Trong nghệ thuật, tính bền vững đã dẫn đến sự phát triển của các tác phẩm tiên phong sử dụng chất liệu và phương tiện sáng tạo để truyền tải thông điệp mạnh mẽ về biến đổi khí hậu, chính sách chính trị và bất công xã hội. Vì vậy, “bền vững” có nghĩa là gì? Nghệ thuật bền vững là gì? Tính bền vững có nghĩa là gì?

Ý tưởng về tính bền vững khác nhau giữa các tài liệu và theo thời gian, khiến cho việc xác định một định nghĩa chính xác trở nên khó khăn. Trong thời đại của chúng ta, được gọi là Anthropocene, tính bền vững có thể được hiểu rộng rãi là một mục tiêu xã hội nhằm cố gắng vì sự chung sống lành mạnh của con người và các loài khác trên hành tinh Trái đất. Thời đại Anthropocene, bắt nguồn từ anthropo, từ Hy Lạp có nghĩa là “con người”, dùng để chỉ một đơn vị thời gian địa chất, trong đó tác động của con người lên trái đất đã bắt đầu cho thấy những hậu quả tàn khốc, chẳng hạn như biến đổi khí hậu, mất cân bằng tự nhiên và sự tuyệt chủng của nhiều loài động thực vật. Sự thay đổi xã hội hướng tới cuộc sống bền vững hơn nhằm giảm tác động tiêu cực mà con người gây ra trên hành tinh với hy vọng sống an toàn trên trái đất cùng với các loài khác trong hệ sinh thái lành mạnh hơn trong nhiều thế hệ tới.

Hoa Anh Túc Hoang Dã Gần Argenteuil (1873) của Claude Monet

Tính bền vững trong nghệ thuật là gì?

Nghệ thuật bền vững có thể được định nghĩa theo nhiều cách khác nhau, cũng như hầu hết các khía cạnh của thế giới nghệ thuật. Một số nghệ sĩ chủ yếu quan tâm đến việc thể hiện các vấn đề môi trường, trong khi những người khác sử dụng các vật liệu thân thiện với môi trường trong tác phẩm của họ. Ngoài ra, nghệ thuật bền vững không chỉ giới hạn trong nghệ thuật thị giác, nó cũng phổ biến trong kiến trúc và thời trang và nhiều lĩnh vực nghệ thuật khác. Các nhà thiết kế và nhà sản xuất đang tìm cách sử dụng ít nước hơn trong quy trình sản xuất, sử dụng thuốc nhuộm màu thân thiện với môi trường hơn và kéo dài vòng đời của quần áo. Các nhạc sĩ, nhà văn, nghệ sĩ biểu diễn và nhà làm phim cũng ngày càng quan tâm nhiều hơn đến việc tham gia vào các vấn đề về tính bền vững và môi trường trong công việc của họ.

Mặc dù thuật ngữ “Nghệ thuật bền vững” còn tương đối mới, nhưng phẩm chất của tính bền vững đã được nhiều nhà sáng tạo từ nhiều nền văn hóa thực hành từ rất lâu trước khi thuật ngữ này được phát minh ra. Ví dụ, nghệ thuật châu Phi có một lịch sử nghệ thuật và văn hóa lâu đời được làm bằng các vật liệu tự nhiên tôn trọng tự nhiên, từ các tác phẩm điêu khắc và chức năng bằng đất sét và gỗ được truyền qua nhiều thế hệ, đến sự thể hiện sáng tạo thông qua vẽ trên cơ thể, thời trang và các hoạt động dệt, để kể tên ngắn gọn một số. Có lẽ đáng chú ý nhất là văn hóa Nhật Bản: Kintsugi tôn vinh sự không hoàn hảo và tránh lãng phí bằng cách sửa chữa đồ gốm và đồ gốm bị vỡ với dấu vết của vàng. Hay Upcycling (tái sử dụng sáng tạo) vẫn là một hình thức nghệ thuật bền vững chiếm ưu thế được nhiều nghệ sĩ đương đại và tài năng sử dụng ngày nay.

Tranh phong cảnh

Sự chuyển đổi của thế giới nghệ thuật phương Tây sang tính bền vững bắt đầu với sự phản kháng của các nghệ sĩ Lãng mạn thế kỷ 19 đối với công nghiệp hóa và chuyển hướng tập trung vào thiên nhiên trong các bức tranh của họ. Mặc dù những nghệ sĩ này chưa xem xét tính bền vững về mặt vật liệu, nhưng họ đã giới thiệu một sự thay đổi trong suy nghĩ vào thời điểm tôn vinh và tôn vinh thế giới tự nhiên trong tác phẩm của họ. Chính sự tập trung vào thiên nhiên này đã tiếp tục truyền cảm hứng cho nhiều bức tranh hiện đại, đặc biệt là các nghệ sĩ trường phái Ấn tượng như Claude Monet, người đã liên tục lấy thiên nhiên làm chủ đề của mình.

Nghệ thuật đất

Kể từ đó, các họa sĩ, nhất là từ những năm 1950 trở đi, bắt đầu phát triển tư duy để thiên nhiên không còn đơn thuần là chủ đề của các bức tranh, mà trở thành chất liệu thực tế mà họ sử dụng để sáng tạo tác phẩm. Cũng trong khoảng thời gian này, mối quan tâm của các nhà khoa học về sự nóng lên toàn cầu bắt đầu tăng lên. Những cảnh báo đầu tiên về biến đổi khí hậu vào giữa thế kỷ 20 chỉ trở nên cấp bách hơn vào thế kỷ 21. Thế giới ngày càng nhận thức được tầm quan trọng của cuộc khủng hoảng khí hậu, điều này đã thúc đẩy một số nghệ sĩ làm việc với các chủ đề liên quan đến tính bền vững trong nghệ thuật của họ. Tính bền vững là chủ đề trung tâm mà qua đó các nghệ sĩ nêu bật những vấn đề này trong tác phẩm của họ và họ đang tạo ra tác động thực sự đến nhận thức xã hội thông qua tác phẩm của mình.

Nhiều nghệ sĩ bắt đầu thách thức mô hình phòng trưng bày truyền thống vào những năm 1970 bằng cách tạo ra tác phẩm dành riêng cho địa điểm và sử dụng trái đất cũng như môi trường làm phương tiện. Những tác phẩm này được gọi là Land Art, Earth art hoặc Earthworks. Có thể cho rằng ví dụ nổi tiếng nhất về nghệ thuật Đất đai là Cầu tàu Xoắn ốc của Robert Smithson (1970). Smithson đã tạo ra tác phẩm trên bờ hồ Great Salt Lake ở Utah bằng cách tạo hình xoắn ốc với hơn 6.000 tấn đất và đá bazan. Hình xoắn ốc khổng lồ dài 460 mét và rộng 4,6 mét, mục đích là để công trình tương tác với các điều kiện thay đổi của nước, đất và gió trong cảnh quan, đồng thời phân hủy theo thời gian và trở thành một phần của cảnh quan.

Sự can thiệp của Smithson vào cảnh quan có thể được coi là một loại tác phẩm điêu khắc sử dụng chính thiên nhiên làm phương tiện. Năm 1970 cũng là năm mà “Ngày Trái đất” đầu tiên được tổ chức ở Mỹ, đánh dấu sự khởi đầu của phong trào hoạt động vì môi trường. Nhiều nghệ sĩ đương đại vẫn sử dụng Land art như một loại hình nghệ thuật để giải quyết các vấn đề xung quanh môi trường và tính bền vững.

Nghệ thuật khái niệm

Nghệ thuật khái niệm, còn được gọi là nghệ thuật thông tin và ý tưởng, xuất hiện cùng thời điểm với Nghệ thuật đất. Trong Nghệ thuật khái niệm, ý tưởng đằng sau tác phẩm nghệ thuật là khía cạnh quan trọng nhất của tác phẩm và nó thậm chí còn quan trọng hơn sản phẩm cuối cùng. Nghệ thuật Khái niệm cũng thường có địa điểm cụ thể, mặc dù nó không nhất thiết phải sử dụng đất làm chất liệu. Tuy nhiên, các nghệ sĩ ý niệm có thể sử dụng bất kỳ chất liệu nào mà họ lựa chọn, với điều kiện là chất liệu đó làm tăng thêm ý tưởng hoặc ý nghĩa của tác phẩm. Nhiều dự án và sắp đặt nghệ thuật bền vững có thể thuộc thể loại nghệ thuật ý niệm vì ý tưởng về khủng hoảng khí hậu, biến đổi xã hội hoặc tính bền vững là khía cạnh quan trọng nhất của tác phẩm.

Chúng ta đang sống trong thời đại mà nền văn hóa đang trở nên năng động và có trách nhiệm hơn với xã hội. Các lĩnh vực sáng tạo, bao gồm thời trang, kiến trúc và nghệ thuật thị giác đang dẫn đầu trong các cuộc trò chuyện về tính bền vững, ý thức xã hội và môi trường. Nghệ thuật, trong suốt các thời đại, đã là động lực thể hiện con người, ảnh hưởng đến cách xã hội nhìn nhận thế giới. Bằng cách tập trung vào các chủ đề như tính bền vững, các nghệ sĩ đang nâng cao nhận thức và tác động đến sự thay đổi trong xã hội có thể có tác động thực sự đến tương lai của hành tinh chúng ta.

Thanh Thu

(Theo artincontext)

Nguồn Văn nghệ số 7/2023