Nghệ thuật định nghĩa cách ta nhìn nhận về cái đẹp trên thế giới, và định hình tầm nhìn của chính chúng ta 

(Sophia Foerster).

Xưa nay, mọi hoạt động nghệ thuật đều xoay quanh “cái đẹp”. Dĩ nhiên, cũng có những trường phái nghệ thuật “kỳ quặc”, tôn sùng những điều dị thường, lạ lùng, khó hiểu, thậm chí nhiều tác phẩm nghệ thuật kỳ quặc được bán với giá rất cao, hoặc tạo cú hích làm thay đổi quan điểm của nhân loại về cái gọi là thẩm mỹ. Song, một vấn đề quan trọng để những người ngoài cuộc có cơ sở khám phá thế giới nghệ thuật chính là câu hỏi: Thế nào là nghệ thuật? Nghệ thuật có nhất thiết phải “đẹp”? Hay nói cách khác, nghệ thuật có thể “phi thẩm mỹ” hay không?

Guernica – một trong những tác phẩm đắt giá và cũng gây tranh cãi nhất của danh họa Pablo Picasso.

Nếu nghệ thuật không làm cho bạn cảm nhận theo một cách nào đó, hoặc bất cứ điều gì, và bạn đặt câu hỏi nó có thực sự là nghệ thuật? Và điều gì đủ tiêu chuẩn cho một tác phẩm nghệ thuật là đẹp? Chúng tôi đã đi sâu vào khía cạnh triết học của nó để tiết lộ mối quan hệ của nó với vẻ đẹp. Trong bài viết này, chúng ta sẽ vén bức màn về tâm lý nghệ thuật, khái niệm về cái đẹp trong nghệ thuật và điều gì làm cho “nghệ thuật” vừa nổi tiếng vừa đẹp.

Về cơ bản, nghệ thuật là sự thể hiện tập hợp những suy nghĩ và cảm xúc mạnh mẽ trong các sản phẩm vật chất như tranh, ảnh, đồ thủ công mỹ nghệ, tác phẩm điêu khắc, âm nhạc, phim ảnh, v.v. Ngoài ra, họ có thể chia sẻ với thế giới của riêng họ trải nghiệm thông qua nỗ lực nghệ thuật và không phải lúc nào nó cũng đẹp.

Khái niệm về việc liệu nghệ thuật có luôn luôn làm hài lòng về mặt thẩm mỹ hay không vẫn còn là điều gây tranh cãi. Các triết gia đặt tên phản ứng đối với một thứ gì đó hấp dẫn là “phản ứng thẩm mỹ”. Nhưng điều gì sẽ xảy ra nếu những người khác nhau không chia sẻ phản ứng thẩm mỹ này? Điều đó có làm cho “tác phẩm” kia kém hấp dẫn hoặc kém đẹp hơn không? Vẻ đẹp trong nghệ thuật là một sự trừu tượng mơ hồ không có giá trị khi giải thích chất liệu nghệ thuật. Vẻ đẹp là gì? Và chúng ta có thể thực sự đặt định nghĩa của nó bằng lời không? Bạn có thể nói rằng vẻ đẹp gợi lên một cảm giác thích thú khi ngắm nhìn vào nó. Tuy nhiên, những gì bạn nhìn thấy cũng có thể đánh vào nhiều loại cảm xúc của bạn, biểu thị một sự thay thế cho khái niệm cái đẹp.

Nhìn lại, nhiều loại hình nghệ thuật đã tạo ra sự thay đổi trong xã hội và để lại tác động lớn đến nó - về mặt phong cách - mang tính cách mạng hoặc đương đại, âm nhạc, văn học, biểu diễn, v.v. Trong lịch sử, những gì được coi là đẹp được liên kết với nhau với những gì là “tốt”.

Mặc dù nghệ thuật thực sự mang lại sức mạnh cảm xúc, nhưng nó không phải lúc nào cũng dễ dàng đối với đôi mắt. Những gì bạn nhận thức phải đánh vào cốt lõi của bạn, kích hoạt phản ứng nhận thức và khơi gợi những cảm giác mà bạn chưa bao giờ biết là mình có. Câu nói của Bansky tóm gọn tất cả: “Nghệ thuật nên an ủi những người bị quấy rầy và làm phiền những người thoải mái.” Trên thực tế, nghệ thuật cho phép người nghệ sĩ khám phá mọi cung bậc cảm xúc, từ hạnh phúc đến sợ hãi, đau đớn và buồn bã. Bạn sẽ thấy kiểu xáo trộn đó ở “Dante và Virgil ở Địa ngục”; bức tranh của William Adolphe Bouguereau đề cập đến các khái niệm về lòng tham, ác ý và gian lận của con người. Các vũ công Tây Ban Nha của Giovanni Boldini tại Moulin Rouge có thể không khiến bạn kinh ngạc cho đến khi bạn nhận thấy bàn tay phía trên vai của vũ công, bàn tay không được gắn vào cơ thể người. Boldini đã nắm bắt một cách tinh tế khái niệm về tính hai mặt và không gian bằng những nét vẽ của mình. Nghĩ lại thì, nhiều tác phẩm nghệ thuật sẽ không được coi là đẹp nếu chúng ta đánh giá dựa trên việc chúng ta có trải nghiệm cảm giác thích thú hay không.

Ví dụ, nghệ sĩ người Serbia, Marina Abramovic, đã chuyển đổi trạng thái và cơn đau thể xác dữ dội của cô ấy thành thứ được gọi là nghệ thuật sức bền cùng với các hình thức khác. Các buổi biểu diễn nghệ thuật do cô dàn dựng thể hiện sự đau đớn, kiệt sức và đau khổ của cô. Nghệ thuật có thể phản ánh nỗi đau, do đó hành động phân loại nghệ thuật là đẹp sẽ trở thành một tình huống khó khăn. Video năm 1975 của Abramovic cho thấy một đoạn clip ghi lại cảnh bà chải tóc cho đến khi chảy máu trong khi lặp lại câu thần chú “Nghệ thuật phải đẹp, nghệ sĩ phải đẹp”. Video này gợi ý một cách tinh tế về sự kỳ vọng cao của xã hội đối với một nghệ sĩ - cụ thể là một người phụ nữ.

Theo Joseph Nieters, cảm nhận về nghệ thuật mang tính chủ quan cao và khái niệm về cái đẹp nằm ở việc truyền tải thành công thông điệp của nghệ sĩ cũng như tác dụng của nó đối với người xem. Chiara Leonardi nói rằng mặc dù nghệ thuật gắn liền với người tạo ra nó, nhưng việc đánh giá vẻ đẹp phụ thuộc vào người cảm nhận nó và nền tảng văn hóa mà họ xuất thân. Bị tước bỏ khỏi các yếu tố bên ngoài, vẻ đẹp không được coi là nghệ thuật. Lạ lùng thay, người ta nên nghi ngờ nghệ thuật đẹp đẽ.

Nếu chức năng của nghệ thuật là ghi lại trải nghiệm của con người, thì nó phải bao gồm cả mức cao và mức thấp, tích cực và tiêu cực, làm cho nghệ thuật trở thành bàn đạp cho cảm xúc của con người và là trung tâm nghiên cứu của các nhà triết học. Georges Braque nói một cách độc đáo “Nghệ thuật có nghĩa là làm xáo trộn, khoa học làm yên lòng.” Ian Malcomson trả lời câu hỏi liệu vẻ đẹp có thể tìm thấy trong nghệ thuật hay không. Nếu vẻ đẹp là kết quả của một quá trình sáng tạo và trí tưởng tượng mà qua đó chúng ta nhận được niềm vui, thì nó nên được để cho sự đánh giá và giải thích của cá nhân. Không một ai, thậm chí không một nhà phê bình nào có thể cho mọi người biết thế nào là đẹp và thế nào là không đẹp.

Nghệ thuật là một công cụ do nghệ sĩ sử dụng và bất cứ thứ gì anh ấy/cô ấy tạo ra đều có thể được cho mượn theo nhiều cách hiểu và không nhất thiết phải được dán nhãn là đẹp. Vẻ đẹp là một khái niệm mơ hồ, xoay quanh các vấn đề về sở thích, sự chấp nhận và ý định. Những gì được thể hiện như là niềm vui khác nhau ở nhiều nền văn hóa bởi vì mỗi cộng đồng, một cá nhân có nhận thức riêng của mình về cái đẹp. Thoát khỏi các tiêu chuẩn và quy tắc truyền thống của nghệ thuật là điều sẽ giúp bạn nhận thấy những tác phẩm nghệ thuật thú vị và đầy thử thách. Mặc dù vẻ đẹp là một phẩm chất có giá trị, nhưng khả năng cao là nó tồn tại khác nhau trong nhận thức của mỗi người và mọi người về nó. Bạn có thể nói rằng nghệ thuật là cửa sổ mở ra tâm hồn rắc rối hay không có rắc rối của một người, và dấu hiệu cho biết nội dung nghệ thuật có đẹp hay không là vấn đề cá nhân suy xét.

Ngân Giang

Lược dịch từ spacepective.com

Nguồn Văn nghệ số 16/2022