March 29, 2024, 1:53 am

Tháng 6, ngẫm về những “ đổi thay” và “ bất biến”

 

Quan niệm về một trang báo gồm toàn những tin - bài nhỏ, ngắn để đọc nhanh, giống như “quầy hàng xén”, để người đọc thời nay đỡ mất thì giờ, đã ngày một trở nên không đủ. Bởi lẽ, những thông tin “thời sự”, người đọc có ít thời gian có thể tìm kiếm trên mạng. Khi có thời gian, họ cần có thêm nhiều thứ để nghiền ngẫm trên báo/ chí - những thứ lớn, dài hơi, “chuyên đề”, thậm chỉ là “hàn lâm”. Cứ nhìn xưa - nay thì thấy.

Xưa không thể giống hệt nay - “Bao phen vật đổi với sao dời”, “Bãi bể hóa nương dâu”, “Sông kia giờ đã nên đồng”,… - Trời đất còn thế, huống nữa là người. Sống ở trong đồng phải khác với sống ở ngoài sông. Để thích nghi/ tồn tại/ phát triển, lối nghĩ/ lối sống của người ta buộc phải “đổi thay”.

Nhưng nếu chỉ thế thì chẳng lẽ, trên đời lại không có gì là “bất biến” sao? Và, thế thì những chữ “vĩnh cửu”, “trường tồn”... sinh ra đề làm gì? Mà nếu không có “bất biến”, thì lấy đâu ra “truyền thống”, “kế thừa"?

*

Thử so xưa/ nay xem sao?

“Nụ cười đen nhánh sau tay áo”, “Áo đỏ người đem trước giậu phơi” (thơ Lưu Trọng Lư) là xưa. Nay, chắc phải viết: “Nụ cười trắng muốt sau tay áo”, “Áo đỏ người thuê hiệu giặt khô”?

“Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa/ Miệng nhai cơm búng lưỡi lừa cá xương” (thơ Nguyễn Duy) là xưa. Giờ, chắc phải viết: “Ngồi buồn nhớ mẹ ta nay/ Nuôi ta sữa ngoại, suốt ngày pha chai”?

Xưa răng đen, giờ răng trắng; xưa sữa mẹ/ cơm búng, giờ sữa tây/ xúp Tầu; đó là “đổi thay”, nhưng “Mẹ ta” là “bất biến”, tình mẫu từ là “bất biến”.

“Khẩu súng trường tinh vi và ngắn lại/ Đường chúng tôi ra trận lại dài thêm” (thơ Hữu Thỉnh) là “đổi thay”, nhưng hai dòng chữ khắc trên thanh gươm Hồ Chí Minh lặng “Vua Mèo” Vương Chí Sình: “Bất thụ nô lệ” (Không chịu làm nô lệ) và “Tận trung báo quốc” (Trung đến cùng đề đền ơn nước) là “bất biến”.

“Sen tàn cúc lại nở hoa” (Kiều) là “đổi thay”, nhưng “Em không nghe mùa Thu/ Dù ta còn hay thác/ Gió thu vẫn qua rừng/ Kêu những chiều diệp lạc” là “bất biến ”.

Xưa, quan là cha mẹ (phụ mẫu) dân. Nay, cán bộ là đầy tớ của dân. Đó là “đổi thay”, nhưng “chăn dân” hay “hầu dân” thì việc lo cho dân hạnh phúc là “bất biến”

Xưa nay, “Miệng nhà quan có gang có thép”. “Gang thép” là pháp luật, quyết đoán, sắc nhọn, rắn rỏi. Vì hạnh phúc của dân mà “gang thép” thì tốt mãi, thì “bất biến”. Nếu “đổi thay” đến nỗi dân phải bảo: “Miệng quan, trôn trẻ”, là hỏng.

Xưa nay, giấy tờ hành chính của nhà nước các cấp đều như pháp luật vì đều từ pháp luật mà ra. Khi nào dân kêu: “Nén bạc đâm toạc tờ giấy”, là khi “bất biến” đã “đổi thay”! Nhưng tưởng thế thôi, chứ xưa nay, chưa ai dám công khai rằng thượng tôn pháp luật không còn là “bất biến”. Tức là, nguyên tắc ấy không thể “đổi thay” - “đổi thay” là loạn! Không thể “đổi thay” tức là “bất biến”.

Xưa thày (dạy học) còn hơn cả cha (quân - sư - phụ), chỉ dưới vua. Lúc mà một học trò (hư) công nhiên “bảo” thầy: “Thầy nhận tiền của bố mẹ tôi rồi, thầy cứ dạy chữ thôi. Tôi sống thể nào là việc của tôi”, là “đổi thay”. Nhưng đạo học, đạo thày - trò là “bất biến”. Hư thì thiệt! Ít người hư thì họ thiệt. Đông người hư thì nước thiệt! Tôn thờ và duy trì lẽ “bất biến” hay kệ cho mọi cái tha hồ “đổi thay”, là sự lựa chọn không chỉ của hai “thầy - trò” vừa nói.

Thời chiến, “Xếp bút nghiên theo việc đao cung” (Chinh phụ ngâm), “Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước” là chuyện “bất biến” dù chả ai mong. Hòa bình, cần dựng xây nhiều, nhà nước ta quy định, nếu có giấy gọi học đại học thì tạm miễn làm nghĩa vụ quân sự. Gần đây, thấy cần, lại phải xếp “Lệnh nhập ngũ” trước giấy gọi học đại học. Đó là những “đổi thay”. “Đổi thay” vì nước thì phải tuân, bất kể là ai, vì “Quốc gia hưng vong, thất phu hữu trách” (Nuớc còn hay mất, thịnh hay suy, kẻ vô học cũng còn có trách nhiệm). Thế là sau những “đổi thay”, lại gặp “bất biến”. Trốn lời non nước thì học cũng chẳng để làm gì! Người của đế quốc La Mã xưa nói “Mọi con đường đều dẫn đến Rô-ma”. Ta xưa nay, mọi con đường đều dẫn về “ích nước/ lợi dân”, vì “ích nước/ lợi dân” là “bất biến”. Thế cho nên Cụ Hồ mới khuyên cán bộ, việc gì có lợi cho dân thì phải làm, việc gì có hại cho dân thì phải tránh. Hóa ra, đông - tây - kim - cổ, trong “đổi thay”, người ta đều tìm ra “bất biến”. “Dĩ bất biến ứng vạn biến”. Năm 1946, khi vận nước như trứng đề đầu gậy, trước lúc sang Pháp để cố hòa đàm, Cụ Hồ chẳng dặn Quyền Chủ tịch nước, Huỳnh Thúc Kháng, thế hay sao? Cứ dựa vào một nguyên tắc “bất biến” (Dân tộc độc lập, dân quyền tự do, dân sinh hạnh phúc - Độc 1ập, Tự do, Hạnh phúc) mà giữ cho bằng được chính quyền cách mạng, mà ứng xử với mọi “đổi thay”, biến động! Đó chẳng phải là lời dặn vĩ đại giữa vạn biến, của một bậc lão thực Đông phương đó sao?

Thế giới ngày nay như “một mái nhà” chứ không chỉ là các “nhà” biệt lập/ khép kín như cũ, “nhỏ” chứ không “to” như cũ. Thế giới ngày nay “phẳng” hơn chứ không “cong” như cũ. Thế giới ngày nay đã và đang bước vào “Cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật 4.0”… Đường lối ngoại giao ta giờ cũng “đa phương” hơn, không chỉ “liên hoành” hay “hợp tung” như thời Xuân Thu - Chiến Quốc. Thanh niên ta bây giờ thích “thử” - “thử nghiệm” - cho giống với thế giới mới, kể cả “sống thử”, v.v.. và v.v… Đó là “đổi thay", là “vạn biến”. Lấy “bất biến” nào để “ứng vạn biến” này đây?

Xưa, đó là dựa vào con người có đủ “Nhân, nghĩa, lễ, trí, tín”. Nay “trí” không chỉ còn nằm ở “Kinh Thư”/ “Kinh Thi” các loại, nó còn nằm ở công nghệ hiện đại và cách mà ta hội nhập cùng thế giới. Quyết học thì sẽ thành. Nhưng thử hỏi quá lên, nếu người ta vì thế - vì thực tế/ thực dụng - mà trở nên “bất nhân”, “bất nghĩa”, “bất tín”, “bất lễ” thì hội nhập với ai? Ai hội nhập với ta? Thế là “Nhân, nghĩa, lễ, trí, tín” vẫn “bất biến”

Hỏi được, là đã xuyên qua “đổi thay”, nhìn thấy “bất biến”. Hỏi được là đã hỏi đến nghề giáo dục/ nghiệp giáo dục ta. “Nghề” là Bộ Giáo dục & Đào tạo. “Nghiệp” là của muôn nhà. Tinh giản chương trình phổ thông - đủ chữ, đủ số, đủ kỹ năng, đủ sức vóc, đủ đức - để học sinh ta thành công dân trẻ, có thể học được mọi nghề cũng như sẵn sàng học cao hơn; đương đại hóa và hiệu quả hóa chương trình đại học để bằng cử nhân ta được thế giới công nhận; để số bằng Tiến sỹ ta tỷ lệ thuận với số/ chất lượng các công trình khoa học ta công bố… là việc phải làm. Từng nhà “để mắt” đến con cháu hàng ngày, cũng để được như vậy

Đươc thế, thì dù trời đất và đời sống có “đổi thay” thế nào, ta cũng vẫn “bất biến” được tự hào, được  tôn trọng, được hạnh phúc như ai

Bằng không, ta sẽ vừa sa lầy trong những “đổi thay” thời sự/ thời cuộc, vừa làm mất đi những “bất biến” vĩ đại mà tổ tiên để lại cho và có lẽ, ta rất khó có những “bất biến” vĩ đại có thể gửi lại cho con cháu mình!

Báo chí, nhất là “báo chí cách mạng” không bỏ qua những “đổi thay” (thời sự) đã đành, nhưng cũng rất nên chăm sóc những giá trị “bất biến”. “Báo tuần”, “Chí”, và “San” dễ làm việc này hơn là “Nhật báo” (nếu “Báo tuần”, “Chí” và “San” cũng chỉ làm thời sự như “Nhật báo” thì hóa ra một tòa soạn có những… 4 tờ “Nhật báo”!) 

Khi ta có nhiều và bền vững, những giá trị “bất biến”, ta sẽ điềm tĩnh và sáng suốt hơn trước những “đổi thay”, trước những “vạn biến” trên thế gian này.


Nguồn Văn nghệ số 25/2019


Có thể bạn quan tâm