Ngày 23 tháng 1 năm 2024, Việt Nam đã mất một nhà văn hóa học lớn, viện sĩ Hồ Sĩ Vịnh, tại Hà Nội, hưởng thọ 91 tuổi. Ông là một nhà nghiên cứu, nhà giáo, nhà báo và nhà dịch thuật uy tín của Việt Nam.
Viện sĩ Hồ Sĩ Vịnh là một nhà văn, nhà văn hóa học, và cựu chiến sĩ quân báo nổi tiếng của Việt Nam. Ông đã có sự nghiệp đầy ấn tượng và đã đóng góp nhiều cho văn hóa Việt Nam và văn hóa Nga.
Ông đã từng giảng dạy tại nhiều trường đại học hàng đầu của Việt Nam, như Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Văn hóa Hà Nội, và Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội. Ông cũng đã tham gia nhiều hoạt động khoa học và văn hóa trong và ngoài nước, như là thành viên của Hội Nhà văn Việt Nam, Hội Nhà báo Việt Nam, Hội Văn hóa Nga - Việt Nam, và Hội Văn hóa Hòa giải Quốc tế.
Viện sĩ Hồ Sĩ Vịnh đã có nhiều công trình nghiên cứu quý giá về văn hóa Việt Nam, văn hóa Nga, triết học văn hóa, văn hóa hòa giải, văn hóa con người... Một số tác phẩm tiêu biểu của ông là: "Văn hóa Việt Nam - Những nét đặc sắc", "Hồ Sĩ Vịnh. Có một nền văn minh Nga - Văn hóa học", "Triết học văn hóa - Một lĩnh vực mới của triết học hiện đại", "Văn hóa hòa giải - Một khái niệm mới trong văn hóa toàn cầu", "Văn hóa con người - Một khía cạnh mới của văn hóa học"...
Qua 12 chương của cuốn sách “Văn hóa Việt Nam - Những nét đặc sắc”, Viện sĩ Hồ Sĩ Vịnh đã tận dụng mỗi chương để khám phá và phân tích một khía cạnh độc đáo của văn hóa Việt Nam. Tác giả đã giới thiệu về khái niệm văn hóa Việt Nam và nguồn gốc của nó, nêu bật sự đa dạng và độc đáo của văn hóa này, cũng như sự sáng tạo và động của nó trong quá trình phát triển. Đồng thời, ông cũng đưa ra cái nhìn sâu sắc về vai trò của văn hóa trong việc hòa giải xã hội và trong việc duy trì sự hài hòa trong mối quan hệ với các văn hóa khác. Từ việc so sánh với các nền văn hóa khác đến việc khám phá các chiều sâu và chiều rộng của văn hóa Việt Nam, cuốn sách này cung cấp cho độc giả một cái nhìn toàn diện và sâu sắc về văn hóa của đất nước Việt Nam. Trong đó, đáng chú ý là chương 7: “Vai trò và ý nghĩa của văn hóa hòa giải trong lịch sử và hiện tại của Việt Nam”, tư tưởng của tác giả rất phù hợp với tình hình hiện nay, khi mà chiến tranh, xung đột dang bùng phát ở một số khu vực trên thế giới. Tác giả định nghĩa văn hóa hòa giải là sử dụng các giá trị, nguyên tắc, và phương pháp của văn hóa để giải quyết các xung đột và tạo ra hòa bình giữa các bên liên quan. Tác giả cho rằng văn hóa hòa giải là một khái niệm mới trong văn hóa học, nhưng đã có từ lâu trong lịch sử và thực tiễn của Việt Nam. Tác giả nói về vai trò và ý nghĩa của văn hóa hòa giải trong lịch sử và hiện tại của Việt Nam, với nhiều kiến giải thực tế và giàu tính nhân văn. Về văn hóa hòa giải giữa các dân tộc, tác giả cho rằng Việt Nam là một quốc gia đa dân tộc, có hơn 50 dân tộc anh em sống chung trên một lãnh thổ. Trong quá trình lịch sử, các dân tộc đã có những mâu thuẫn và xung đột, nhưng cũng đã có những sự hòa giải và đoàn kết. Tác giả đưa ra những ví dụ về các sự kiện, nhân vật, và tác phẩm văn hóa thể hiện sự hòa giải giữa các dân tộc, như cuộc khởi nghĩa Lam Sơn của Lê Lợi, vua Quang Trung Nguyễn Huệ… Về văn hóa hòa giải giữa các tôn giáo, tác giả cho rằng Việt Nam là một quốc gia đa tôn giáo, có nhiều tôn giáo và tín ngưỡng khác nhau, như Phật giáo, Công giáo, Tin lành, Cao Đài, Hòa Hảo, Đạo Mẫu… Trong quá trình lịch sử, các tôn giáo đã có những tranh cãi và đối đầu, nhưng cũng đã có những sự hòa giải và hợp tác. Tác giả đưa ra những ví dụ về các sự kiện, nhân vật, và tác phẩm văn hóa thể hiện sự hòa giải giữa các tôn giáo, như cuộc đối thoại giữa vua Trần Nhân Tông và giáo sĩ Pháp, cuộc gặp gỡ giữa Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II và Đức Thích Huyền Quang… Về văn hóa hòa giải giữa các đảng phái, tác giả cho rằng Việt Nam là một quốc gia đa đảng phái, có nhiều đảng phái và chính kiến khác nhau, như Đảng Cộng sản Việt Nam, Đảng Việt Nam Quốc dân, Đảng Dân chủ, Đảng Cách mạng Việt Nam… Trong quá trình lịch sử, các đảng phái đã có những đấu tranh và chiến tranh, nhưng cũng đã có những sự hòa giải và liên minh. Tác giả đưa ra những ví dụ về các sự kiện, nhân vật, và tác phẩm văn hóa thể hiện sự hòa giải giữa các đảng phái, như Hiệp ước Hà Nội giữa Đảng Cộng sản Việt Nam và Đảng Việt Nam Quốc dân, Hiệp định Paris giữa Việt Nam Cộng hòa và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa… Về văn hóa hòa giải giữa các lớp xã hội, tác giả cho rằng Việt Nam là một quốc gia đa lớp xã hội, có nhiều lớp xã hội và tầng lớp khác nhau, như nông dân, công nhân, trí thức, tư sản, quý tộc, quan lại… Trong quá trình lịch sử, các lớp xã hội đã có những mâu thuẫn và đấu tranh, nhưng cũng đã có những sự hòa giải và hợp tác. Tác giả đưa ra những ví dụ về các sự kiện, nhân vật, và tác phẩm văn hóa thể hiện sự hòa giải giữa các lớp xã hội, như cuộc cải cách ruộng đất của vua Hàm Nghi, cuộc khởi nghĩa Yên Bái của Việt Nam Quốc dân Đảng… Về văn hóa hòa giải với các nước láng giềng và các nước lớn, tác giả cho rằng Việt Nam là một quốc gia đa quan hệ, có nhiều quan hệ và liên kết với các nước láng giềng và các nước lớn, như Trung Quốc, Lào, Campuchia, Thái Lan, Nhật Bản, Hàn Quốc, Mỹ, Pháp, Nga… Trong quá trình lịch sử, Việt Nam đã có những xung đột và chiến tranh, nhưng cũng đã có những sự hòa giải và hợp tác. Tác giả đưa ra những ví dụ về các sự kiện, nhân vật, và tác phẩm văn hóa thể hiện sự hòa giải với các nước láng giềng và các nước lớn, như Hiệp định Bắc Giang giữa Việt Nam và Trung Quốc, Hiệp định Genève giữa Việt Nam và Pháp, Hiệp định Paris giữa Việt Nam và Mỹ, Hiệp ước Hữu nghị và Hợp tác toàn diện giữa Việt Nam và Nga…
Ông không chỉ nghiên cứu văn hóa Việt Nam mà còn có nhiều đóng góp cho văn hóa Nga. Ông đã dịch nhiều tác phẩm văn học Nga sang tiếng Việt, như "Thơ Nga thế kỷ XX", "Thơ Nga hiện đại", "Thơ Nga trẻ", "Thơ Nga thiếu nhi"... Ông cũng đã giới thiệu văn hóa Nga cho người Việt Nam qua các bài viết, bài giảng, bài phát biểu, và các cuốn sách như "Nga - Một nền văn minh lớn", "Nga - Một quốc gia đáng yêu", "Nga - Một đất nước đầy thú vị"...
Viện sĩ cũng đã góp phần thắt chặt tình hữu nghị giữa Việt Nam và Nga. Ông đã tham gia nhiều hoạt động giao lưu văn hóa giữa hai nước, như là đại biểu của Việt Nam tại các hội nghị, hội thảo, triển lãm, liên hoan văn hóa Nga - Việt Nam và Việt Nam - Nga. Ông cũng đã nhận được nhiều huân chương và bằng khen từ chính phủ và các tổ chức văn hóa của Nga.
Ông cũng đã nghiên cứu về triết học văn hóa và văn hóa hòa giải. Ông tin rằng văn hóa có thể là cầu nối giữa các quốc gia và giúp hòa giải những mâu thuẫn. Ông đã đề xuất một khái niệm mới là "văn hóa hòa giải", tức là sử dụng các giá trị, nguyên tắc, và phương pháp của văn hóa để giải quyết các xung đột và tạo ra hòa bình. Ông cũng đã áp dụng triết học văn hóa vào nghiên cứu văn học Việt Nam, nhằm tìm ra những đặc trưng, giá trị, và ý nghĩa của văn hóa Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hoá và văn hóa toàn cầu.
Viện sĩ Hồ Sĩ Vịnh là một nhà văn hóa học tiên phong, một nhà văn, và một cựu chiến sĩ quân báo của Việt Nam. Ông đã có sự nghiệp đầy ấn tượng và đã đóng góp nhiều cho văn hóa Việt Nam và văn hóa Nga. Ông cũng đã nghiên cứu về triết học văn hóa và văn hóa hòa giải, nhằm tạo ra những giải pháp mới cho những vấn đề của thế giới hiện đại. Ông là một người có tầm nhìn sâu sắc, có tài năng sáng tạo, và có tình yêu với văn hóa và con người. Viện sĩ Hồ Sĩ Vịnh đã để lại một di sản văn hóa quý giá cho Việt Nam. Cuộc đời và sự nghiệp của ông sẽ mãi mãi được nhớ đến như một biểu tượng của văn hóa học Việt Nam.
Phạm Việt Long
