Hoàng Thụy Anh thuộc thế hệ làm văn 7x, 8x, là một người đa năng trong lĩnh vực văn học. Ngoài sáng tác thơ và sở hữu một cá tính thơ đặc biệt, thì chị còn thuyết phục được độc giả về khả năng phê bình của mình.
Hết mình với văn chương, chị luôn nỗ lực khai phá cho bản thân một lối đi riêng, cho dù là thơ hay phê bình văn học. Chị đã ra mắt bạn đọc 8 đầu sách ở nhiều thể loại: chuyên luận, tiểu luận, phê bình, thơ; trong khoảng thời gian 12 năm, từ 2010 đến 2022. Và gần đây nhất là cuốn tiểu luận - phê bình: Sự thật là đóa hoa lộng lẫy (Nhà xuất bản Hội Nhà văn, 2022). Thông qua văn học nói chung, phê bình văn học nói riêng, Hoàng Thụy Anh đã đem đến cho người đọc cái nhìn chân xác, thể hiện sự tìm tòi và chắt lọc tinh tế, hướng đến nhiều hệ giá trị khác qua sự sống của tác phẩm.
Phê bình văn học của Hoàng Thụy Anh mang đến một cái nhìn dễ dàng cho mọi tầng lớp độc giả. Trái ngược với thơ, chị không cầu kỳ câu chữ, ít dụng từ khóa học thuật. Những diễn ngôn bằng một giọng điệu phóng khoáng, được đơn giản hóa thành một bài viết mềm mại, không khô cứng, dễ hiểu và đầy đủ dẫn chứng là một đặc thù trong một bài tiểu luận phê bình của chị, thể hiện một bút lực mạnh mẽ, sức hút dẫn đa phương, luôn ôm sát đời sống văn học mật thiết, gần cận.
Hoàng Thụy Anh không lấy những nhà văn, nhà thơ đã thành công, có nhiều thành tựu làm đối tượng nghiên cứu chính của mình, mà chị đào sâu hơn ở những cây viết đương đại, chưa biết sau này tương lai sẽ thế nào. Đây có lẽ là một trong những mạo hiểm mà chị đã chọn trong quá trình làm nghề. Chị hướng đến khá nhiều tác giả trẻ và dành nhiều thời gian để đọc tác phẩm của họ, nhằm theo dõi, khơi mở rõ ràng về cái “nền” để xây dựng nên một tác giả văn học giữa thời đại này… Có thể nói Hoàng Thụy Anh là một trong những người kiếm tìm, vạch rõ cái “nền” của văn học đương đại mập mờ… Cũng vì sức hút dẫn của cuộc chơi này đã cho chị một nguồn năng lượng nội sinh lớn gắn cùng những bước chạy vươn đến mục tiêu của mình đã định. Những dòng năng lượng này thúc đẩy chính chị và lan truyền đến người viết một cách tích cực. Chị tiếp cận nhiều cây viết có tư duy mới, lạ, giàu thiên chất đặc biệt là các tác giả trẻ triển vọng. Tiềm năng ẩn chứa trong họ vô hạn, trường thế giới ấy cho chị một không gian khám phá chứa đựng nhiều cái mới, cái chưa có, cái giá trị ngầm ẩn chưa hiện diện.
Trong cuốn tiểu luận – phê bình mới nhất Sự thật là đóa hoa lộng lẫy, Hoàng Thụy Anh cực kỳ quan tâm đến những tác giả và những tác phẩm được chú ý hiện nay. Chị khai thác, mở xét, nhận định có độ tỏa của sự liên cảm, trường dẫn chứng nhằm hóa giải, mã hóa những gì ẩn sâu trong tác phẩm đều được phân tích một cách tỉ mỉ, liên kết, đa hướng. Hoàng Thụy Anh chỉ ra “Những thanh âm song trùng” ở hình tượng “lửa” trong thơ Đỗ Thành Đồng, bóc tách sự xuất hiện của nhiều tiếng nói song trùng như sự đối đáp của tâm hồn tác giả với chính tác giả; của bản thể thơ với thi ca… Từ những luận điểm ấy, Hoàng Thụy Anh làm bật lên cái khác phức tạp, cái khác tương phản, cái biểu thị riêng của thế giới bản ngã trong những sáng tác của Đỗ Thành Đồng – Khuếch lên một tia lửa đặc biệt không trùng lặp ở bất cứ cá nhân nào khác. Điểm quyết yếu mà chị đã khai thác ở tập thơ Lửa của Đỗ Thành Đồng là sự phân thân, sự thoát hồn ra khỏi vùng an toàn của thơ như một yếu tố quyết định sự thành bại. Từ thành tố ấy, người phê bình có thể nhận ra được mức độ giải thể, phân mảnh, sử dụng năng lượng bản thể của nhà thơ trong không gian mô phỏng đến đâu. Quá khứ - hiện tại, bóng tối - ánh sáng, tâm trạng buồn - vui,… toàn bộ được cất lên như một thực thể tự nhiên biết phát sáng, biết cảm giác.
Là một người dám dấn thân và lăn xả, Hoàng Thụy Anh áp sát vào những tác giả mà chị dự định nghiên cứu một cách táo bạo. Nhà văn Uông Triều xuất thân là một nhà giáo, thuộc thế hệ 7x, nhưng anh tự xác lập văn phong, hướng đến sự tự do tuyệt đối. Trong tiểu luận Khoái cảm của sự cô độc mà Hoàng Thụy Anh đã nghiêm túc tiếp cận đến các tác phẩm của Uông Triều, thông qua những tác phẩm: Tưởng tượng và dấu vết, Sương mù tháng giêng, Người mê, đặc biệt là Cô độc; sự tinh tường của chị đã chỉ rõ được kết cấu mà Uông Triều xác lập - Dòng ý thức truy tìm bản thể - Kết cấu này dựng tạo nên những nhân vật không còn bó hẹp sự tưởng tượng qua một không gian nhất định, không đắm ngập trong bi kịch và mộng tưởng,… như các tác phẩm trước. Kết cấu mới này của Uông Triều cực kỳ phức tạp, khó tiếp cận, bằng cách dùng tấm gương quy chiếu trò chơi phân thân, chỉ một người nhưng họ tự đưa ra quy định và cũng chính là người tham gia trò chơi ấy. Tác phẩm của Uông Triều đa phần đều khó “nhằn”, không dễ tiếp cận. Việc Hoàng Thụy Anh can đảm lựa chọn nhà văn này làm đối tượng để bóc tách cho thấy chị có khí chất mạnh mẽ, nguồn năng lượng bền bỉ để tìm ra những giá trị mới, giá trị cốt lõi của mỗi tác phẩm đương đại.
Đối với Hoàng Thụy Anh, người trẻ luôn mang đến cho chị một thứ gì đó bí ẩn, hấp dẫn chị bước vào thế giới của họ. Hoàng Thụy Anh quan tâm và đọc nhiều tác phẩm của lực lượng viết văn trẻ hiện nay, và luôn truyền cảm hứng, tạo động lực, giúp đỡ về chuyên môn cho người trẻ, những người dám dấn thân, dám hi sinh vì đam mê và biết mình có thể làm nên giá trị gì đó mặc dù khập khiễng và mơ hồ. Nhiều tác giả trẻ mang tới cho chị những góc nhìn mới mẻ như Khét, Phát Dương, Hương Giang, Vàng A Giang, Lý Hữu Lương, Đinh Phương, Võ Chí Nhất,… Chẳng hạn với tập thơ Yao (Giải tác giả trẻ - Hội Nhà văn Việt Nam năm 2021) của Lý Hữu Lương, chị đã lột tả được ý nghĩa và giá trị của tập thơ đặc biệt là sự lưu giữ văn hóa của người Dao, giá trị về ngôn ngữ, giọng điệu, ý thức của một tác giả người dân tộc thiểu số thông qua bài phê bình Lý Hữu Lương hát về nỗi khổ trên vai tộc người. Hoàng Thụy Anh bám rất sát với tập thơ, không hề bị tách biệt khỏi trường không- thời gian đã xác lập. Sự ám ảnh của Lý Hữu Lương về cốt cách Dao, vẻ đẹp phong tục tập quán người Dao đã giúp anh sở hữu được một nguồn nguyên liệu lớn mà chỉ người Dao, chỉ người yêu quê hương, yêu dân tộc mình mới có được, từ trang phục, nhà cửa, cách ăn, cách ở, lễ nghi, phong thái,… đều được Hoàng Thụy Anh giải mã và phân tích xác đáng, giúp người đọc hiểu rõ hơn về những trạng thái ẩn mà nhà thơ đã giấu kín, đặc biệt là suy tư của lớp trẻ về truyền thống người đồng mình.
Chị dành cho người trẻ nhiều tình cảm và người trẻ hầu hết đều quý mến chị. Chị khám phá đa dạng vùng miền, đặt mình ở nhiều góc độ khác nhau nhằm tìm kiếm giá trị mới, nhân văn mà không nhàm cũ. Không chỉ riêng ở vùng đất miền trung nơi chị sống, hay miền bắc gần kề, mà chị còn khám phá, tiếp cận cả những tác giả ở rất xa. Một tác giả trẻ cũng rất đình đám ở miền tây nam bộ là Khét (Trần Đức Tín), tác phẩm mới nhất của anh vừa ra mắt Chín nhánh da vàng gây hiệu ứng khá tốt đối với bạn đọc. Qua sự tiệm cận của Hoàng Thụy Anh, chị cho rằng: “Nếu trước đây tôi đi theo nỗi buồn của Khét thì bây giờ, với tập này, tôi như là người bị nỗi buồn ấy xâm chiếm, nỗi buồn định vị Khét nhưng cũng định vị tôi. Và tôi thấy mình hiện hữu trong nỗi buồn cố hương, dòng tộc, tổ tiên, giống loài. Phải chăng vì “ta thừa thãi buồn để tắm gội cho nhau” nên mới thấu tận cùng miền đích: “chín nhánh em bao giờ thì cạn/ sao tôi cạn mình trước thảng thốt quê”? Và tôi quý “những giọt nước mắt mang hình nhau thai”của Khét, bởi, Khét đã dốc cạn nỗi niềm, dốc cạn cái tôi bản thể một cách chân thành, sâu lắng. Ở đó, sự dự phần của những vần thơ chiêm nghiệm, triết lí, đã góp phần chạm khắc một chân dung khác của Khét: vượt ra khỏi cái tôi của chính mình hòa nhập với nhân sinh, cuộc thế: “còn một mùa đau gieo vào đất/ mấy ngàn năm chưa ai đến gặt”. Đối với chị, những cây viết trẻ như một nguồn tài nguyên vô tận mà chị luôn đặt niềm tin vào họ bằng chính tấm lòng của mình.
Nhà phê bình Hoàng Thụy Anh giống như một cái mỏ lớn và rộng, nơi sản sinh ra nhiều năng lượng sáng tạo cho bản thân và cả những người bạn viết. Vì vậy, những chuyên luận, tiểu luận, phê bình của chị có một cách tiếp cận không lỗi thời, nhiều ngôn ngữ học thuật được đơn giản hóa, làm cho bài viết trở nên gần gũi và dễ dàng hơn đối với người thưởng thức.
Lê Ngọc Dũng
Nguồn Văn nghệ số 53/2022
