* Những ngày mùa thu tháng Tám lịch sử,  Cục nghệ thuật biểu diễn tiến hành tổ chức ba cuộc thi ở cả ba lĩnh vực nghệ thuật “ Múa rối”; “ Múa” và “ Kịch nói” quy mô toàn quốc. Ngoài mục tiêu là giao lưu học hỏi kinh nghiệm biểu diễn, các cuộc thi còn là cơ hội tìm kiếm tài năng trẻ, để tiến hành bồi dưỡng, chuẩn bị đội ngũ kế cận cho các đơn vị nghệ thuật, các chuyên ngành đang đứng trước nguy cơ “thất truyền” do thiếu nhân lực trẻ.

* Ghi nhận từ ba cuộc thi, đã xuất hiện nhiều tiết mục, trích đoạn, tiểu phẩm và phần biểu diễn đặc sắc; song cũng đặt ra vấn đề định hướng phát triển của từng loại hình nghệ thuật, về con người trong sự cạnh tranh của các loại hình nghệ thuật.

Với gần 200 tiết mục, trích đoạn, tiểu phẩm và phần biểu diễn của gần 150 diễn viên đăng ký tham gia tranh tài tại 3 cuộc thi tìm kiếm tài năng nghệ thuật chuyên nghiệp đã mang đến cho khán giả Thủ đô nói riêng, khán giả cả nước nói chung những sản phẩm nghệ thuật đặc sắc, của nền nghệ thuật biểu diễn Việt Nam.

Kết quả, Ban tổ chức trao 50 giải thưởng cho các thí sinh tài năng ở cả 3 loại hình nghệ thuật.

Cụ thể, Cuộc thi Tài năng Múa rối toàn quốc 2022 có 7 giải thưởng được trao, gồm 2 giải Nhất, 5 giải Nhì cho các tiết mục xuất sắc.

Đối với Cuộc thi Tài năng Múa toàn quốc 2023, Ban tổ chức trao 22 giải thưởng gồm 5 giải Nhất, 17 giải Nhì cho các thí sinh tài năng. Trong đó, có Bảng A - Ballet (cổ điển và hiện đại) có 1 giải Nhất, 5 giải Nhì; Bảng B - Đương đại có 3 giải Nhất, 6 Nhì; Bảng C - Dân gian (dân tộc, đương đại) và truyền thống có 1 giải Nhất, 6 giải Nhì.

Đối với Cuộc thi Tài năng Diễn viên kịch nói toàn quốc 2023, Ban tổ chức trao 21 giải thưởng cho các tài năng, trong đó có 7 giải Nhất, 14 giải Nhì cho các diễn viên có tiết mục xuất sắc.

Hơn cả hoạt động chuyên ngành

Trên thực tế, để có những cuộc thi hay liên hoan nghệ thuật ở bất kỳ chuyên ngành nào cũng đòi hỏi chuyên ngành đó phải xây dựng kế hoạch hoạt động, điểm danh quân số và dự liệu sự tham dự của các đơn vị nghệ thuật. Bên cạnh sự lo liệu về giải thưởng mang tính định lượng, còn phải tính đến những giá trị nghệ thuật định tính mà cuộc thi mang lại. Đó là sự xốc lại tinh thần cho nghệ sĩ, thổi vào họ nhiệt huyết trên sàn diễn và bố cáo với công chúng yêu nghệ thuật về những “đứa con tinh thần” của họ. Đây chắc chắn là những hoạt động nghệ thuật cần thiết, bởi trước sức ép của mạng xã hội, của các gameshow truyền hình giải trí, nhiều chuyên ngành nghệ thuật đã không còn xuất diễn tại các rạp hát lẫn các chương trình nghệ thuật đình đám. Vì vậy, những cuộc thi, hội diễn không chỉ dừng lại ở những hoạt động chuyên ngành mà đã trở thành hoạt động thắp lửa, khơi dậy nhiệt huyết cống hiến của các nghệ sĩ thông qua tính hiệu triệu, khẳng định những giá trị truyền thống. Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Tạ Quang Đông đã khẳng định, cuộc thi Tài năng Múa rối toàn quốc 2022, cuộc thi Tài năng Múa và cuộc thi Tài năng Diễn viên Kịch nói toàn quốc năm 2023 là một trong những hoạt động thiết thực góp phần gìn giữ và phát huy bản sắc, giá trị của các di sản văn hóa Việt Nam, góp phần vào sự phát triển chung, bền vững đất nước, là hoạt động thiết thực chào mừng kỷ niệm 78 năm Ngày Cách mạng tháng Tám thành công (19/8/1945 - 19/8/2023), Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2/9/1945 - 2/9/2023) và kỷ niệm 78 năm thành lập ngành Văn hóa (28/8/1945 - 28/8/2023). Đồng thời nhấn mạnh, việc tổ chức các cuộc thi tài năng nghệ thuật lần này nhằm phát hiện, tôn vinh tài năng và những cá nhân có thành tích trong quá trình lao động, sáng tạo nghệ thuật múa, múa rối và kịch nói; là dịp để các đơn vị nghệ thuật tìm kiếm, thu hút, bồi dưỡng lực lượng nghệ sĩ, diễn viên kế cận.

Trước đó, ở từng lĩnh vực chuyên ngành , đời sống nghệ thuật cũng ghi nhận những sinh hoạt nghề ở quy mô quốc gia, quốc tế. Gần đây nhất, lĩnh vực Múa đã tổ chức Tuần lễ Múa quốc gia, lĩnh vực sân khấu có liên hoan trích đoạn sân khấu toàn quốc  do Hội Nghệ sỹ Sân khấu Việt Nam phối hợp với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, UBND tỉnh, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Hà Nam và các đơn vị liên quan tổ chức, nhằm bảo tồn, phát huy các giá trị của nghệ thuật sân khấu, đặc biệt là sân khấu truyền thống trước những tác động mạnh mẽ của cơ chế thị trường. Đây hầu hết là những hoạt động nghề tạo cơ hội để nghệ sĩ, diễn viên giao lưu, học hỏi kinh nghiệm, trau dồi kiến thức, nâng cao trình độ chuyên môn và chất lượng biểu diễn nghệ thuật múa, múa rối và kịch nói phục vụ nhân dân

Và ba cuộc thi nói trên cũng vậy, đều là hoạt động nghệ thuật chuyên nghiệp không chỉ tìm kiếm tài năng biểu diễn nghệ thuật Múa; Múa Rối; Kịch nói, để tôn vinh những cá nhân có thành tích trong quá trình lao động, sáng tạo nghệ thuật mà còn là dịp để các đơn vị nghệ thuật tìm kiếm, thu hút, bồi dưỡng lực lượng nghệ sĩ, diễn viên kế cận.

 Đứng ở góc độ quản lý, những thành công, hạn chế của cuộc thi cũng sẽ là một kênh thông tin quan trọng giúp cơ quan quản lý nhà nước từ Trung ương đến địa phương đánh giá đúng thực trạng hoạt động nghệ thuật 3 loại hình trên và đưa ra những phương thức hoạt động mới, tìm ra giải pháp khắc phục những tồn tại, thúc đẩy các chuyên ngành nghệ thuật Múa, Múa rối và kịch nói phát triển phù hợp với thực tế đời sống xã hội.

Kỳ vọng vào những tài năng trẻ

Công bằng mà nói, tại các kỳ liên hoan, hội diễn, không nhiều tiết mục mới được dàn dựng, biểu diễn. Do nguồn nhân lực tại các đơn vị nghệ thuật đang bị thu gọn, kịch bản, đội ngũ đạo diễn đều rơi vào tình trạng khủng hoảng. Thực tế này dẫn tới sự èo uột của nhiều loại hình nghệ thuật truyền thống. Sân khấu trở nên thiếu hấp dẫn đối với khán giả lớn tuổi, trong khi người xem luôn kỳ vọng, nghệ thuật nói chung, từng lĩnh vực chuyên ngành nói riêng phải mang hơi thở đương đại. Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nguyễn Văn Hùng từng đặt ra yêu cầu, “những điểm sáng của đất nước phải được thể hiện rõ nét, nổi bật thông qua nghệ thuật, qua đó củng cố niềm tin của Nhân dân đối với sự lãnh đạo của Đảng, sự điều hành của Nhà nước”. Để đáp ứng nhu cầu xem- nghe của công chúng, người nghệ sĩ phải tìm tòi những cái mới, phù hợp để nghiên cứu và cải biên về nội dung và hình thức, cũng như thẩm mĩ để đáp ứng hơi thở, nhịp đập và tiết tấu của cuộc sống hôm nay, chứ không phải chỉ diễn những gì mình đã học và được đào tạo tại các cơ sở giáo dục. Trên sân khấu, họ phải đem đến cho công chúng những thông điệp sống phù hợp với mối quan tâm của công chúng hoặc chí ít là truyền tải đến họ những giá trị sống cao đẹp, thông qua việc sử dụng kỹ thuật, kỹ năng được học trên ghế nhà trường.

Trước đó, để làm được điều này, chủ trương sáp nhập các đơn vị nghệ thuật từ cấp trung ương đến cơ sở đã được thực hiện để đầu tư có trọng tâm, trọng điểm và giảm áp lực về quỹ lương biên chế. Đây là cuộc sáp nhập cơ học, một mặt quy tụ các đơn vị nghệ thuật, chuyên ngành về cùng một mối, tạo sự giao thoa giữa các chuyên ngành nghệ thuật với nhau, tạo nên các sản phẩm nghệ thuật mới ( là kết quả của sự kết hợp giữa các loại hình nghệ thuật) nhưng mặt khác cũng làm cho từng chuyên ngành nghệ thuật bị yếu đi do thiếu nguồn nhân lực  chủ chốt. Có người cho rằng, đây là cơ hội để nghệ sĩ có thể đảm nhận nhiều vai diễn, nhưng cũng có ý kiến cho rằng, nếu không được đào tạo bài bản, nghệ sĩ sẽ chỉ tròn vai chứ không thể diễn sâu và tạo hiệu ứng nghệ thuật như mong muốn. Và vì vậy, vở diễn hay tiết mục nghệ thuật sẽ kém đi phần hấp dẫn và cũng không tạo nên được hiệu ứng xã hội mạnh mẽ. Đã đến lúc cần đưa những cá nhân trẻ triển vọng ra nước ngoài học tập hoặc tập huấn dài hạn ở những nước có nền sân khấu phát triển để học hỏi, tiếp thu những điểm mới và tinh hoa của sân khấu thế giới. Bên cạnh đó, cũng cần có kế hoạch mời các đơn vị sân khấu nổi tiếng thế giới tới biểu diễn định kỳ ở Việt Nam gắn với hoạt động trao đổi, giao lưu, tọa đàm về công tác sáng tác kịch bản, dàn dựng, diễn xuất… Đồng thời, để nuôi dưỡng nhiệt huyết nghề, chúng ta cũng cần nâng cao đời sống của các nghệ sĩ ở các đơn vị nghệ thuật, để họ yên tâm cống hiến và cũng là để thế hệ trẻ nhìn vào thực tế người đi trước sẽ có thêm động lực giúp các em quyết tâm gắn bó với nghề. Song song với chăm lo đời sống của nghệ sĩ cũng cần có chế độ đãi ngộ xứng đáng, giao quyền tự chủ cho các đơn vị nghệ thuật tuyển diễn viên, thậm chi là quyết định biên chế chính thức tại các đơn vị nghệ thuật.

Múa đương đại. Ảnh minh họa

Quay trở lại với ba cuộc thi được thực hiện nhân dịp chào mừng quốc Khánh 2/9, sự kỳ vọng sẽ tìm được những tinh hoa nghệ thuật tiếp tục gánh vác trọng trách chấn hưng và phát triển văn hóa là có thực.  Những tinh hoa ấy sẽ tiếp tục gúp khán giả không chỉ thấy được văn hóa là sợi chỉ đỏ xuyên suốt toàn bộ lịch sử của dân tộc làm nên sức sống mãnh liệt, giúp cộng đồng các dân tộc Việt Nam vượt qua biết bao sóng gió và thác ghềnh tưởng chừng không thể vượt qua được, để không ngừng phát triển và lớn mạnh, mà còn viết nên những trang sử hào hùng bởi tính kiên cường trong hoạn nạn, bởi khí phách hào hùng trong giữ nước và dựng nước trong những tác phẩm nghệ thuật. Đó là cốt cách văn hóa phù hợp với đòi hỏi của thực tiễn xã hội Việt Nam trong giao lưu, hội nhập, mở cửa, tôn trọng, cầu thị với các giá trị văn hóa khác biệt trên thế giới.

Phương Nguyễn

Nguồn Văn nghệ số 35+36/2023