March 29, 2024, 12:00 am

Thưởng thức thơ kiểu Ý

Trong văn hóa nghệ thuật, kiến trúc, thời trang… người Ý có triết lý riêng của họ. Và có thể thấy rõ rằng, họ luôn đi đầu trong lĩnh vực này trên thế giới. Với thơ văn, người Ý rất biết cách biến một câu thơ nhỏ thành một tác phẩm lớn và thưởng thức nó trong sự huy hoàng lộng lẫy của tình yêu và đắm say…

Tác giả với các sinh viên của trường Nghệ thuật Teresa Ciceri. Ảnh: Carlos Velasquez Torres

Hành trình thơ, hành trình ước mơ

Tôi sang Ý lần đầu tiên vào năm 2016 cùng em gái, một nữ sĩ đã chọn Bỉ làm nơi sinh sống sau khi rời Việt Nam. Chị em tôi đến Milan, Venice, đắm say với nghệ thuật ẩm thực, điêu khắc, hội họa, kiến trúc Ý, những chàng Ý siêu đẹp trai và lãng tử, những cô gái Ý siêu đáng yêu với dáng đẹp kiêu sa như những người mẫu và biết biến đường phố thành sàn catwalk. Tuy đó cũng chỉ là cảm xúc của người lướt qua hình ảnh bên ngoài của nước Ý, tuy nhiên, khi rời nơi đây, tôi vẫn ước rằng, mình cần đến Venice và ở lại ba tháng, viết một cuốn thơ, đi thưởng thức Opera ở tất cả các nhà hát trước khi rời cõi tạm. Ước nguyện nho nhỏ đó của tôi vẫn chưa thực hiện được, cho đến một ngày tôi được đến Ý tham dự một Liên hoan thơ.

Liên hoan thơ châu Âu (Europa in versi) lần thứ 13 diễn ra tại Como (Ý) từ 19-21/5/2023. Đây là lần thứ ba tôi được tham dự sự kiện này. Lần đầu tiên là vào năm 2020, khi tập thơ đầu tay của tôi – tập thơ Ẩn số được nhà thơ Ý Laura Garavaglia dịch sang tiếng Ý và xuất bản song ngữ Anh – Ý tại đất nước này. Nhưng do đại dịch Covid-19 đang hoành hành dữ dội, nên lần đầu tiên trong lịch sử của “Europa in versi”, Liên hoan thơ được tổ chức trực tuyến. Những bài thơ của các nhà thơ quốc tế tham dự Liên hoan thơ châu Âu lần thứ 11 năm 2020 đã được trình chiếu online, được các nghệ sĩ diễn đọc online, các sinh viên dựng tác phẩm nghệ thuật thị giác theo cảm hứng từ thơ phát trên kênh chính thức của sự kiện. Năm 2021, tôi được mời dự sự kiện lần thứ 2, nhưng do Việt Nam chưa mở cửa đường bay nên cũng chỉ tham dự với hình thức vắng mặt, Chỉ đến lần thứ 3 tôi mới có thể trực tiếp tới dự Liên hoan thơ…

Những phiên bản nối dài độc đáo của thơ

Ơn Trời là tôi đã đến Ý để hưởng trọn vẹn Liên hoan thơ châu Âu lần thứ 13, để hiểu thưởng thức thơ kiểu Ý là thế nào. Nếu như ở Việt Nam, có ai đó đề nghị tôi đọc thơ mình, tôi sẽ rất ngại và muốn từ chối, nhưng ở Ý, với sự đón nhận nồng nhiệt và mong chờ từ khán giả, với tình cảm thân thiện, chân thực mà ngọt ngào, tôi đã cởi bỏ được sự ngại ngùng và vỏ bọc che giấu cố hữu của mình, để mình tự do thăng hoa và đọc thơ trong cảm xúc tự nhiên dạt dào. Có lẽ không ở đâu, các nhà thơ được đọc thơ và thể hiện mình nhiều đến thế như ở Ý. Trong ba ngày, chúng tôi có 7 buổi đọc thơ, mà không buổi nào giống nhau.

Buổi sáng ngày 19/5/2023, chúng tôi rời khách sạn lúc 9 giờ sáng để bắt đầu cho buổi làm việc đầu tiên. Không giống như tôi tưởng tượng, chẳng hề có một Lễ khai mạc rầm rộ với những diễn văn dài của các VIP quan chức, mà các nhà thơ thực sự trở thành các VIP thiên thần với sự khao khát chờ đợi của khán giả là các sinh viên tại Học viện Orsoline San Carlo. Buổi sáng trời mưa lạnh, sinh viên Ý đội mưa đến với Liên hoan để được gặp trực tiếp tác giả mà mình đã biết qua thơ, đã dàn dựng thực hiện các phim ngắn về tác phẩm. Các sinh viên cũng đã chuẩn bị sẵn những câu hỏi để đối thoại với tác giả, để chia sẻ cùng tác giả những ý tưởng hoặc băn khoăn nảy sinh khi đọc tác phẩm và thực hiện phim từ tác phẩm. Tôi thán phục khi bước vào Hội trường của Học viện Orsoline San Carlo với tường cao được bao quanh bởi tủ sách sang trọng, bởi mái vòm trang trí những ô vuông xanh lạ mắt. Chúng tôi đọc thơ bằng tiếng mẹ đẻ, chứng kiến những sinh viên thích thú thưởng thức tác phẩm họ đã hiểu, đã biết, nhưng lại được chính tác giả đứng trước họ, bằng xương bằng thịt, diễn đọc thơ với giọng điệu khác biệt. Trong tình huống ngây ngất cảm xúc của cả tác giả và khán giả, tôi chạnh lòng nhớ tới mình ngày xưa, khi còn là sinh viên, say mê văn chương, ngưỡng mộ tác giả, nhưng việc được gặp tác giả và nghe chính họ đọc tác phẩm cho mình dường như là bất khả, dường như là một giấc mơ chẳng bao giờ trở thành hiện thực. Nhưng tôi không ghen tị với những sinh viên Ý hạnh phúc này, mà biết ơn họ đã dành thời gian nghe đọc thơ, dành thời gian nhiều tháng nghiền ngẫm thơ và làm 2 bộ phim ngắn dựa trên 2 tác phẩm thơ Bài ca sông Hồng và Sự trống rỗng thiêng liêng của tôi. Tôi ngạc nhiên xiết bao trước những cảnh chiến tranh Việt Nam chấn động mà họ công phu dựng trên phim theo bài thơ Bài ca sông Hồng. Tôi cũng biết ơn Ban tổ chức, bởi đã chủ động đưa chúng tôi đến với lứa độc giả trẻ tiềm năng là những sinh viên yêu văn chương này. Khi tác phẩm sớm đến được với độc giả trẻ, có tri thức cao, tác phẩm sẽ có sức sống bền bỉ hơn rất nhiều. Sau khi mỗi tác giả đọc hai bài thơ bằng tiếng mẹ đẻ, được hoan nghênh nhiệt liệt, thì trong không khí hứng khởi ấy, cả tác giả và khán giả được thưởng thức những phim ngắn do sinh viên thực hiện dựa trên bài thơ. Hóa ra, một bài thơ có thể phát triển xa đến mức như thế, với những hình ảnh sống động và sự này sinh ý tưởng bất ngờ từ cảm hứng thơ thành phim. Dòng suy tưởng tiếp tục kéo dài nhờ nội dung phim, gợi tiếp cảm hứng cho tác giả bài thơ gốc. Giống như một vòng xoáy ốc lên cao trong sóng tinh thần với nguồn năng lượng kết nối, đồng điệu, cộng hưởng và thăng hoa liên tục. Khi phim ngắn chiếu xong, tác giả bài thơ gốc và tác giả phim ngắn dựa trên nội dung thơ, đồng thời là khán giả và độc giả của nhau, được giới thiệu làm quen với nhau, thực sự gặp gỡ nhau vỡ òa trong xúc cảm mừng rỡ, cảm động. Với riêng tôi, chẳng bao giờ dám tưởng tượng đến một ngày, thơ của mình được dựng thành phim, được trình chiếu trong một Liên hoan thơ quốc tế như thế. Tôi bàng hoàng cảm động, không thốt lên lời. Nhà thơ Laura Garavaglia nói, những bộ phim ngắn dựa trên các bài thơ tham dự liên hoan sẽ được đưa lên nền tảng chính thức của Liên hoan thơ và Ngôi nhà thơ Como, tôi và bất cứ khán giả nào trên thế giới đều có thể truy cập để xem phim. Thực sự là một dấu ấn rất Ý! Đến lúc này, tôi hiểu sâu sắc ý nghĩa câu nói “Sống Như Ý”, đó là khi bạn sống giấc mơ của bạn, mọi ước nguyện dù bé nhỏ, dù lớn lao đến đâu, đều trở thành hiện thực.

Chỉ trong vòng một buổi sáng, chúng tôi có hai buổi đọc thơ tại hai nơi khác nhau, cũng kịp tới thăm một nhà thờ cổ có tuổi đời hơn ngàn năm tại Como này. Người Ý dường như có phép lạ trong công việc khi họ đều đạt kết quả ở đỉnh cao và biến tất cả mọi thứ thành nghệ thuật, thành tác phẩm để thưởng thức với cảm xúc nồng nhiệt. Quả thực mỗi tác giả đã tìm thấy công chúng lý tưởng của mình, hơn thế nữa, là những nghệ sĩ đồng điệu sóng não, sóng cảm xúc. Chính nơi đây, chúng tôi, những tác giả không chỉ đến từ châu Âu mà từ nhiều quốc gia thuộc châu lục khác trên thế giới (Mỹ, Hàn Quốc, Colombia, Nga, Việt Nam, …), đã thực sự ngây ngất trong hạnh phúc. Nếu như thời nay, người ta cho rằng càng thành công về kinh tế, thì hạnh phúc dường như càng khó trải nghiệm, nhưng tại Liên hoan thơ châu Âu lần thứ 13, với chủ đề “Hạnh phúc thơ ca”, thì thơ ca chính là sự thể hiện tối đa sức sáng tạo và thăng hoa từ nghị lực, ước nguyện tốt đẹp mang lại hạnh phúc cho tâm hồn người. Thơ là đặc ân, là hạnh phúc sâu thẳm từ bên trong, hiếm khi đạt được từ các phương tiện khác, đang được tuôn trào như suối nguồn, chia sẻ cho mọi người ở đây. Đó là hạnh phúc lý tưởng, mà người Ý đã biết cách thưởng thức nó từ trong máu của mình.

Thơ – thăng hoa của thấu hiểu

Tại Đại học Insubria, các nhà thơ khách mời của Liên hoan đã có buổi đọc thơ và đối thoại liên văn hóa. Sinh viên đã đưa ra những câu hỏi thú vị, nhưng khá hóc xương. Có những câu hỏi khủng, mang tầm vóc lớn và tầm nhìn xa nên câu trả lời của tác giả khó có thể đáp ứng đủ, có lẽ cần cả một hội thảo khoa học lớn để thỏa mãn. Thế cho nên, nhà thơ Attila F. Balazs của Hungary đã phải thốt lên rằng “Nhà thơ chỉ viết, không nói!” để thoái thác câu trả lời trực tiếp cho lớp khán giả sinh viên với một câu hỏi đề cập đến vấn đề quá phức tạp. Trong trường hợp của tôi, sau khi đọc bài thơ Sự sụp đổ của nhân tính, một em sinh viên đã hỏi: “Theo bà, nỗi đau lớn bà đề cập trong tác phẩm này, mang lại lợi ích gì cho người đọc chúng tôi ở một quốc gia khác?” - Tôi đã đáp, rằng chúng ta tuy thuộc các quốc gia khác nhau, nhưng lại chung một Trái đất, chung mẹ Thiên nhiên. Nỗi đau từ một cá nhân nhỏ bé ở bất cứ một điểm nào, thuộc quốc gia nào trên thế giới, đều theo mạch ngầm chung lan tỏa, ảnh hưởng toàn cầu. Đó là lợi ích và cũng là hệ lụy của toàn cầu hóa. Trong lịch sử dài của loài người và trái đất, chúng ta không lúc nào là không phải đối diện với những nỗi đau do khủng hoảng, chiến tranh, xung đột, bóc lột, ô nhiễm, mất mát, khủng bố,… Chúng ta luôn cố gắng chiến đấu chống lại nhưng dường như sau hàng ngàn năm, tới nay những nỗi đau này vẫn tiếp diễn, vậy thì có giải pháp nào? Chỉ có cách thấu hiểu quy luật, chấp nhận tính đối ngẫu của đời sống, học từ nỗi đau để trưởng thành, tiếp tục lớn lên, phát triển, thay đổi, cải biến… Và thơ là thăng hoa của thấu hiểu.

Buổi gặp gỡ tiếp theo là với các nghệ sĩ tương lai, những sinh viên của trường Nghệ thuật Teresa Ciceri. Từ những tháng trước đó, những nghệ sĩ trẻ này đã nhận thơ của các tác giả khách mời, đọc thơ và diễn giải các câu thơ bằng nhiều hình thức nghệ thuật, như kịch ngắn, và đặc biệt là âm nhạc. Các nhà thơ đọc thơ bằng tiếng mẹ đẻ, tiếp theo đó các nghệ sĩ đã biểu diễn kịch ngắn hoặc tác phẩm âm nhạc sáng tác trên nền tảng nội dung bài thơ gốc.

Đặc biệt trang trọng là buổi đọc thơ và Lễ trao giải thưởng của Liên hoan thơ diễn ra tại Villa cổ sang trọng và mỹ lệ có tên Gallia bên bờ hồ Como danh tiếng với sự tham gia của các quan chức thành phố Como, đại diện lãnh sự một số nước có tác giả tham gia Liên hoan, các văn nghệ sĩ địa phương và khán giả yêu thơ. Tôi thật bất ngờ khi được Ban tổ chức Liên hoan thơ châu Âu lần thứ 13 trao cho Giải thưởng đặc biệt vì công lao phổ biến, đưa thơ văn Việt Nam đến với quốc tế. Nhà thơ Carlos Velasquez Torres của Colombia được trao Giải thưởng về những hoạt động tích cực trong việc xuất bản thơ, phổ biến thơ trên toàn cầu. Nhà thơ Attila F. Balazs được nhận Giải thưởng đặc biệt về hoạt động xuất bản và phổ biến thơ Hungary. Một số nhà thơ khác được nhận Bằng chứng nhận tham gia Liên hoan thơ châu Âu lần thứ 13…

Ngày cuối cùng của Liên hoan thơ, chúng tôi thực sự thư giãn với buổi đi bộ đọc thơ. Gần 10 giờ sáng, đoàn các nhà thơ xuất phát từ khách sạn Metrolope bên bờ hồ Como, đi bộ đến Quảng trường, Nhà thờ, Câu lạc bộ phi thuyền,… các địa danh lịch sử và kiến trúc nổi tiếng tại Como để tham quan và đọc thơ. Chương trình được phối hợp với Hiệp hội du lịch Sentiero dei Sogni nên khán giả là những khách du lịch và nhà thơ, các nghệ sĩ có quan tâm đã đăng ký trước để được tham gia đoàn du thơ đặc biệt này. Cứ đi đến mỗi địa danh, thì một hướng dẫn viên du lịch giới thiệu về địa danh, một nhà thơ địa phương đọc bài thơ sáng tác về địa danh đó, sau đó đến nhà thơ khách mời của Liên hoan đọc một bài thơ của mình. Khi đến Câu lạc bộ phi thuyền, tôi đã đọc tác phẩm Sống như một bài thơ của mình. Nhà thơ Laura Garavaglia, Giám đốc nghệ thuật Liên hoan thơ châu Âu giải thích, lý do chị chọn cho tôi được đọc thơ ở địa điểm Câu lạc bộ phi thuyền Como này, là bởi những phi thuyền lướt nhẹ trên hồ rồi cất cánh bay lên, cho du khách thưởng ngoạn toàn cảnh hồ Como từ trên cao, khiến chị nhớ Vịnh Hạ Long của Việt Nam. Tôi thực sự cảm kích trước sự chuẩn bị thấu đáo và ý nghĩa này, mà nhà thơ người Ý đã dành cho Việt Nam và cho tôi. Chị cũng chia sẻ rằng, trong Liên hoan thơ này, chị mong muốn mỗi nhà thơ đều được quan tâm kỹ lưỡng nhất, và thấy mình được là người đặc biệt, được kết nối liên tục từng phút với Ban tổ chức, cũng như bạn thơ và khán giả yêu thơ, chú ý đến thơ thật sự. Buổi chiều cùng ngày, chúng tôi đọc thơ trong biệt thự cổ Sormani Marzorati của một gia đình quý tộc Ý lâu đời. Khán giả là tầng lớp quý tộc Ý, là bạn và người trong gia đình của chủ sở hữu biệt thự. Thêm một trải nghiệm mới mẻ cho chúng tôi, đọc thơ và giao lưu trong khung cảnh thơ mộng, xa hoa gợi nhớ đến những tiệc tùng và sinh hoạt văn hóa đặc trưng của giới quý tộc Ý cổ xưa.

Và cuối cùng, là bản sách hợp tuyển thơ của các tác giả khách mời tham gia Liên hoan thơ, trong phiên bản tiếng Ý, được nhà thơ Laura Garavaglia – Giám đốc nghệ thuật Liên hoan thơ châu Âu chuyển ngữ và nhà thơ, nhà văn Andrea Tavernati, Phó Chủ tịch Ngôi nhà thơ Como biên tập. Tôi có ba bài thơ được dịch tiếng Ý và chọn in trong hợp tuyển Hạnh phúc thơ ca này (Sự trống rỗng thiêng liêngBài ca sông Hồng, Sự sụp đổ của nhân tính). Đó chính là món quà tặng tuyệt diệu chúng tôi cùng nhận được trong sự kiện.

Ba ngày Liên hoan thơ châu Âu tại Como (Ý) là ba ngày đắm say ngây ngất trong một thực tại như mơ của các nhà thơ. Chúng tôi trân trọng và ghi lại, lưu trữ mãi mãi giá trị cảm xúc thật thiêng liêng này, như một cách để Sống Như Ý và Thưởng thức Thơ kiểu Ý.

Ghi chép của Kiều Bích Hậu

Nguồn Văn nghệ số 23/2023


Có thể bạn quan tâm