Đổi mới quan trọng nhất về sách giáo khoa trong Nghị quyết 88 của Quốc hội là chủ trương xã hội hóa việc biên soạn sách giáo khoa. Đây là chủ trương mới, tạo điều kiện huy động nguồn lực xã hội để không ngừng nâng cao chất lượng sách giáo khoa, đáp ứng nhu cầu đa dạng của nhân dân và chống độc quyền trong lĩnh vực này. Điều đó cũng phù hợp với xu hướng quốc tế. Cho đến nay, đã có nhiều tổ chức, cá nhân liên kết với các Nhà xuất bản biên soạn và mỗi môn học trong Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã có ba bộ sách giáo khoa được phê duyệt, đáp ứng nhu cầu triển khai thực hiện chương trình mới.

Ngày 27/7/2023, Trong buổi làm việc của đoàn kiểm tra giám sát của Quốc hội với Bộ Giáo dục & Đào tạo, khi đề cập đến việc Bộ nên biên soạn thêm một bộ sách giáo khoa mới, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn đã bác những ý kiến này... Rất nhiều ý kiến xây dựng, tâm huyết, thẳng thắn, đồng tình, ủng hộ với quan điểm của Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn, bởi theo các nhà khoa học, các nhà quản lý giáo dục và các giáo viên, phụ huynh trong toàn quốc, thì việc ra đời thêm một bộ sách do Bộ Giáo dục & Đào tạo biên soạn trong thời điểm này là không hợp lý...

Văn nghệ

Năm 2018, Bộ Giáo dục & Đào tạo ra Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26/12/20218 ban hành chương trình giáo dục phổ thông tổng thể 2018. Trong đó nội dung sách giáo khoa sẽ đóng vai trò là học liệu, không phải là nguồn kiến thức duy nhất để tổ chức hoạt động dạy học. Theo nội dung, yêu cầu cần đạt của chương trình; mỗi môn học có nhiều sách giáo khoa. Một chương trình, nhiều sách giáo khoa là giải pháp quan trọng để thay đổi mục tiêu dạy học từ “truyền thụ kiến thức” sang dạy học “phát triển năng lực” cho học sinh.

Quang cảnh buổi làm việc của Đoàn giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về “Việc thực hiện Nghị quyết số 88/2014/ QH13 và Nghị quyết số 51/2017/QH14 của Quốc hội về đổi mới Chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông” với Chính phủ, do đồng chí Trần Thanh Mẫn, Ủy viên Bộ Chính trị, Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội, Trưởng đoàn Giám sát chủ trì chiều 27/7 vừa qua. Ảnh: Phạm Thắng

Hiện nay, các địa phương trên toàn quốc đang sử dụng 3 bộ sách giáo khoa: Cánh diều, Chân trời sáng tạo, Kết nối tri thức với cuộc sống. Qua thực tế triển khai chương trình sách giáo khoa, ngành giáo dục đã kịp thời khắc phục những bất cập, thiếu sót và đang tự điều chỉnh, dần đi vào ổn định, đáp ứng yêu cầu đổi mới trong thời điểm hiện tại. Các bộ sách do tập thể các tác giả biên soạn là những công trình khoa học công phu, hiện đại hướng đến việc phát triển năng lực của học sinh một cách chủ động, sáng tạo. Sự đa dạng trong cách tiếp cận giúp các địa phương có nhiều lựa chọn nội dung sách giáo khoa phù hợp với đặc điểm vùng miền và hoàn cảnh của học sinh.

Thầy Ngô Mậu Tình, Phó Hiệu trưởng trường Phổ thông dân tộc bán trú TH và THCS Lâm Thủy, Lệ Thủy, Quảng Bình cho rằng nếu có thêm một bộ sách giáo khoa nữa do Bộ Giáo dục & Đào tạo thực hiện thì có nhiều bất cập sẽ xảy ra. “Trước hết là khó khăn của Bộ Giáo dục & Đào tạo trong việc lựa chọn chủ biên, các tác giả biên soạn sách, bởi hầu hết các nhà khoa học giáo dục hàng đầu đã tham gia biên soạn 3 bộ sách giáo khoa trên. Và hơn hết, phải có một thời gian dài, rất dài chuẩn bị tư liệu, xây dựng cấu trúc chương trình, biên soạn, các tác giả mới cho ra 3 bộ sách trên. Vậy nếu Bộ biên soạn thêm 1 bộ sách giáo khoa nữa thì biết bao giờ mới thực hiện đại trà? Đó là chưa kể đến việc biên soạn sách giáo khoa phải lấy một nguồn kinh phí rất lớn của Nhà nước để thực hiện (khoảng 300-400 tỷ đồng cho một bộ sách). Và cũng chưa tính đến, liệu bộ sách mới do Bộ biên soạn có đảm bảo chất lượng, hiệu quả hay không. Hiện tại, 3 bộ sách đã đáp ứng được nhu cầu về số lượng, đủ đầu sách cho việc đổi mới. Vì vậy, theo tôi không nên có thêm 1 bộ sách nữa”.

Việc xã hội hóa trong việc biên soạn sách giáo khoa vừa phát huy trí tuệ, tài chính  từ các nguồn lực xã hội, vừa đảm bảo tính dân chủ, công khai, minh bạch, hạn chế những tiêu cực trong việc độc quyền sách giáo khoa là chủ trương đúng đắn, phù hợp với xu thế của thế giới. Không dùng kinh phí Nhà nước, bộ sách xã hội hóa duy nhất hiện nay, bộ sách giáo khoa Cánh Diều trong ba năm qua đã thực hiện rất tốt các chức năng, tiêu chí về giáo dục, thẩm mỹ, thực tiễn, khoa học... Hiệu quả của bộ sách giáo khoa xã hội hóa rất đáng ghi nhận.

TS Nguyễn Thị Phương Lan, Phó Hiệu trưởng trường THPT Nguyễn Trãi, quận Ba Đình, Hà Nội, cho rằng:  “Không nên biên soạn thêm 1 bộ sách giáo khoa do Giáo dục & Đào tạo chủ trì vì: Với 3 bộ sách hiện tại đã hoàn toàn đáp ứng được yêu cầu của Chương trình giao dục phổ thông 2018, chủ trương xã hội hóa về sách giáo khoa và xu hướng tiến bộ trên thế giới.

Bà cũng băn khoăn, nếu có thêm bộ sách giáo khoa nữa do Bộ Giáo dục & Đào tạo biên soạn, phát hành trên toàn quốc, sẽ có rất nhiều bất cập: Thứ nhất, đi ngược lại chủ trương xã hội hóa trong giáo dục. Thứ hai, bất cập trong việc lựa chọn đội ngũ mới, chưa có kinh nghiệm đi biên soạn sách giáo khoa bởi các chuyên gia hàng đầu, có kinh nghiệm về biên soạn sách giáo khoa đã có mặt ở cả 3 bộ sách hiện thời. Thứ ba, hiệu quả bộ sách giáo khoa mới sẽ được thẩm định như thế nào? Có huy động được đủ lực lượng am hiểu về chương trình và sách giáo khoa sách giáo khoa để thẩm định đảm bảo hiệu quả? Thứ tư, thị trường phát hành sách giáo khoa sẽ thực hiện như thế nào, có đảm bảo được sự “công bằng trong việc sử dụng sách giáo khoa” như NQ 88/20114/QH13 đã đề ra? Hay lại trở về thế độc quyền như trước - từ NXB Giáo dục sang Bộ Giáo dục & Đào tạo?

Theo bà Nguyễn Thị Diệp, Hiệu trưởng trường Tiểu học và THCS Newton (Hoài Đức, Hà Nội), thì “các bộ sách đều là những công trình khoa học nghiêm túc. Các tác giả biên soạn đều hướng đến việc phát triển năng lực của học sinh một cách chủ động, sáng tạo. Sự đa dạng trong cách tiếp cận giúp các địa phương có nhiều lựa chọn nội dung sách giáo khoa phù hợp với đặc điểm vùng miền và hoàn cảnh của học sinh”.

Bà khẳng định, nếu Bộ “vừa đá bóng, lại vừa thổi còi”, sẽ không khách quan khi lựa chọn sách giáo khoa. Chả lẽ sách Bộ viết ra, các cơ sở giáo dục lại không lựa chọn? Mà lựa chọn, chắc gì đã ưu điểm hơn các bộ sách đang dùng? Thử hỏi nếu bây giờ lại phát hành thêm 1 bộ sách nữa, nhân dân sẽ hiểu thế nào về ngành giáo dục?

“Quan điểm không chấp nhận việc biên soạn sách giáo khoa mới của Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn là hoàn toàn đúng đắn. Nhiều giáo viên cho rằng Bộ trưởng đã thể hiện được sự chỉ đạo thống nhất, quyết liệt với giáo dục trên tình hình thực tế chứ không phụ thuộc vào dư luận hoặc kiến nghị của đoàn giám sát Quốc hội. Cái mới thực hiện bao giờ cũng gặp nhiều khó khăn, đôi khi là thách thức. Đòi hỏi bản lĩnh, trí tuệ và tinh thần dám làm, dám chịu. Sau lưng Bộ trưởng là hàng triệu giáo viên đang ngày đêm quyết tâm thực hiện cùng với sự ủng hộ của nhân dân thì công cuộc đổi mới giáo dục sẽ thành công. Bây giờ là thời điểm bước tiếp, bước tiếp trên cơ sở những thành công đã đạt được. Bước tiếp nghĩa là không chững lại và thụt lùi” - thầy Ngô Mậu Tình chia sẻ.

Điều quan trọng là, nếu Bộ Giáo dục & Đào tạo làm tốt hơn nữa quy trình lựa chọn sách giáo khoa, tránh được hiện tượng “đi đêm” của các NXB với các Sở giáo dục thì không cần phải có thêm một bộ sách mới.

“Đối chiếu với mục đích ban đầu và thực tiễn hiện nay, việc tiếp tục giao cho Bộ Giáo dục & Đào tạo tổ chức  biên soạn thêm một bộ sách bằng ngân sách Nhà nước là không cần thiết”. (PGS .TS Trần Thị Tâm Đan, nguyên Chủ nhiệm UB Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội khóa IX)

Nhất Chi Mai

Nguồn Văn nghệ số 32/2023