Ngày 15.2.2023, tại trụ sở Hội Nhà văn Việt Nam đã tổ chức Lễ trao Giải thưởng Văn học năm 2022 cho 5 tác giả, tác phẩm. Vannghe xin giới thiệu toàn văn Báo cáo đánh giá tổng kết Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam năm 2022 do nhà văn Nguyễn Bình Phương – Phó Chủ tịch, Trưởng ban Sáng tác thay mặt Ban Chấp hành Hội trình bày.
Thành công của sự sáng tạo và công tâm
 |
| Nhà văn Nguyễn Bình Phương – Phó Chủ tịch, Trưởng ban Sáng tác tại Lễ trao giải |
Nếu ví toàn bộ mọi hoạt động văn học như một cái cây, thì hiển nhiên các sáng tác sẽ là hoa trái của cây đó. Và phải chấp nhận thêm một hiển nhiên nữa, đấy là: chất lượng cùng với số lượng hoa trái trên cây luôn thăng giáng, đầy vơi rất khó đoán định theo sức vóc của từng mùa và từng năm.
Kể từ khi công bố thời gian gửi tác phẩm tham dự xét giải thưởng năm 2022 của Hội Nhà văn, cho đến kết thúc thời hạn, Ban Sáng tác của Hội đã nhận được 161 tác phẩm gửi tới đề cử tham dự. Trong 161 tác phẩm đó, văn xuôi chiếm 50 tác phẩm, thơ 61 tác phẩm, lí luận phê bình 14 công trình, văn học dịch 19 và văn học thiếu nhi là 17 tác phẩm. Như vậy so với năm 2021, số lượng đề cử giảm khá nhiều, chính xác là 55 đầu tác phẩm, trong đó tập trung ở hai thể loại là thơ và văn xuôi. Qua tổ chức đọc vòng loại hết sức nghiêm túc, với nhiều cuộc họp trao đổi, bàn luận dân chủ, Hội đồng Sơ khảo các chuyên ngành đã đề cử lên Hội đồng Chung khảo 08 tác phẩm đạt quá bán số phiếu của vòng loại. Hội đồng Chung khảo dành hai ngày để đánh giá, phân tích, thảo luận kỹ lưỡng từng tác phẩm, sau đó bỏ phiếu quyết định chọn ra 05 tác phẩm để tôn vinh.
Ở thể loại văn xuôi, năm nay các thành viên Hội đồng Sơ khảo đã thống nhất chọn 05 tác phẩm đưa vào danh sách bỏ phiếu kín. Kết quả có 2 tác phẩm trình lên chung khảo, và tiểu thuyết Bửu Sơn Kỳ Hương của nhà văn Lý Lan đã đạt được số phiếu đồng thuận tuyệt đối của Hội đồng Chung khảo để trao giải ở hạng mục văn xuôi của năm.
Bửu Sơn Kỳ Hương lấy bối cảnh Nam bộ tại điểm giao nhau giữa hai thế kỷ 19 và 20, để làm nền chính. Đây là thời kỳ đầy những biến cố, tạo ra các xung lực mạnh mẽ từ những cặp tình thế như: tiếp nhận và đối đầu, khước từ và níu kéo, đập vỡ và hàn gắn, trên các khía cạnh cả về sự kiện thực tế lẫn tinh thần. Qua sự chìm nổi của một gia tộc người Hoa trong hành trình hoà nhập với số phận người bản địa, tác giả đã dựng lại một cách hết sức sống động không khí của vùng đất lục tỉnh trước sự biến đổi mang tính bước ngoặt lịch sử. Về nghệ thuật, Bửu Sơn Kỳ Hương chọn con đường tự sự với giọng trần thuật dồi dào khí lực, hào sảng, gần gũi trong một cấu trúc tự nhiên, làm bật lên cá tính, phong cách của con người và nét văn hoá đặc sắc vùng Nam bộ. Đây là tác phẩm có kỹ thuật nhuần nhuyễn, vượt qua khỏi những gượng ép để tiến tới một cảm quan hiện đại với sự tinh giản mà vẫn hết sức khoáng đạt.
Về thể loại thơ, có 61 tập thơ tham gia dự xét giải thưởng. So với năm 2021, số lượng gửi tới ít hơn khá nhiều. Từ kết quả đề cử của Hội đồng Sơ khảo, Hội đồng Chung khảo đã chọn tôn vinh 2 tác phẩm, đó là Ngàn bài thơ khác của tác giả Trần Lê Khánh và Bóng của ý nghĩ của tác giả Nguyễn Bảo Chân.
Bóng của ý nghĩ là tập thơ tràn đầy sự chân thành của rung cảm và nhận thức, thể hiện qua những suy tư về vị thế và thân phận một cá nhân trong tương quan với thế giới xung quanh. Ở đấy, ta có thể bắt gặp niềm hân hoan của tinh thần lãng mạn, bắt gặp nỗi buồn của những đổ vỡ đứng cùng lòng kiêu hãnh của ý nghĩ thiện tâm. Ta cũng bắt gặp cả nỗi khắc khoải muốn níu giữ vẻ đẹp mong manh của ký ức trước một hiện tại đầy hấp lực sống mà cũng tiềm tàng vô số những bất trắc, khó lường. Tác giả Bóng của ý nghĩ có ý thức trong việc tiết giảm cảm xúc, chọn lọc hình ảnh, ngôn ngữ và hướng tới trường liên tưởng rộng. Tập thơ Bóng của ý nghĩ đã phần nào đạt tới sự đượm chín trên cả phương diện nội dung lẫn hình thức thể hiện trong hành trình sáng tác của tác giả, nhà thơ Nguyễn Bảo Chân, và nó cần được ghi nhận đích đáng.
Ở khía cạnh khác, khi chọn thuần khiết hình thức thơ ngắn trong cả tập Ngàn bài thơ khác, tác giả Trần Lê Khánh đã cho thấy sự trăn trở với hình thức biểu đạt của mình. Tập thơ có lượng bài khá lớn, nhưng ít gây cảm giác nặng nề, ức chế, vì số câu chữ trong mỗi bài hết sức tiết giảm. Với tập thơ này, ở những bài thực sự nổi trội, người đọc có thể nhận ra cách tiếp cận, cách nghĩ, cách cảm mang một tinh thần, một mĩ cảm riêng biệt của tác giả. Tinh thần ấy, mĩ cảm ấy đôi lúc giúp nhà thơ đạt được cái nhìn xuyên qua các lớp hiện thực để phổ những cảm quan cá nhân lên sự vật, hiện tượng, từ đó tạo ra một thế giới mang biểu nghĩa khác. Ưu điểm trong Ngàn bài thơ khác hứa hẹn con đường tiến về phía trước của tác giả khá rộng mở, vì thế nó cũng cần được ghi nhận, tôn vinh kịp thời nhằm khuyến khích không chỉ cho cụ thể nhà thơ Trần Lê Khánh, mà rộng hơn, cho tất cả những ai đủ can đảm mang tới sự khác biệt trong địa hạt thơ ca.
Chuyên ngành lí luận phê bình có 14 tác phẩm tham sự xét giải năm 2022. Qua thảo luận, phân tích đánh giá, phần lớn các thành viên Hội đồng Sơ khảo đều cho rằng tác phẩm dự xét giải năm nay chưa đáp ứng được những tiêu chí của giải, vì thế, không có tác phẩm nào vượt quá bán số phiếu để đề cử lên Hội đồng Chung khảo. Về phần mình, mặc dù có quyền đề cử, lựa chọn thêm những tác phẩm khác để xét nếu thấy cần thiết, nhưng Hội đồng Chung khảo nhận thấy sự lựa chọn, đánh giá của Hội đồng Sơ khảo là có cơ sở, đã bao quát đầy đủ, nên hoàn toàn tôn trọng và đồng thuận với quyết định này. Có nghĩa rằng, việc để trống hạng mục giải thưởng của chuyên ngành lí luận phê bình là hoàn toàn thoả đáng, chính xác trong tương quan mặt bằng của năm nay với tiêu chí mà giải thưởng đặt ra.
Ở hạng mục văn học dịch, sau khi đã đọc và xem xét, cân nhắc 19 tác phẩm, công trình dịch thuật, Hội đồng Sơ khảo đã bỏ phiếu chọn ra tác phẩm Hiệp sĩ thánh chiến của văn hào Henryk Sienkiewicz, do dịch giả Nguyễn Hữu Dũng chuyển ngữ để trình lên chung khảo. Và Hội đồng Chung khảo đã đồng thuận với quyết định của Hội đồng Sơ khảo bằng số phiếu tương đối cao. Đây là công trình dịch có chất lượng, bám sát và lột tả được tinh thần của tác phẩm với ngôn ngữ tiếng Việt sinh động, chau chuốt. Về nội dung, bộ tiểu thuyết 2 tập Hiệp sĩ thánh chiến dựng lại thời kì lịch sử trong đó liên minh Ba Lan – Litva chống lại cuộc bành trướng của dòng tu Giáo đoàn Thánh chiến. Đây được coi là tiểu thuyết sử thi lớn nhất của văn học Ba Lan. Việc có được bản dịch tốt của bộ tiểu thuyết lịch sử kinh điển này chắc chắn sẽ mang tới những kinh nghiệm sáng tác quý báu cho các nhà văn Việt Nam trong thể loại tiểu thuyết lịch sử, một xu hướng đang được quan tâm rộng rãi hiện nay. Nhắc như vậy cũng là để cùng nhau ý thức thêm rằng vấn đề dịch văn học cần được lưu tâm, cần được nới rộng thêm ra ở các khuynh hướng, các giai đoạn văn học khác, vì đây là chuyên ngành có khả năng gây tác động và gia tăng tính kích hoạt rất lớn với môi trường sáng tác trong nước.
Thể loại văn học thiếu nhi có 17 tác phẩm tham dự xét giải thưởng với các tác giả ở nhiều độ tuổi khác nhau, trong đó có tác giả đã thành danh và có cả tác giả mới lần đầu sáng tác. Hội đồng Sơ khảo đã thống nhất chọn 4 tác phẩm đưa vào danh sách bỏ phiếu kín. Kết quả 2 tác phẩm quá bán lọt vào chung khảo. Tại phiên họp của Hội đồng Chung khảo, các thành viên đã thảo luận, đánh giá và bỏ phiếu quyết định. Kết quả tác phẩm Thung Lũng Đồng Vang của tác giả Trung Sĩ đã đạt được số phiếu tuyệt đối để giành giải thưởng. Với độ dài tương đối chừng mực của thể loại truyện vừa, Thung Lũng Đồng Vang là tác phẩm viết hết sức sinh động, trong trẻo về thiên nhiên, muông thú, cũng như những nét sinh hoạt văn hóa độc đáo của một vùng đất đan xen cộng đồng các dân tộc Việt Nam anh em. Văn phong của Thung Lũng Đồng Vang có duyên, nhẹ nhàng nhưng cũng giàu cảm xúc, không chỉ phù hợp với tâm lý tiếp nhận của bạn đọc trẻ mà chắc hẳn sẽ chinh phục được mọi lứa tuổi người đọc khác nhau.
Việc xét và trao giải thưởng 2022 là lựa chọn hoa trái tiêu biểu trong một mùa, trên nền tảng mặt bằng sáng tác của năm. Đó là sự ghi nhận công sức lao động sáng tạo của các hội viên nói riêng, của những người hoạt động và sáng tác văn học nói chung. Có thể tin rằng những tác phẩm được lựa chọn tôn vinh năm nay, về căn bản là hoàn toàn xứng đáng, vì đã đáp ứng các tiêu chí trong hệ thống giải thưởng, trên cả phương diện nội dung lẫn hình thức nghệ thuật. Mọi hạng mục giải thưởng đều được lựa chọn với tinh thần dân chủ, khách quan, có đòi hỏi khắt khe, đồng thời cũng có những ưu ái mang tính khích lệ, tuy nhiên, trên hết vẫn là ý thức tuân thủ đúng quy trình, tôn trọng đúng nguyên tắc thiểu số phục tùng đa số. Tất cả những sự tuân thủ này, cuối cùng chỉ để nhằm thúc đẩy xu hướng hoạt động văn học ngày càng lành mạnh hơn, chuyên nghiệp hơn, chất lượng hơn, điều mà toàn thể Hội viên cũng như tập thể Ban Chấp hành khoá 10 mong mỏi vươn tới.
----------
* Tên bài viết do Vannghe đặt
