AI hiện diện và chứng minh tính ưu việt của nó trong đời sống loài người từ lâu. Gần đây nhất AI cho thấy có thể tham gia sáng tạo nghệ thuật, một lĩnh vực mà loài người cho rằng chỉ họ mới có thể, bởi chỉ họ mới có cảm xúc phức tạp và phong phú nhất, thì vấn đề đạo đức của trí tuệ nhân tạo đã thực sự trở thành một đòi hỏi cấp bách. Đã xảy ra chuyện 1000 nhân viên công nghệ kêu gọi về việc tạm dừng đào tạo các hệ thống AI mạnh nhất, bao gồm Chat GPT, và UNESCO kêu gọi tất cả các Chính phủ thực hiện ngay Khung đạo đức toàn cầu.

Thế giới cần những quy tắc đạo đức mạnh mẽ hơn cho trí tuệ nhân tạo nói chung. Đây là thách thức của thời đại. Khuyến nghị của UNESCO về đạo đức của trí tuệ nhân tạo là khuôn khổ toàn cầu đầu tiên cho việc sử dụng trí tuệ nhân tạo một cách có đạo đức. Nó hướng dẫn các quốc gia cách tối đa hóa lợi ích của AI và giảm thiểu rủi ro mà nó gây ra. Để đạt được điều này, nó chứa đựng các giá trị và nguyên tắc, đồng thời cũng đưa ra các khuyến nghị chính sách chi tiết trong tất cả các lĩnh vực liên quan.

Một bức tranh Google Deep Dream lấy cảm hứng từ Vincent van Gogh

Về việc AI tham gia sáng tạo nghệ thuật, câu hỏi: “Nghệ thuật do AI tạo ra có được coi là tác phẩm nghệ thuật thực sự hay không”? chưa từng có câu trả lời thỏa đáng. Hiện nay, một câu hỏi khác cũng không kém phần quan trọng: AI sáng tạo nghệ thuật, thì những ưu và nhược điểm về mặt đạo đức là gì?

Trình tạo nghệ thuật AI đã mở ra cánh cửa cho khả năng sáng tạo vô tận. Sáng tạo nghệ thuật bằng công cụ AI rất thú vị và người ta đã nghĩ về cách công nghệ này đang thay đổi ngành nghệ thuật. Nhưng nó còn một chặng đường dài phía trước khi nói đến sự công bằng và đạo đức. Một phân tích của makeuseof.com cho biết:

Ưu điểm của việc sử dụng Trình tạo nghệ thuật AI:

Điều thứ nhất: Hiện nay có rất nhiều nền tảng cho phép con người tạo hình ảnh AI trên Android, iOS và PC. Ưu điểm của phần mềm như vậy liên quan đến tự do nghệ thuật và sự phát triển của nghệ thuật. Ai cũng có thể sáng tạo nghệ thuật với trí tuệ nhân tạo. Người ta chỉ cần nhập lời nhắc và trình tạo AI sẽ cung cấp hình ảnh, câu chuyện với khả năng tốt nhất mà nó có thể. Lời nhắc càng rõ ràng và chi tiết thì kết quả càng thú vị. Điều này có nghĩa là bất kỳ ai cũng có thể tạo tác phẩm nghệ thuật cho mục đích giải trí hoặc dự án của mình, từ nghệ thuật nhân vật và tranh siêu thực đến thiết kế phông nền AI cho chụp ảnh chân dung. Nếu không có gì khác, bạn không cần phải phụ thuộc vào các chuyên gia tốn kém và tốn thời gian để hoàn thành công việc. San bằng sân chơi nghệ thuật là một lợi thế đạo đức đáng kể.

Điều thứ hai: Người ta không cần phải trả nhiều tiền cho nghệ thuật. Một lợi ích lớn khác của việc có thể tạo ra các thiết kế của riêng bạn bằng các trình tạo AI là chúng hầu như miễn phí sử dụng trong khi một nghệ sĩ con người có thể tính phí rất cao cho một tác phẩm duy nhất.

Điều thứ ba: Công nghệ AI hồi sinh phong cách nghệ thuật cổ điển. Một trong những khía cạnh truyền cảm hứng nhất của thế hệ nghệ thuật AI là phần mềm có thể học hỏi từ những hình ảnh cũ và thổi sức sống mới vào những tác phẩm kinh điển. Người ta có thể yêu cầu các thiết kế theo chủ đề của Van Gogh hoặc Picasso và trình tạo sẽ phản hồi tương ứng với các kết quả khác nhau. Trình tạo văn bản thành nghệ thuật bằng trí tuệ nhân tạo tốt nhất là những trình tạo có bộ dữ liệu tiên tiến nhất và khả năng diễn giải chính xác các lời nhắc, tất cả là nhờ công nghệ máy học của chúng. Các dịch vụ này tạo ra những hình ảnh ấn tượng nhất bắt chước các phong cách cũ và theo một cách nào đó bày tỏ lòng kính trọng đối với các nghệ sĩ cổ điển đã định hình thế giới nghệ thuật hiện đại.

Vi phạm bản quyền là vấn đề lớn nhất bên cạnh cuộc tranh luận đang diễn ra về việc liệu hình ảnh do AI tạo ra có phải là nghệ thuật thực sự hay không. Đây là những vấn đề về mặt đạo đức của việc sử dụng Trình tạo nghệ thuật AI:

Thứ nhất: Trình tạo AI học từ hình ảnh mà không cần sự cho phép của nghệ sĩ: Cho dù phần mềm sử dụng các mạng đối thủ chung hay các mô hình khuếch tán, trình tạo nghệ thuật AI sẽ học hỏi từ các hình ảnh, video, văn bản hiện có, v.v., tất cả đều đến từ internet. Các nhà phát triển AI chỉ có thể lấy dữ liệu này và đưa nó vào công cụ của họ mà không cần thông báo cho chủ sở hữu ban đầu. Một số người cuối cùng phát hiện ra những tác phẩm nghệ thuật trông giống như của họ, nhưng họ chưa bao giờ tạo ra. Vi phạm trắng trợn bản quyền chỉ là một phần của vấn đề đạo đức với những người tạo tác phẩm nghệ thuật AI. Một điều nữa là các nghệ sĩ không thể làm gì để đòi lại tài sản của họ và ngăn chặn các động cơ lấy thêm.

Thứ hai: Luật bản quyền không hữu ích đối với người tạo AI. Sáng tạo nghệ thuật hoặc bất kỳ tài liệu nào khác thông qua trí tuệ nhân tạo là một công nghệ rất phức tạp và vẫn còn ở giai đoạn sơ khai, vì vậy các nhà lập pháp không biết phải làm gì với nó hoặc làm thế nào để bảo vệ bản quyền của các nghệ sĩ. Cho đến khi chúng ta có thể xác định rõ ràng bản chất, cấu trúc và ranh giới của những người tạo ra AI, chưa kể điều gì nên được coi là tội phạm và ai là người phải chịu trách nhiệm, sẽ không có biện pháp bảo vệ chính thức nào dành cho các nghệ sĩ ngoài những nền tảng cá nhân đã thiết lập.

Thứ ba: Họ không bồi thường hoặc ghi công cho các nghệ sĩ. Điều làm cho nghệ thuật AI trở nên phi đạo đức hơn là các nhà phát triển và người dùng của một công cụ hầu như không xem xét các nghệ sĩ gốc, những người không thể cấp phép hoặc nhận tín dụng hoặc thanh toán cho sự đóng góp không mong muốn của họ cho hình ảnh mới. Mặc dù không phải lúc nào bạn cũng biết nghệ thuật mà công cụ sẽ sử dụng khi bạn đặt lời nhắc, nhưng một số nền tảng cho phép bạn chọn từ các nghệ sĩ cụ thể. StarryAI cung cấp Banksy, Greg Rutkowski và Ilya Kuvshinov trong số những cái tên nổi tiếng khác. Ngay cả một nhãn mơ hồ cũng có thể mở rộng lời nhắc của bạn và cho biết nguồn cảm hứng của AI sẽ là ai. Tuy nhiên, không có quy định nào buộc người dùng phải cung cấp tín dụng khi đến hạn.

Thứ tư: Các nghệ sĩ mất doanh thu vì mọi người chuyển sang sử dụng các công cụ tạo AI. Bên cạnh các công cụ AI và các nhà phát triển của họ tận dụng nghệ thuật có bản quyền mà không gây hậu quả, các nghệ sĩ cũng phải cạnh tranh với phần mềm tạo nghệ thuật miễn phí và dễ sử dụng khiến khách hàng tiềm năng chuyển sang AI thay vì nghệ sĩ con người. Chẳng hạn, có thể mất vài lần thử để có được tác phẩm nghệ thuật bạn muốn hoặc có những lo ngại về bảo mật khi bạn chia sẻ dữ liệu để tạo ảnh tự chụp trên Vana. Đó là một lựa chọn rẻ hơn và nhanh hơn mà các nghệ sĩ chưa thể đánh bại. Vì vậy, việc sử dụng các hình ảnh do AI tạo ra thay vì ủy quyền cho một nghệ sĩ cho các dự án của bạn sẽ khiến công việc kinh doanh của họ bị ảnh hưởng và hạn chế nhiều hơn nữa một ngành vốn đã cạnh tranh. Một chiến lược công bằng hơn có thể là chỉ sử dụng các nghệ sĩ con người cho công việc kinh doanh chính thức và để lại các công cụ AI cho niềm vui cá nhân, nhưng một lần nữa, tất cả phụ thuộc vào khả năng chi trả của bạn.

“Sản xuất” nghệ thuật hoàn toàn thông qua AI và tận dụng nó mà không thông báo hoặc khen thưởng các nghệ sĩ ban đầu theo bất kỳ cách nào là phi đạo đức.

Cho đến nay, hơn 40 quốc gia ở tất cả các khu vực trên thế giới đã hợp tác với UNESCO để phát triển các biện pháp kiểm tra và cân bằng AI ở cấp quốc gia, dựa trên Khuyến nghị. UNESCO kêu gọi tất cả các quốc gia tham gia phong trào mà tổ chức này đang dẫn đầu để xây dựng một AI có đạo đức.

Thành Duy

Nguồn Văn nghệ số 22/2023