KỶ NIỆM 79 NĂM NGÀY THÀNH LẬP QĐND VIỆT NAM (22/12/1944 – 22/12/2023)
Nhà thơ Trần Ngọc Phượng là hội viên Hội Nhà văn TP Hồ Chí Minh. Đến nay anh đã công bố 6 tác phẩm do NXB Hội Nhà Văn ấn hành, gồm 1 tập truyện ký và 5 tập thơ: Vầng trăng ký ức (2012); Nắng và Gió (2015); Hồn tóc (2018); Tiếng vọng (2020) và gần đây nhất là tập Sóng đời (2023). Với một nhà thơ đã vào tuổi bát tuần thì gia tài văn chương ngần ấy chưa phải là nhiều. Nhưng nếu biết rằng đó là những đứa con tinh thần được anh sinh hạ trong vòng 10 năm gần đây, thì quả thật là một hiện tượng đáng nể.
Vâng, nhà thơ Trần Ngọc Phượng là một cựu chiến binh đã tham gia trọn cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Ông sinh năm 1945 tại Sài Gòn, lớn lên ở quê cha đất tổ miền châu thổ sông Hồng. Năm 1962, cậu học sinh Trần Ngọc Phượng của Trường cấp III Lê Hồng Phong ở thành phố Nam Định xếp bút nghiên lên đường nhập ngũ. Năm 1965, anh vào chiến trường miền Đông Nam bộ là một chiến trường cực kỳ gian khổ và ác liệt, với nhiệm vụ của chiến sĩ thông tin báo vụ, rồi trở thành sĩ quan Đài trưởng Vô tuyến điện trên chiến trường B2. Sau năm 1975, anh chuyển ngành về công tác tại TP Hồ Chí Minh cho đến ngày nghỉ hưu…
Rời cây súng lại bắt tay vào nhiệm vụ quản lý rồi kinh doanh trên một thành phố đầu tàu kinh tế của đất nước. Mãi đến sau khi nghỉ hưu, Trần Ngọc Phượng mới có điều kiện đọc lại những ghi chép “Nhật ký chiến trường” của mình, rồi trau chuốt nhuận sắc thêm để lần lượt công bố những vần thơ gan ruột. Thơ anh tràn ngập những tình cảm nhớ thương, yêu quý đối với quê hương, gia đình, người thân, bạn bè, đồng chí, đồng đội… Thơ anh là tiếng nói trực diện bày tỏ thái độ của anh đối với cái ác, cái xấu, những nhiễu nhương tiêu cực trong xã hội. Nhưng nổi bật, đau đáu, thao thiết nhất vẫn là những ký ức về chiến tranh, về những hi sinh của đồng bào, đồng chí vì độc lập tự do của dân tộc và thống nhất đất nước.
Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước kết thúc thắng lợi đã gần nửa thế kỷ, chiến tranh đã lùi xa, nhưng dư âm của nó còn vang vọng mãi trong tâm khảm mỗi người dân đất Việt, đặc biệt với những người lính đã trực tiếp cầm súng lăn lộn ở chiến trường như Trần Ngọc Phượng. Những ký ức về chiến tranh, với sự khốc liệt của nó, nhiều năm tháng gian khổ, đã luôn là “nỗi ám ảnh” trong thơ của anh. Anh hồi tưởng về những khi cùng đồng đội vượt qua mưa bom, bão đạn, trên những cung đường “Dốc Năm cua” dựng đứng, với những hiểm nguy rình rập cùng bom đạn thù, đưa vũ khí, lương thực cung cấp cho tuyến đầu:
Đất quê ta đèo, dốc chon von
Đường phía trước bom cày, đạn xới
Cánh hậu cần xòe ra rộng mãi
Từ con đường vận chuyển dốc Năm cua
Chính những ký ức – kỷ niệm về tình đồng chí, đồng đội đã khiến anh bùi ngùi trước những nấm mộ vô danh mà đúng ra thì phải gọi là “mộ chưa xác định được danh tính”: Đất nước mình mênh mông/ Cong cong hình chữ S/ Bao giờ anh đi hết/ Vạn nấm mộ vô danh/ Ngàn tượng đài liệt sỹ/ Sao lúc hiện về/ Em không chỉ/ Nấm mộ nào là nấm mộ của em?... Năm 1970, khi chiến đấu tại chiến trường Bình Thuận, gặp cô du kích là giao liên, anh thấy xót xa trước sự tàn khốc gian khổ do chiến tranh gây ra cho cô gái: Anh đi ngang dọc đã từng/ Thương em phận gái bám vùng nơi đây/ Đất cằn còn khó mọc cây/ Tóc em đã rụng biết ngày nào xanh/ Bao giờ cho hết chiến tranh/ Để em đẹp lại tuổi xuân của mình? Và nữa, mỗi khi Tháng Tư về, nhìn hoa tím bằng lăng nở, người lính chiến trường xưa, trong niềm vui kỷ niệm Ngày chiến thắng 30-4, lại dành những giây phút ngậm ngùi để nghĩ về những đồng đội đã hy sinh: Ngày Thống nhất vỡ òa trong hạnh phúc/ Khắp phố phường đỏ rực cờ hoa/ Người ôm người, khóc cười trong nước mắt/ Nén trong lòng những vết cắt thương đau…
Chiến tranh, bom đạn, gian khổ, hi sinh… nhưng người lính cùng với tinh thần lạc quan, quả cảm là tình yêu chất chứa nồng nàn: Chiến tranh mỗi đứa một nơi/ Lệnh trên xuống gấp, không lời chia tay/ Mình đi cuối đất, chân mây/ Bạn ra phía trước cũng đầy đạn bom… Đây là những vẫn thơ tràn đây tinh thần lạc quan và niềm tin chiến thắng của Trần Ngọc Phượng trong mùa Xuân Mậu Thân 1968: Anh đi giữa phút sang Xuân/ Bốn bề giục dã pháo gần, pháo xa…Trận này rung chuyển núi sông/ Hờn căm nổi sóng Cửu Long, Hồng Hà… Và đây là những rung động hết sức tinh tế của một mối tình thầm kín trong chiến tranh:
Đón anh, em chẳng có gì
Mời anh xơi tạm khoai mì thay cơm
Muối kho trộn với sả thơm
Rau lang mấy ngọn, canh suông một nồi
Chỗ em chỉ có vậy thôi
Ớt cay xé ruột để rồi nhớ nhau…
Và: Núi cao mây phủ, sương mờ/ Người đi năm tháng, người chờ tháng năm/ Xa xăm biết mấy xa xăm/ Nhớ thương chỉ một tấm lòng nhớ thương… Đó là những tình yêu dành cho quê hương, đất nước, nhân dân, đồng đội và… yêu em, người con gái giữa chiến trường ác liệt: Tóc em xỏa, áo bà ba thon thả/ Khói đồng bay trong nắng hòang hôn/…Em hay đùa, thách anh ngày cưới/ Có dám qua cầu khỉ rước dâu? Ấy thế mà: Khi về, em đã sang sông/ Chăn bông ai đắp, lửa hồng ai khơi?...
Trở về với thực tại, hạnh phúc sum vầy bên người vợ yêu thương cùng con cháu và người thân, bạn bè, đồng nghiệp… Trần Ngọc Phượng nhận ra mình còn mắc nợ cuộc đời ân nghĩa rất nhiều, trước hết là với người bạn đời đã vì anh mà chịu biết bao thiệt thòi cả trong thời chiến lẫn cuộc sống đời thường: Mượn em một chút bờ vai/ Anh thành con nợ, trả hoài không xong/ Trả sao môi thắm, má hồng/ Nhạt phai năm tháng, long đong phận đời... Ấy là những khi anh Tìm vui để sống những ngày thảnh thơi/ Có cây cảnh , có nắng trời/ Ánh mắt của vợ, nụ cười của con/ Bước chân cháu chạy lon ton/ Câu thơ đuổi bóng hoàng hôn xế chiều…
Thơ Trần Ngọc Phượng, bên cạnh những ký ức, hoài niệm về chiến tranh của một thời áo lính, cùng những tình cảm dành cho gia đình, người thân, bè bạn… là những nỗi niềm của cuộc sống thực tại hôm nay. Đó là những suy tư, trăn trở trước một hiện thực ngổn ngang, phức tạp, đa dạng, đa chiều… thể hiện một sự từng trải, triết lý, nhân văn: Cà phê máy lạnh/ Lặng lẽ ngồi chờ/ Từng giọt đen đắng/ Trăm mối tơ vò… Đôi khi anh “mượn rượu” để giãi bày những nỗi niềm nhân tình thế thái, mượn cớ “say” để nói những điều rất tỉnh táo sâu sắc: Uống rượu mà không biết say/ Làm sao thấy được trời mây lộn phèo/ Uống rượu mà không liêu xiêu/ Làm sao dám nói những điều không say? Triết lý sâu sắc như càng được đẩy lên cao độ, khi trước cuộc sống vật chất tưởng là no đủ hơn, nhưng nhiều khi lại cảm thấy cô đơn trống trải, như bạn bè tuổi già thường tâm sự: Thôi đành mượn chút men cay / Cô đơn trong lúc rượu đầy tràn môi/ Nỗi niềm ai sẻ cho vơi/ Cô đơn ngay giữa những người mình thương… Đất nước hòa bình thống nhất đã gần nửa thế kỷ, công cuộc đổi mới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo đã và đang giành được những thành tựu hết sức to lớn và quan trọng, nhưng cùng đó là những hệ lụy của mặt trái cơ chế thị trường khiến nhà thơ phải thốt lên:
Bây giờ lắm của, nhiều tiền
Lương tâm đổi chác, chức quyền bán, mua
Ai ơi còn nợ ngày xưa
Cốt xương liệt sỹ vẫn chưa tìm về…
Nhà thơ cựu chiến binh Trần Ngọc Phượng chỉ mặt gọi tên bọn tham nhũng, thoái hóa, biến chất: Chỉ một vài con sâu/ Đã làm rầu trăm họ/ Nay thành bầy, thành tổ/ Phá phách khắp mọi nơi/ Chúng bay lấp cả trời/ Chúng khoét sập cả đất/ Rừng vàng và biển bạc/ Giàu mấy cũng lụi tàn/… Kẻ quyền cao, chức trọng/ Chữ ký ăn triệu đô… Nhà thơ tự lý giải những đan xen phức hợp của cuộc sống xã hội hiện tại bằng tâm thế của người từng trải đầy chiêm nghiệm, rằng đắng cay và ngọt bùi của cuộc đời là qui luật muôn thủa, cũng như con sông có bên lở bên bồi. Đáng mừng là trước thực tại ấy, bản lĩnh của người lính vẫn luôn vững vàng, vẫn trung thành tuyệt đối với Tổ quốc: Mặc cho thế sự xoay vần/ Trái tim người lính trong ngần trước sau… Và: Nắng chiều đổ bóng hàng cau/ Con sông phía trước nông sâu khó lường.
Điều đáng quý là mặc dù luôn day trở trước nhân tình thế thái, căm ghét cái xấu, cái ác, lên án những kẻ thoái hóa biến chất đục khoét phá hoại đất nước… nhưng nhà thơ Trần Ngọc Phượng với bản chất người lính không hề kêu ca oán thán, vẫn tin vào cái Tốt, cái Đẹp và luôn luôn hướng thiện: Không ai muốn quay trở lại/ Một thời nghèo đói, chiến tranh/ Chỉ mong cuộc đời đi tới/ Đầy ắp nghĩa tình nhân văn... Và thật là Tình, thật là Đời, thật là Người khi nhà thơ Trần Ngọc Phượng bày tỏ:
Chớp mắt đã hết thời son trẻ
Chầm chậm nhìn chiếc lá vàng rơi
Cảm ơn đời cho phút giây chầm chậm
Để nhìn em khóe mắt chân chim
Để nhìn cháu bước đi lẫm chẫm
Để nhìn nhau sâu nặng nghĩa tình…
Ngộ được như vậy là Hạnh phúc, là Đắc đạo. Xin chúc mừng và chia sẻ cùng “nhà thơ lính trận” Trần Ngọc Phượng!
Tuyên Hoá
