Lịch sử sẽ còn tốn nhiều giấy mực để lưu lại những nội dung độc đáo và biệt lệ liên quan đến chuyến công du lịch sử này của Tổng thống thứ 46 Hoa Kỳ. Sau các hội đàm giữa khách và chủ nhà, hai bên đã lập tức công khai với báo giới trong nước và quốc tế về việc Việt Nam và Hoa Kỳ công bố thiết lập quan hệ “Đối tác Chiến lược Toàn diện (CSP) vì hòa bình, hợp tác và phát triển bền vững”⁽¹⁾. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã đánh giá cao các nội dung được thỏa thuận giữa lãnh đạo hai nước về “Tuyên bố chung về việc nâng tầm quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ lên Đối tác Chiến lược Toàn diện vì Hòa bình, Hợp tác và Phát triển bền vững”. Tổng thống Joe Biden cũng cho rằng việc hai nước nâng cấp bang giao lên quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện là có lợi cho mỗi nước và có lợi cho quốc tế nói chung. Tổng Bí thư Việt Nam nhắc lại những kỷ niệm tốt đẹp về cuộc trao đổi chân tình với Tổng thống Joe Biden khi Tổng Bí thư thăm Hoa Kỳ hồi tháng 7 năm 2015, đánh giá cao những ý tưởng đã được trao đổi giữa hai nhà lãnh đạo trong thời gian qua và cám ơn Tổng thống Joe Biden vào tháng 6/2023 đã gửi thư mời Tổng Bí thư Việt Nam sớm thăm lại Hoa Kỳ.

Tổng thống Mỹ Joe Biden và Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại lễ đón chính thức . Ảnh VOV.VN

Về phần mình, Tổng thống Mỹ cũng đã đáp lại bằng những lời lẽ ý nhị, chân tình và khá là sâu lắng: “Thật vui khi được gặp lại Tổng Bí thư. Đã gần 8 năm rưỡi tôi mới gặp lại ngài. Và cùng ngài có mặt tại Hà Nội là vinh dự lớn lao đối với cá nhân tôi. Tôi cho rằng Việt Nam và Hoa Kỳ là những đối tác quan trọng vào thời điểm rất quan trọng đối với lịch sử thế giới. Bạn bè và đồng nghiệp của tôi có lẽ đã mệt mỏi khi nghe tôi nói mãi những điều sau đây, nhưng tôi tin rằng, chúng ta đang ở một thời điểm quan trọng trong lịch sử thế giới, nơi mà những quyết định chúng ta đưa ra trong 3, 4 hoặc 5 năm tới, chúng sẽ định hướng cho cả thế giới trong vòng 25 đến 50 năm sau. Và tôi nghĩ chúng ta có những cơ hội lớn lao khi thế giới thay đổi để khiến nó trở nên tốt đẹp hơn”. Đúng là đặc biệt, bởi vì là một chính khách hàng đầu của Mỹ, mà Tổng thống Biden đã nhắc đi nhắc lại thế này: “Việt Nam và Hoa Kỳ là những đối tác quan trọng vào thời khắc cũng rất quan trọng hiện nay. Tôi không nói điều này vì phép xã giao thông thường. Tôi khẳng định như vậy, bởi tôi muốn diễn đạt nó từ tận đáy lòng mình”^(2).

Theo Thông tấn xã Việt Nam, chiều tối 10/9, ngay sau cuộc hội đàm cấp cao, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng và Tổng thống Joe Biden đã phát biểu với báo chí Việt Nam, Hoa Kỳ và quốc tế, thông tin về kết quả tốt đẹp của cuộc hội đàm. Theo đó, hai bên đã thông qua Tuyên bố chung, nâng tầm quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ lên Đối tác Chiến lược Toàn diện vì hòa bình, hợp tác, phát triển bền vững. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng cho biết, hai bên thống nhất cho rằng, quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ đã có những bước phát triển mạnh mẽ, sâu sắc, thực chất, hiệu quả, kể từ khi bình thường hóa quan hệ và sau khi xác lập quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện. Tổng Bí thư nêu rõ, quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện tiếp tục dựa trên cơ sở tôn trọng đầy đủ những nguyên tắc cơ bản, định hướng quan hệ hai nước thời gian qua, trong đó có tôn trọng Hiến chương Liên hợp quốc, luật pháp quốc tế và thể chế chính trị, độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ của nhau.

Hai bên cũng nhấn mạnh, sự hiểu biết lẫn nhau, thấu đáo hoàn cảnh của nhau, tôn trọng những lợi ích chính đáng của mỗi bên và không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau là những nguyên tắc cơ bản luôn có ý nghĩa quan trọng cho quan hệ hai nước và quan hệ quốc tế. Việt Nam đánh giá cao và coi trọng khẳng định của Hoa Kỳ ủng hộ Việt Nam “mạnh, độc lập, tự cường và thịnh vượng”. Các nội hàm của mối quan hệ hợp tác mới kế thừa những nội dung hợp tác hiện có giữa hai nước và đưa lên tầm cao mới thông qua việc thúc đẩy hợp tác kinh tế, thương mại – đầu tư theo hướng đổi mới sáng tạo là nền tảng, trọng tâm và động lực của quan hệ hai nước; tăng cường hợp tác khoa học – công nghệ là đột phá mới của quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện vì hòa bình, hợp tác, phát triển bền vững. Trong thời gian tới, các cơ quan liên quan của hai nước sẽ phối hợp triển khai thực hiện các thỏa thuận đã đạt được⁽³⁾.

Đến đầu giờ chiều hôm sau 11/9, một “Tuyên bố chung” có lẽ là hoành tráng nhất cho đến nay trong lịch sử bang giao Việt – Mỹ, dài 5.125 từ, đề cập hầu hết và công khai tất cả các nội dung được giới quan sát cho là bao sân hầu hết mọi lĩnh vực của các mối quan hệ giữa Hoa Kỳ và Việt Nam, đã được công bố. “Tuyên bố chung” hiếm có này bắt đầu bằng quan hệ chính trị - ngoại giao, tái khẳng định hợp tác kinh tế - thương mại - đầu tư và tăng trưởng kinh tế bao trùm dựa trên đổi mới sáng tạo, đóng vai trò nền tảng cốt lõi và động lực quan trọng của quan hệ song phương. Phần tiếp theo của Tuyên bố chung là đẩy mạnh hợp tác về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực số, coi đây là đột phá mới của quan hệ “Đối tác chiến lược toàn diện”. Tuyên bố chung cũng công bố các kế hoạch cụ thể của Mỹ hỗ trợ Việt Nam đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, giúp Việt Nam đạt được các mục tiêu phát triển thời gian tới. Hợp tác về quốc phòng, an ninh; về khí hậu, năng lượng, môi trường và y tế; hợp tác khắc phục hậu quả chiến tranh, giao lưu văn hóa là ưu tiên trong quan hệ hai nước, giúp xây dựng lòng tin, tăng cường hiểu biết lẫn nhau. Tuyên bố chung lưu ý việc bảo vệ quyền con người, phù hợp với hiến pháp của mỗi nước và các cam kết quốc tế; phối hợp trong các vấn đề khu vực và toàn cầu (4)

Danh sách những điều độc đáo và biệt lệ trong chuyến thăm Hà Nội của Tổng thống Joe Biden còn có thể bổ sung thêm bằng thực tế, lần đầu tiên cả Tổng thống Joe Biden lẫn Phó Tổng thống Kamala Harris đã đến thăm Việt Nam vào thời gian đầu trong nhiệm kỳ của chính quyền mới. Tháng 8/2021, nhân chuyến thăm Hà Nội của bà Phó Tổng thống Kamala Harris, một “Chương trình hành động” (Fact Sheet) đã được công bố với tựa đề “Tăng cường quan hệ Đối tác Toàn diện Việt Nam – Hoa Kỳ” (Strengthening the U.S.-Vietnam Comprehensive Partnership), do Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ ban hành ngày 25/8/2021. Trước chuyến thăm Hà Nội của Ngoại trưởng Bliken, ngày 13/4/2023, Bộ Ngoại giao Mỹ cũng ra Thông báo về “Quan hệ Hoa Kỳ – Việt Nam: Kỷ niệm 10 năm Quan hệ Đối tác Toàn diện và 28 Năm Quan hệ Ngoại giao” (The United States – Vietnam Relationship: Celebrating 10 Years of Comprehensive Partnership and 28 Years of Diplomatic Relations). Tất cả những điều này đều trở thành các văn kiện lịch sử!

Để các cơ quan hữu quan của hai nước có thể thực hiện thấu đáo những thỏa thuận “có một không hai” trong chuyến thăm cấp Nhà nước lần này của Tổng thống Joe Biden, các bên sẽ tuân thủ đa tất cả 10 vấn đề của Tuyên bố chung như là những biểu hiện cụ thể cho cam kết liên tục và mang tính hệ thống để hỗ trợ xây dựng một Việt Nam mạnh mẽ, thịnh vượng và độc lập, cũng như một khu vực Ấn Thái Dương tự do và rộng mở, lành mạnh và tự cường (FOIP). Các quan chức ngoại giao và kinh tế Hoa Kỳ và Việt Nam thời gian qua đã tập trung vào cách thức mà cả hai chính phủ đã thúc đẩy một FOIP trên nền tảng tôn trọng “Trật tự quốc tế dựa trên luật lệ”. Tự do và rộng mở ở đây có hàm ý rằng, các quốc gia sẽ được tự do lựa chọn con đường và đối tác của riêng mình, cũng như các vấn đề được giải quyết một cách cởi mở, có nguyên tắc sẽ đạt được một cách minh bạch và công bằng; đồng thời với đó là hàng hóa, ý tưởng và con người sẽ tự do lưu thông trên đất liền, trên biển, trên trời và không gian mạng.

Đoàn đại biểu cấp cao hai nước tiến hành hội đàm              Ảnh VOV.VN

Tạp chí Cộng Sản mới đây cũng đã từng viện dẫn các phân tích về lịch sử để cho thấy, quan hệ “Đối tác chiến lược” (SP) lần đầu tiên xuất hiện vào năm 1992 giữa Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ và số lượng các cặp quan hệ này ngày càng gia tăng trong chính trị toàn cầu. Còn “Đối tác chiến lược toàn diện” (CSP) là một dạng thức quan hệ có tầm quan trọng lớn hơn và có tính chiến lược dài hơi hơn giữa các quốc gia với nhau hoặc giữa quốc gia với tổ chức quốc tế. Một số nhà nghiên cứu cho rằng đây là mô hình liên kết mới trong bang giao quốc tế, trở nên thịnh hành kể từ sau Chiến tranh lạnh. Do tính chất đa phương và đa dạng hóa trong chính trị quốc tế ngày nay, quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện được thể hiện dưới các dạng thức như: “Đối tác chiến lược” (SP), “Đối tác chiến lược toàn diện” (CSP) và Đối tác chiến lược có lựa chọn theo từng lĩnh vực... Chẳng hạn ngoài Đối tác Chiến lược và Đối tác Chiến lược Toàn diện với các nước như trên, Việt Nam cũng có quan hệ Đối tác Chiến lược về ứng phó biến đổi khí hậu và quản lý nước với Hà Lan, đưa quan hệ hợp tác song phương trong lĩnh vực này lên tầm cao nhất. Trong quan hệ Đối tác Chiến lược, các bên tham gia đều có nhu cầu tăng cường hợp tác, coi trọng và chú ý hơn tới lợi ích chiến lược của nhau, có hợp tác sâu rộng, gắn kết về lợi ích và hướng tới lòng tin chiến lược. Trong khi đó, với quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện, các bên xác định gắn bó lợi ích lâu dài, hỗ trợ lẫn nhau và thúc đẩy sự hợp tác sâu rộng và toàn diện trên mọi lĩnh vực mà các bên cùng có lợi, từ thương mại, đầu tư cho tới công nghệ, năng lượng... Đồng thời, các bên xây dựng lòng tin vào nhau ở cấp độ chiến lược⁽⁵⁾

TS. ĐINH HOÀNG THẮNG