học, chúng ta sẽ gặp các nhân vật - các hình tượng nghệ thuật, nhận diện và thấy chúng như một tấm gương có thể ảo có thể thật nhưng đều quy chiếu thực tại, can dự vào thực tại. Chỉ tính riêng tiến trình văn học Việt từ 1930 đến nay, chúng ta đã có Xuân tóc đỏ, chị Dậu, Chí Phèo, lão Hạc, Dế mèn, Giang Minh Sài, Tướng về hưu… 

Ở đây, tôi chỉ kể những cái tên mà nhiều người nhận ra ngay. Chứ với riêng tôi, tôi còn nhớ nhiều nhân vật nữa. Thằng Trí Thức trong Đi về nơi hoang dã là mẫu người một thời. Hồi cải tạo tư sản, hắn gây vốn góp vốn với thời bằng cách chỉ cho cán bộ cải tạo chỗ bố hắn giấu vàng để được tin cậy. Trong chuyến đo chỉnh, phát rừng mở lộ tuyến để tìm đường đến đỉnh Hua Ca, hắn biết là đang sai nhưng vẫn xu nịnh lão tổ trưởng, trong các cuộc họp bàn về đúng sai của lộ trình, những người khác nói thật nhận thức của mình còn hắn ra mặt bênh vực cái đang sai của Lão Tổ Trưởng. Để sau cái chết của Lão Tổ Trưởng ít học nhưng chất phác và nhất là có lý tưởng thật, hắn được chỉ định lên thay và từ đây, con người xảo trá đã vặn vẹo để quá trình sai trái kỹ thuật vừa vặn với khung nhận thức ở cấp cao hơn. Tôi hình dung ra tai họa mà những kẻ như Thằng Trí Thức gây ra cho cộng đồng, hình dung mà sởn da gà.

Còn các bạn nữa, trong mỗi người hẳn nhiên là còn các nhân vật khác sống vang động trong ký ức suốt một thời qua. Nhắc các nhân vật vừa rồi, là tôi muốn khơi gợi để tất cả chúng ta cùng hô thần nhập tượng, để thế giới nhân vật văn học của chúng ta trở nên đông đảo sống động. Tôi đinh ninh rằng không có đông đảo các nhân vật sống động, văn học của chúng ta chẳng còn gì cả.

Vâng, nhân vật là cái xương sống của văn xuôi, nhất là tiểu thuyết.