Nếu như 3 năm (2020-2022) do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, nhiều hoạt động Văn học mang tính chuyên môn bị hạn chế, thì năm 2023, đời sống Văn học đã sôi động trở lại. Ghi nhận chung, đây là một năm thành công của Văn học với những hoạt động sáng tạo đem lại hiệu quả cao, đa dạng, toàn diện, đầy đủ, tạo dấu ấn xã hội… Dưới đây là 10 sự kiện Văn học tiêu biểu diễn ra trong năm 2023 do báo Văn nghệ bình chọn.

Quán thơ

1. Ngày Thơ Việt Nam lần thứ 21 trong một hình hài mới

Sau 3 năm bị gián đoạn bởi đại dịch Covid-19, Ngày Thơ Việt Nam lần thứ XXI năm Quý Mão 2023 đã chính thức trở lại tại Hoàng Thành Thăng Long - Hà Nội với cách làm mới mang tính chuyên sâu như: Tọa đàm Thơ hiện nay với hôm nay; các hoạt động đọc thơ, trò chuyện về thơ trong Quán Thơ; công chúng tham quan và giao lưu tại Nhà ký ức Thơ. Đặc biệt, với chủ đề Nhịp điệu mới, Ngày Thơ Việt Nam 2023 đã truyền đi thông điệp hướng tới một tương lai tràn đầy hy vọng về những điều tốt đẹp, khi đất nước đã vượt qua đại dịch, cuộc sống bình thường trở lại với nhịp điệu, khí thế và niềm tin mới cùng với sự phục hồi mọi mặt đời sống kinh tế, văn hóa, xã hội…

Hiện Hội Nhà văn Việt Nam cũng đã lên kế hoạch cho Ngày Thơ Việt Nam lần thứ 22 (năm 2024) với chủ đề Bản Hòa âm đất nước tại Hoàng Thành Thăng Long - Hà Nội.

Đại biểu tham dự hội thảo

2. 80 năm Nhật ký trong tù - những giá trị bền vững

Kỷ niệm 80 năm ra đời Nhật ký trong tù Hội đồng Lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật Trung ương đã tổ chức Hội thảo khoa học “80 năm Nhật ký trong tù - Những giá trị bền vững, sức lan tỏa sâu rộng”. Hội thảo là dịp để tìm hiểu sâu sắc tầm cao tư tưởng, vẻ đẹp tâm hồn, nhân cách cao cả của Chủ tịch Hồ Chí Minh, từ đó triển khai hiệu quả Kết luận số 01 ngày 18/5/2021 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 05 ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị khóa XII “Về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh” trong thời gian tới.

Sau hội thảo khoa học cấp quốc gia nói trên, nhiều hội thảo cấp chuyên ngành cũng đã được tổ chức với mong muốn, các nhà khoa học, văn nghệ sĩ tiếp tục đầu tư nghiên cứu, giới thiệu những giá trị to lớn, đặc sắc về tư tưởng và nghệ thuật của Nhật ký trong tù để lan tỏa sâu rộng hơn nữa đến đồng bào trong và ngoài nước, cùng bạn bè quốc tế. 

Thứ trưởng Bộ Văn hoá, Thể thao & Du lịch Tạ Quang Đông phát biểu khai mạc trại sáng tác

3. Khai mạc Trại sáng tác các tác phẩm văn học, nghệ thuật “Sống mãi với thời gian”

Trại sáng tác là hoạt động của Bộ Văn hoá, Thể thao & Du lịch phối hợp cùng các đơn vị liên quan tổ chức (diễn ra vào trung tuần tháng 10 tại Nhà sáng tác Tam Đảo – Vĩnh Phúc), nhằm cụ thể hóa các chủ trương của Đảng và Nhà nước về phát triển văn học nghệ thuật trong thời kỳ mới; kết luận của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị văn hóa toàn quốc ngày 24/11/2021; Quyết định số 1909/QĐ-TTg ngày 12/11/2021 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2030. Trước đó, sau lễ phát động diễn ra tháng 12-2022 tại Hải Phòng, Ban tổ chức đã nhận được hơn 200 đề cương, bản thảo thuộc các loại hình văn học, sân khấu, âm nhạc, múa. Qua các đề cương, bản thảo, Hội đồng thẩm định đã lựa chọn 48 tác giả có bản thảo, đề cương tốt để tham gia trại sáng tác lần này.

Toàn cảnh hội nghị

4. Hội nghị đại biểu Nhà văn lão thành Việt Nam lần thứ Nhất

Hội nghị diễn ra từ ngày 29/9 – 01/10/2023 tại Khu Du lịch Quốc tế Đồi Rồng, quận Đồ Sơn, Tp. Hải Phòng, nhằm tri ân và tôn vinh các nhà văn lão thành có nhiều cống hiến cho nền văn học nước nhà. Đồng thời, tiếp tục khẳng định sự đúng đắn của đường lối văn hóa, văn nghệ của Đảng trong từng giai đoạn lịch sử đất nước, từ đó xác lập con đường đi tới tương lai của các nhà văn và thế hệ trẻ trong thời đại mới.

Tại hội nghị, Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng đã khẳng định, trên con đường đi tới của dân tộc có dấu chân bền bỉ và không mệt mỏi của các nhà văn - những người bằng trí tuệ, bản lĩnh, tình yêu thương con người và linh cảm nghề nghiệp, sẽ dựng nên chân dung con người Việt Nam, chân dung dân tộc Việt Nam với khát vọng độc lập, tự do, hạnh phúc, với niềm kiêu hãnh và tinh thần bất khuất trước mọi khó khăn, thách thức.

5. Triển khai nhiều hoạt động tổng kết 50 năm nền văn học, nghệ thuật Việt Nam sau ngày đất nước thống  nhất

Ban Tuyên giáo Trung ương đã ban hành Kế hoạch tổ chức các hoạt động tổng kết 50 năm nền văn học, nghệ thuật Việt Nam sau ngày đất nước thống nhất (30/4/1975 - 30/4/2025) với nhiều sự kiện cụ thể, ý nghĩa nhằm làm nổi bật sự phát triển của văn học, nghệ thuật nước nhà nửa thế kỷ qua.

Cụ thể: Hội nghị Văn nghệ toàn quốc Tổng kết 50 năm nền văn học, nghệ thuật Việt Nam sau ngày đất nước thống nhất; sáng tác, quảng bá các tác phẩm văn học, nghệ thuật về chủ đề: “Chung một cơ đồ Việt Nam”; Lễ tôn vinh các tác phẩm văn học, nghệ thuật tiêu biểu, xuất sắc 50 năm sau ngày đất nước thống nhất; triển lãm trưng bày, giới thiệu thành tựu 50 năm nền văn học, nghệ thuật Việt Nam sau ngày đất nước thống nhất; Liên hoan hợp xướng học sinh, sinh viên toàn quốc với chủ đề “Bài ca thống nhất”; xây dựng phim tài liệu “50 năm nền văn học, nghệ thuật Việt Nam sau ngày đất nước thống nhất (30/4/1975 - 30/4/2025)”; xuất bản cuốn sách: 50 năm nền văn học, nghệ thuật Việt Nam sau ngày đất nước thống nhất (30/4/1975 - 30/4/2025): Những vấn đề đặt ra và định hướng phát triển...

Bên cạnh đó, còn có các hoạt động hội thảo, tọa đàm khoa học: Hội thảo quốc gia với chủ đề “50 năm nền văn học, nghệ thuật Việt Nam sau ngày đất nước thống nhất (30/4/1975 - 30/4/2025): Những vấn đề đặt ra và định hướng phát triển”; hội thảo, tọa đàm theo các lĩnh vực văn học, nghệ thuật cụ thể; các nhiệm vụ nghiên cứu khoa học các cấp. Đồng thời, các ngành, địa phương cũng sẽ tổ chức các hoạt động tổng kết, hội thảo, tọa đàm, triển lãm về 50 năm nền văn học, nghệ thuật Việt Nam sau ngày đất nước thống nhất.

Thủ tướng Palestine Mohamed Shtayyeh tặng Huân chương cao quý của nhà nước Palestine cho nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, Chủ tịch Hội nhà văn Việt Nam

6. Năm của các hoạt động đối ngoại văn học

Năm 2023 công tác đối ngoại, giao lưu văn học được ghi nhận khá sôi động với nhiều chuyến viếng thăm và làm việc của các đoàn nhà văn quốc tế đến Việt Nam như: đoàn nhà văn Hàn Quốc; Giới thiệu các tác phẩm văn học dịch thuật với các nước Azerbaijan, Hàn Quốc, Trung Quốc, Đài Loan, Hungary… và nhiều đoàn đại biểu nhà văn Việt Nam tham dự hoạt động Văn học ở nước ngoài như: Liên hoan sách Thiếu nhi Châu Á tại Singapore; Diễn đàn Văn học Châu Á lần thứ V năm 2023  tại Hàn Quốc; Liên hoan Thơ quốc tế tại Thượng Hải. Đoàn lãnh đạo Hội Nhà văn Việt Nam giao lưu văn học tại Palestine. Trong chuyến thăm và làm việc nói trên, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Quang Thiều đã được Thủ tướng Mohamed Shtayyeh thay mặt Tổng thống Mahmoud Abbas trao tặng Huân chương Văn hóa, Khoa học, Nghệ thuật hạng nhất của Nhà nước Palestine. Cũng trong năm 2023, Hội Nhà văn Việt Nam được tặng Bằng khen “Tập thể có thành tích xuất sắc trong Công tác đối ngoại nhân dân trên lĩnh vực Hòa bình, đoàn kết, hữu nghị” của Ban Đối ngoại Trung ương.

7. Dịch giả Việt nhận giải thưởng Dịch thuật Quốc gia Mỹ

Nguyễn An Lý là người Việt đầu tiên thắng giải Dịch thuật Quốc gia về Văn xuôi của Hiệp hội Dịch giả Văn học Mỹ với tác phẩm Chinatown của nhà văn Thuận. Đây là tác phẩm đầu tay của Nguyễn An Lý được chuyển ngữ từ tiếng Việt sang tiếng Anh. Ngoài bằng khen, Nguyễn An Lý còn nhận phần thưởng 4.000 USD. Đại diện ban giám khảo nhận xét: “Tiểu thuyết của Thuận đến với người đọc qua câu từ du dương, lôi cuốn của Nguyễn An Lý”.

Cũng trong năm 2023,Hội Nhà văn Việt Nam tiếp tục duy trì tham gia Giải thưởng Văn học sông Mekong. Ba nhà văn Việt Nam đạt giải: nhà văn Hoàng Thế Sinh, nhà thơ Trần Nhuận Minh và nhà văn Nguyễn Văn Hồng.

Đại biểu tham dự lễ trao giải

8. Khắc họa vẻ đẹp người công nhân thời đại 4.0 

Cuộc thi sáng tác văn học về đề tài công nhân, công đoàn do Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, Hội Nhà văn Việt Nam, Báo Lao Động tổ chức qua hai năm 2022 và 2023 đã khép lại với Lễ trao giải cuộc thi diễn ra tại Nhà hát Lớn Hà Nội đêm 26/11/2023. Sau 2 năm triển khai, Ban tổ chức cuộc thi đã nhận 498 tác phẩm dự thi, trong đó 412 truyện ngắn, 86 tiểu thuyết của gần 300 tác giả là các nhà văn chuyên nghiệp, không chuyên, công nhân, viên chức, học sinh, người cao tuổi và Việt kiều gửi dự thi. Ban tổ chức đã chọn ra được 13 truyện ngắn, 11 tiểu thuyết để trao giải. Các tác phẩm thể hiện sinh động hình tượng mới của công nhân, cán bộ công đoàn thời đại 4.0, truyền đi năng lượng mạnh mẽ về tinh thần sống cống hiến của mỗi người lao động.

Hội thảo diễn ra ngày 28/11/2023

9. Hội thảo “Nâng cao chất lượng sáng tác văn học trẻ”

Hội thảo do Cục Nghệ thuật biểu diễn (Bộ Văn hóa, Thể thao & Du lịch) phối hợp với Ban Nhà văn trẻ (Hội Nhà văn Việt Nam) tổ chức và được xem là diễn đàn để các nhà văn, nhà khoa học, nhà nghiên cứu làm rõ một số vấn đề về nâng cao năng lực sáng tác trẻ; đề xuất những giải pháp, nâng cao vai trò của các cơ quan nhà nước, các hội chuyên ngành về văn học trong việc tạo sự phát triển văn học trẻ. Đồng thời, hoạt động hỗ trợ sáng tạo tác phẩm, công trình văn học nghệ thuật chất lượng cao của Nhà nước cần có tỉ lệ nhất định dành cho tác giả trẻ để động viên người viết có thêm động lực cầm bút và theo đuổi văn chương lâu dài.

10. Năm của những hoạt động nghiệp vụ văn chương

Năm 2023 là năm được Hội Nhà văn Việt Nam xác định là năm triển khai nhiều hoạt động trọng tâm, trọng điểm góp phần hoàn thành mục tiêu kế hoạch nửa nhiệm kỳ mà Đại hội X đề ra, triển khai sâu rộng, đưa nghị quyết Trung ương XIII vào đời sống văn học. Hội đã tập trung chỉ đạo đẩy mạnh Cuộc vận động sáng tác văn học Thiếu nhi; Tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm sinh nhà văn Ngô Tất Tố, Trần Hữu Thung, 110 năm ngày sinh nhà văn GS Trương Tửu; Tổ chức lễ ra mắt giới thiệu các tác phẩm có uy tín với bạn đọc; Tổ chức 5 trại sáng tác với các chủ đề chuyên biệt (Trại sáng tác văn học Thiếu nhi ở Phú Yên, trại sáng tác ở Đại Lải, Đà Lạt); Lớp nâng cao kỹ năng sáng tác văn học tại Bạc Liêu cho hội viên 9 tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long… Chỉ đạo thành công lễ kỷ niệm 75 năm ngày báo Văn nghệ ra số đầu tiên, ra mắt báo Văn nghệ điện tử và Văn nghệ Trẻ điện tử; trao giải thành công cuộc thi viết Chân dung cuộc sống. Đồng thời công tác chấm giải thưởng văn học năm 2023 và kết nạp Hội viên mới 2023 cũng được thực hiện hết sức công tâm và chặt chẽ.

Phạm Hà-Anh Thư

Nguồn Văn nghệ số 5+6+7/2024