Thành phố Hồ Chí Minh - giờ số không là tên tập phóng sự do chính những nhân chứng lịch sử có mặt ở Sài Gòn viết và Borries Gallasch làm chủ biên, xuất bản tại CHLB Đức chỉ hai tháng sau khi chiến tranh kết thúc. Cuốn sách đã trở thành một pho sử sinh động về sự sụp đổ của chế độ Sài Gòn và ngày toàn thắng của nhân dân Việt Nam. Cuốn sách gồm những bài phóng sự còn nóng hổi tính thời sự của chín cây bút kỳ cựu phương Tây viết về không khí Sài Gòn 10 ngày trước và 10 ngày sau khi kết thúc chiến tranh, đặc biệt về chính những gì diễn ra trong ngày 30/4/1975 lịch sử.
Ở đây chúng tôi lược dịch phóng sự nhan đề Sài Gòn, ngày 30 tháng 4 năm 1975 của chính Borries Gallasch, phóng viên tạp chí Der Spiegel (Tấm gương) của CHLB Đức.
 |
| Tổng thống chính quyền Sài Gòn Dương Văn Minh ký quyết định đầu hàng tại Đài Phát thanh sáng ngày 30/4/1975 |
...“Giờ số không đã kéo dài năm tiếng, từ 7 giờ sáng khi chiếc máy bay trực thăng cuối cùng của Mỹ rời Sài Gòn, đến khoảng 12 giờ trưa khi cờ của Mặt trận Giải phóng tung bay trên dinh Độc Lập…”.
Khoảng 8 giờ sáng Dietrich Mummenday (phóng viên báo Tấm gương hàng ngày, ND) và tôi cùng nhau đến khách sạn Caravelle, nơi phần lớn phóng viên nước ngoài còn trụ lại ở Sài Gòn đang tụ tập. Mummenday và tôi không còn kiên nhẫn ở lại khách sạn lâu hơn nữa nên đã đi đến văn phòng của hãng Reuters nằm chếch dinh Độc Lập. Vì lo sợ, đầu gối tôi run lập cập đến mức khó lòng đi tiếp, tuy vậy tôi vẫn cố đi. Khoảng 11 giờ 15 chúng tôi đã đứng trước dinh Độc Lập, lúc này yên tĩnh như một bảo tàng, không có lính gác; bình thường nơi đây luôn có hàng rào chắn cùng các chướng ngại vật và được canh gác rất nghiêm ngặt, nay ngổn ngang mũ sắt, quân phục, súng ống, thậm chí cả lựu đạn và một khẩu súng phóng lựu chống tăng.
Tuyệt nhiên không một bóng người, lác đác có tiếng súng nổ, phía xa vẫn vọng lại tiếng nổ của kho đạn ở sân bay Tân Sơn Nhất. Tôi đi qua cổng sắt hé mở, một thiếu tá đi về phía tôi, rồi đi qua trước mặt tôi, như là anh ta không hề nhìn thấy tôi. Tôi đi trên bãi cỏ, thầm nghĩ rằng bất kỳ giây phút nào cũng có thể có ai đó bắn vào xe mình; đám binh lính đang tranh luận sôi nổi bên bậc tam cấp lên cửa chính, một chiếc xe sang trọng màu đen lướt tới. Nguyễn Văn Huyền, Phó tổng thống của nền Cộng hòa đang hấp hối, chui vào xe. “Chúng tôi đang chờ phái đoàn của Mặt trận Giải phóng đến dinh vào bất kỳ lúc nào, ông có thể chờ ở đây nếu ông muốn”. Binh lính trong đội cận vệ của tổng thống cũng không thèm giơ tay chào khi xe chở người có vị trí thứ hai của quốc gia đi qua, chạy ra khỏi dinh bằng cổng sau.
Tôi bước tiếp lên bậc tam cấp vào cửa chính, qua khu sảnh rồi leo lên lầu một, ở đây tôi gặp Hà Huy Đính, một luật sư Sài Gòn người nhỏ bé, là học trò của Thủ tướng Vũ Văn Mẫu. Hà Huy Đính mới xuất hiện mấy hôm nay, từ phong trào bí mật, cũng có cùng ý nghĩ như tôi: Đơn giản là cứ đến đây, nếu có xảy ra điều gì thì cũng tại đây. Anh ta đã ở cạnh tôi trong suốt ba giờ sau đó. Khi chúng tôi còn đứng giữa sảnh, thì cửa cầu thang phía trái mở ra: Tổng thống Minh “lớn”, Thủ tướng Mẫu, một vài đổng lý vừa từ hầm trú ẩn lên lầu một. Minh “lớn” nói: “Cũng hay là có các ông ở đây, các ông sẽ được chứng kiến cảnh vận mệnh đất nước tôi được chuyển giao vào tay những người xứng đáng hơn tôi như thế nào”. Trong khi đám tùy tùng đi đi lại lại đầy lo âu, thì Minh “lớn” vẫn đứng im ở giữa sảnh, nhìn sang phía nhà thờ lớn. Bỗng nhiên có tiếng súng, tiếng lựu pháo nổ và từng tràng súng máy vang lên. Tôi vội nằm xuống, tìm chỗ trú ẩn đằng sau cột bê tông, tiếng ầm vang đến chói tai. Một cuộc đảo chính trong phút cuối cùng chăng? Hay một cuộc tấn công vào dinh? Liệu chúng tôi có chết không? Quả thực tôi rất sợ. Nhưng không hề có tấm kính nào bị vỡ, chúng tôi rời chỗ trú ẩn. Minh “lớn” vẫn đứng nguyên chỗ cũ, to lớn như một pho tượng bên cạnh ông thủ tướng nhỏ bé của mình. Trước mắt tôi là một cảnh tượng không thể tin được: Ba chiếc xe tăng với những lá cờ to quá khổ của Mặt trận Giải phóng đang lăn bánh tới cổng sắt hướng về khu vườn của dinh, súng bắn loạn xạ, trút đạn lên không trung. Những phát súng thể hiện niềm hân hoan, dàn giao hưởng của chiến thắng, phút giây của vinh quang! Chiếc xe tăng đầu tiên đã húc đổ cánh cổng, lăn bánh thẳng trên bãi cỏ nhằm chính hướng dinh lao tới, hai chiếc xe tăng còn lại vòng sang bên trái và bên phải, rồi cả ba xe tăng cùng dừng lại trước mặt tiền của dinh. Khoảng 20-30 xe tăng khác tiến vào theo. Tôi chạy ra ban công, chụp ảnh lia lịa. Thật là một khung cảnh ngoạn mục. Và rồi chỉ huy của chiếc xe tăng dẫn đầu, tay trái cầm súng, tay phải cầm cờ xông lên cầu thang, suýt xô ngã cả tôi. Hai chiến sĩ khác của Mặt trận Giải phóng đứng gác phía bên trái và bên phải cầu thang, không ai đếm xỉa đến Minh “lớn” và những người khác lúc này đang đứng hơi dạt về một phía, trước phòng chờ của tổng thống.
Đứng trước tôi là viên chỉ huy xe tăng, nói rất to với tôi câu gì đó mà tôi không hiểu. Đính gọi với sang tôi: “Mở cửa ban công ra, mở ra”. Tôi tiến lại mở cánh cửa ban công ra, anh ta chạy lướt qua tôi, vẫy đi vẫy lại lá cờ trước khi kéo cờ lên. Phía dưới sân xe tăng tiếp tục tiến vào, tất cả đều bắn chỉ thiên. Một số phóng viên cũng từ bên ngoài đang chạy nhanh trên bãi cỏ. Chỗ kia là nhóm ba mươi binh sĩ cuối cùng của chế độ cũ đã đầu hàng, có lẽ họ là những binh sĩ cuối cùng của quân đội Thiệu chưa kịp trút bỏ quân phục và chưa bị đè bẹp trong những giờ cuối cùng này. Họ giơ cao tay xin hàng và sắp thành ba hàng trên bãi cỏ.
Tôi chạy trở vào dinh, thật may vừa đúng lúc: Tôi là người châu Âu duy nhất trong dinh, là phóng viên duy nhất có mặt. Tôi đã được chứng kiến cảnh tượng Minh “lớn”, tổng thống cuối cùng của Việt Nam Cộng hòa bị ông Phạm Xuân Thệ, chỉ huy một đơn vị quân đội thuộc Đoàn Đông Sơn của Quân Giải phóng bắt như thế nào. Tay cầm khẩu súng lục đã lên đạn, một khẩu K54 của Nga, cũng có vẻ hồi hộp, ông Thệ nói rất to với Tổng thống: “Ông Minh, chúng tôi yêu cầu ông đi ngay với chúng tôi đến đài phát thanh và ra lệnh cho quân đội đầu hàng vô điều kiện, để máu khỏi phải tiếp tục đổ”. Nhưng Minh chần chừ không muốn đi, ông ta đề nghị ghi âm phát biểu của mình ngay trong dinh. Người ta thảo luận, lý lẽ được trao đi đổi lại. Mỗi lúc càng có nhiều chiến sĩ chính phủ Cách mạng Lâm thời xông vào sảnh. Lúc bấy giờ người ta quay ra tìm chiếc máy ghi âm, nhưng uổng công. Cũng như trong toàn thành phố này, ở đây (dinh Độc Lập) các viên chức và nhân viên kỹ thuật không chỉ rời chỗ làm việc mà còn lấy đi tất cả những gì có thể mang theo được: không còn sót chiếc máy ghi âm nào.
Sự lộn xộn thực sự diễn ra khi tư lệnh Bộ chỉ huy tiếp nhận đầu hàng của chính phủ Cách mạng Lâm thời, chính ủy Bùi Văn Tùng (đại tá Bùi Văn Tùng - nguyên chính ủy Lữ đoàn xe tăng 203, Quân đoàn 2, ND) tham gia vào kịch bản. Nhóm người giữa lúc đó đã đông lên gấp bội được dẫn vào phòng khánh tiết của dinh ở lầu một, nơi chúng tôi đang đứng chờ. Trong khi đó, một số phóng viên từ bên ngoài cũng đã kéo vào cùng với các chiến sĩ của chính phủ Cách mạng Lâm thời, Minh, Mẫu và chính ủy Tùng. Sau mấy phút, Minh, Mẫu và chính ủy rời phòng, theo sau là tất cả những ai lúc đó đã có mặt tại đây. Chúng tôi xuống cầu thang, ra bãi cỏ, đến ngang chỗ đài phun nước thì Minh và Mẫu trèo lên một chiếc xe Jeep, có hai chiến sĩ của chính phủ Cách mạng Lâm thời hộ tống, chính ủy Tùng và một chiến sĩ nữa trèo lên chiếc xe Jeep thứ hai. Tôi đứng ngay cạnh đó, vừa bám chặt lấy ông ta, vừa năn nỉ bằng tiếng Pháp xin được đi theo và ông ta gật đầu. Đính và tôi nhảy lên phía sau của xe Jeep; xe lăn bánh, chỉ có hai xe Jeep của chúng tôi chạy giữa một thành phố đang sôi sùng sục, nhưng dường như mọi lo sợ cũng bỗng nhiên biến mất. Xe chạy qua sứ quán Mỹ đã trống rỗng tới ngôi nhà phụ của đài phát thanh nằm trên đường Nguyễn Bỉnh Khiêm. Chúng tôi lên lầu một của tòa nhà, vào một phòng studio nhỏ, nhân viên kỹ thuật giật bức chân dung Thiệu khỏi tường, vứt qua cửa sổ.
Một khoảnh khắc trôi qua, chúng tôi ngồi và không biết làm gì. Mẫu phe phẩy một quyển sách mỏng làm quạt, Minh và Tùng ngồi trên hai ghế đệm, tôi ngồi giữa hai người, trên một chiếc bàn nhỏ. Trong khi đó, Tùng đang dự thảo bài phát biểu đầu hàng của Minh trên một tờ giấy màu xanh. Vũ Văn Mẫu tỏ ra hài lòng, nét mặt ông ta hân hoan như đây chính là chiến công của cá nhân ông vậy. Là người đồng sáng lập và là người phát ngôn của Lực lượng thứ ba, cách đây một tuần ông ta còn giải thích với tôi về sự cần thiết của Nhóm Trung lập của ông đối với mọi tương lai chính trị ở miền Nam Việt Nam. Lúc này mà ông ta còn nói tới cơ may của Lực lượng thứ ba, sau khi ông ta đã đầu hàng, cả sau khi mà tình hình đã thay đổi to lớn đến như vậy! Chính khách chuyên nghiệp này thậm chí còn không chút ngượng ngập khi tuyên bố với nét mặt rạng rỡ rằng: “Không còn Lực lượng thứ nhất, cho nên cũng không cần tới Lực lượng thứ ba. Sự hòa giải dân tộc đã diễn ra nhanh hơn chúng tôi dự đoán. Bây giờ tất cả chúng tôi cùng nhau phụng sự nhân dân, không phân biệt ai”. “Không phân biệt cả chính kiến à?”, tôi hỏi. “Có, có chính kiến khác nhau, nhưng chúng chỉ khác nhau ở con đường mà chúng tôi muốn đi đến mục tiêu chung”.
Chính ủy Tùng có vẻ khó nhọc trong công việc viết lách. Khuôn mặt nghiêm trang, không cử động khi ông cắm cúi viết viết, xóa xóa. Có thể như thế chăng? Những con người này đã chiến đấu ba mươi năm nay cho cùng một sự nghiệp, chiến đấu giành hết thắng lợi này đến thắng lợi khác một cách độc nhất vô nhị vào đến tận sào huyệt cuối cùng (của chế độ Sài Gòn) là dinh Độc Lập theo đúng ý nghĩa của từ ngữ này. Và họ chưa kịp chuẩn bị sẵn những ý để có thể diễn đạt thành văn trong lúc này. Trong lúc đó người ta đã trở nên thân mật với nhau hơn, không khí căng thẳng ban đầu đã dịu đi. Chỉ huy Phạm Xuân Thệ, người đã bắt Minh tại dinh, tuy vẫn cầm súng lục song có lẽ chỉ là do thói quen. Nét mặt ông bây giờ cũng tỏ ra tươi tỉnh và thỉnh thoảng lại quay sang nói với Minh: “Ông Minh, ông đừng sợ, chúng tôi chỉ chiến đấu vì dân tộc chúng ta, chúng tôi chỉ chiến đấu chống lại kẻ thù của chúng ta, ông hãy nói trên đài phát thanh để máu khỏi tiếp tục đổ. Bây giờ chúng tôi đã có mặt tại đây, và sẽ không có ai làm gì hại ông cả”.
Minh im lặng. Những người đàn ông trong quân phục màu xanh mũ tai bèo đứng nhìn ông ta một cách tò mò, họ tạo thành một vòng tròn, trong khi phía ngoài cầu thang người ta vẫn còn bắn súng mừng chiến thắng. Những người chiến thắng không kìm được sự xúc động cao độ của mình và trước sự hưng phấn say sưa của niềm vui chiến thắng họ tung tăng như những em nhỏ.
Cuối cùng thì Minh cũng lên tiếng. Con người năm 1963 đã lật đổ Diệm và nay nhờ đầu hàng kịp thời đã cứu Sài Gòn khỏi bị tàn phá, đã hỏi người canh giữ mình: “Anh (hay em) tôi thế nào, bao giờ tôi có thể gặp anh (hay chú) ấy?” (trong tiếng Đức, từ Bruder không phân biệt được là anh hay em, ND).
Định mệnh Việt Nam: Anh (em) của tổng thống là một vị tướng trong quân đội miền Bắc Việt Nam, từ hai mươi năm nay hai anh em đã chiến đấu chống lại nhau trong hai quân đội thù địch nhau của nhân dân họ.
Chỉ huy Thệ im lặng. Mọi người bỗng dưng im lặng và sự yên lặng tức thời đã làm cho những câu nói tiếng Anh của Đính bạn tôi trở nên như lời bình luận quá to của một phóng viên trong chương trình thời sự: “Kẻ thất bại muốn hòa giải”.
Một số chiến sĩ bắt chuyện với tôi bằng tiếng Nga, họ nhìn thấy tấm phù hiệu đeo trên ngực tôi đề “Báo chí Đức” và tất nhiên chỉ nguyên việc tôi được phép có mặt tại đây cũng làm cho họ nghĩ rằng tôi phải từ CHDC Đức tới. Họ muốn nói chuyện với tôi về Marx. Bạn tôi, Hà Huy Đính nói cho họ rõ tôi là ai, tự nhiên họ trở nên không cởi mở như trước nữa, có vẻ hoài nghi hơn, không hẳn thiếu thân thiện, nhưng dè dặt hơn.
Và rồi cũng đã đến lúc. Không ai trong số người có mặt biết sử dụng máy ghi âm. Chính ủy Tùng bằng cử chỉ không thể hiểu lầm được đã ra hiệu cho tôi, biết tôi cần làm gì: Ông Minh đọc thử bài phát biểu vào băng ghi âm của tôi. Quá trình ghi âm lặp đi lặp lại 3 lần: Lần thứ nhất ông Minh nói vấp, và đáng lẽ mở đầu phải đọc là: “Tôi, Dương Văn Minh, tổng thống chính quyền Sài Gòn...”, thì ông ta lại muốn nói là: “Tôi, tướng Dương Văn Minh, ra lệnh cho các lực lượng vũ trang hãy hạ vũ khí...”. Trao đi đổi lại, cuối cùng đi đến giải pháp thỏa hiệp không mấy hài lòng đối với ông Minh: “Tôi, tướng Dương Văn Minh, Tổng thống chính quyền Sài Gòn...”. Nhưng do chữ viết tay của chính ủy Tùng khó đọc nên ông Minh đọc sai nhiều chỗ, mỗi lần như vậy lại phải đọc lại từ đầu. Cuối cùng việc ghi âm cũng xong xuôi, ông Minh kết thúc bài phát biểu bằng bốn chữ... Miền Nam Việt Nam! đọc rất đúng trọng âm.
Cả bài phát biểu của ông Mẫu và chính ủy Tùng đều do tôi ghi âm, sau đó tất cả cùng đến một ngôi nhà phụ nhỏ, vào phòng bá âm: Tôi ngồi trước micro và cho chạy băng ghi âm với ba bài phát biểu, ông Minh ngồi bên trái tôi, chính ủy Tùng, ông Mẫu và chỉ huy Phan Xuân Thệ đứng phía sau. Qua cửa kính người ta ra hiệu cho chúng tôi: làm lại một lần nữa, nói sát vào micro hơn, cho nhỏ âm thanh đi một chút. Xong, chính ủy cám ơn, nói gì đó mà tôi không hiểu. Hà Huy Đính dịch lại. Thì ra, để thưởng công, tôi được phép lái chiếc xe Jeep đưa chính ủy Tùng trở lại dinh tổng thống. Chúng tôi đi ra đường, tôi ngồi vào tay lái, chính ủy Tùng ngồi bên cạnh. Nhưng tôi không gặp may, tôi không nổ được máy, không biết nổ máy một xe Jeep như thế nào? Người lái xe của chính ủy vốn đã không thích thú gì để tôi làm thay chức năng của anh ta, dứt khoát từ chối chỉ dẫn cho tôi cách nổ máy. Trong khi đó, chính ủy Tùng cũng hết kiên nhẫn chờ thêm. Chúng tôi trèo lên một xe khác.
Đường trở về, chúng tôi đi qua các phố xá của Sài Gòn, lúc này khoảng 14 giờ chiều, khắp nơi các đơn vị quân giải phóng chốt giữ các ngã ba, ngã tư. Đường phố đông nghịt người, xe chúng tôi đi không có hộ tống: Sài Gòn, từ giờ này phút này trở thành Thành phố Hồ Chí Minh, đã nằm chắc trong tay chính phủ Cách mạng Lâm thời mà không có bất cứ sự kháng cự đáng kể nào. Đến dinh, tôi phải xuống xe. Hai ngày sau, ông Minh cùng với nội các đã tiến hành bàn giao công việc tại dinh, sau đó ông ta được tự do, được về nhà, về với vườn phong lan của mình…
TRẦN NGỌC QUYÊN* lược dịch
_______
* Nguyên Tham tán Công sứ, Phó Đại sứ ĐSQ Việt Nam tại CHLB Đức
Nguồn Văn nghệ số 17+18/2020
