Những ngày qua, bên cạnh tin chiến sự tại Ucraine, chúng ta đã hơn 1 lần nghe nhắc đến thảm họa Chernoby và nguy cơ thảm họa còn lớn hơn nhiều khi bom đạn gây cháy cạnh nhà máy điện nguyên tử lớn nhất châu Âu. Văn nghệ xin trích giới thiệu bài viết về cuốn sách Lời nguyện cầu Chernobyl (Nxb Phụ nữ, 2020) tác phẩm của nữ văn sĩ Svetlana Alexievich - tác giả đoạt giải Nobel văn học năm 2015 đã gợi chúng ta nghĩ đến những với sâu xa hơn của nhân loại, chứ không chỉ là thảm họa một nhà máy cụ thể.

Nhà văn Svetlana Alexievich

Khi giải Nobel văn học năm 2015 vừa công bố, không ít bình luận trên thế giới phản ứng với nhiều khía cạnh khác nhau, trong đó có ý kiến cho rằng “… phi hư cấu sao có thể là văn chương đích thực?...”. Quan niệm và cách đánh giá tác phẩm văn học khác nhau là lẽ thường, nhưng với bạn đọc Việt Nam, tôi tin là chỉ cần chịu khó đọc 3 cuốn mới xuất bản ở Việt Nam (trong bộ 5 cuốn đã dẫn Svetlana Alexievich đến giải Nobel văn học) sẽ thấy ngay tầm vóc đáng kính nể của nữ văn sĩ Xô Viết người Belarus này. Trong phạm vi bài viết này chỉ xin bàn luận đôi điều đến cuốn Lời nguyện cầu Chernobyl, vì có chút… liên quan! Tác phẩm này đã bán được 4 triệu bản ở nhiều nước…

1.

Có chút… liên quan, nên mới nói GẦN với chúng ta, trong khi thế giới thì biến động dồn dập từng ngày, từng giờ; mà thảm họa Chernobyl cũng đã xảy ra từ 34 năm trước…

Nhắc đến ngày tháng, có sự tình cờ khi mở mấy trang đầu cuốn sách, tôi thoáng giật mình lúc đọc dòng chữ: “Vào lúc 1 giờ 23 phút 58 giây ngày 26 tháng 4 năm 1986, một loạt tiếng nổ đã phá hủy tòa nhà và lò phản ứng số 4 của nhà máy điện hạt nhân Chernobyl nằm gần biên giới Belarus…”. Đã từng có nhà văn viết đại ý rằng “một con bướm đập cánh ở phương Đông có thể tạo sóng ở phương Tây”. Không hẳn là ngoa ngôn đâu! Chẳng phải là con Virus-Corona hầu như vô hình vô tướng từ Vũ Hán (hay đâu đó?) đã vượt nửa vòng trái đất gây náo loạn cường quốc bậc nhất thế giới và cả nhân loại đó sao. Ngày đó “Sự cố Chernobyl đã trở thành thảm họa công nghệ khủng khiếp nhất thế kỷ 20… 70 ngôi làng vĩnh viễn bị chôn vùi trong lòng đất…1/5 dân số sống trên vùng đất bị nhiễm phóng xạ. Con số này là 2,1 triệu người… Ở các tỉnh Gomel và Mogileyou (nơi chịu ảnh hưởng thảm họa nặng nề nhất) tỉ lệ tử vong cao hơn ti lệ sinh là 20%...264 ngàn héc ta đất bị loại khỏi diện tích đất canh tác…”. Đây là những con số mà Svetlana Alexievich dẫn từ Bách khoa toàn thư Belarus xuất bản năm 1996, tức là 10 năm sau thảm họa. Đọc hết tác phẩm của Svetlana Alexievich, tôi hiểu ra, sau thảm họa 1986 nhiều năm nữa, sự thật về Chernobyl vẫn thuộc loại tuyệt mật theo “cơ chế” bảo mật của Liên Xô lúc đó. Quả vậy, năm 1987, cũng vào tháng 4, tức là hậu quả thảm họa Chernobyl còn nóng bỏng, cùng với các nhà văn Trần Công Tấn, Văn Linh và Phong Lê, tôi có dịp được sang thăm Liên Xô dự Hội thảo Văn học Đổi mới, nhưng tuyệt không có ai nói đến vùng đất có đến 2,1 triệu người đang sống dở, chết dở vì nhiễm phóng xạ! Lúc đó, “Lò phản ứng số 4, mang tên “Hầm kín” vẫn còn chứa 200 tấn nhiên liệu hạt nhân… được bọc bằng chì và bê tông… thực hiện bằng cách “điều khiển từ xa”… do đó có những khe hở… diện tích khe hở và vết nứt vượt quá 200 m²… Hầm mộ ấy là một người chết vẫn còn thở. Nó thở ra sự chết chóc…” (Theo Tạp chí Ngọn lửa nhỏ, tháng 4/1996) Còn “Theo báo mạng Belarus những năm 2002-2005” thì tỉ lệ ung bướu của dân Belarus so với trước thảm họa tăng 74 lần! Từ năm 1990 đến 2003 có 8.553 người tham gia khắc phục hậu quả đã chết… Cho đến nay, nhiều con số thống kê còn chưa được công bố… (Dẫn từ mục mở đầu cuốn sách với tiêu đề “Tham chiếu lịch sử”)

“Rồi họ đưa tờ giấy cho chúng tôi ký… Cam kết không tiết lộ…” (lời một người lính kể, sau thời gian được điều đến dọn sạch quanh Chernobyl)

“… Con gái tôi đã chết vì thảm họa Chernobyl. Mà người ta muốn chúng tôi im lặng. Họ bảo rằng khoa học chưa chứng minh được… Phải đợi hàng trăm năm nữa sao?... Tôi không đợi nổi. Bà cứ ghi đi…”. (lời một người cha kể với Svetlana Alexievich. Con gái ông 7 tuổi, hơn 1 năm sau thảm họa mới chết…).

Hầu hết những nhân chứng mà Svetlana Alexievich tìm gặp đều cho biết họ đã phải câm lặng trong nhiều năm. Vì thế, Svetlana Alexievich đã tìm đến họ và bỏ ra gần 20 năm để viết cuốn sách này. Trong chương “Tác giả tự phỏng vấn bản thân về lịch sử bị bỏ quên…”, có câu: “Những đồng vị phóng xạ phân tán trên trái đất của chúng ta sẽ còn tồn tại 50, 100, 200 ngàn năm… Hoặc lâu hơn nữa… Trên quan điểm đời sống con người thì chúng là vĩnh cữu…”. Mà phóng xạ, “vật chất nhẹ và vật chất dạng khác phát tán vào không trung đã lan khắp toàn cầu: ngày 2/5 được ghi nhận tại Nhật Bản; ngày 4/5 - tại Trung Quốc; ngày 5/5 - tại Ấn Độ; ngày 5 và 6/5 - tại Mỹ và Canada” (dẫn theo tư liệu của Trường  Đại học quốc tế Sinh thái phóng xạ Sakharov, xuất bản tại Minsk, 1992) Do đó, tác phẩm này có nhan đề phụ là Biên niên sử của tương lai. Bà cũng nói rõ: “Quyển sách này không viết về thảm họa Chernobyl, mà về thế giới xung quanh Chernobyl…”. Như vậy, cũng có thể nói, Svetlana Alexievich đã dốc hết tâm huyết viết tác phẩm này để cả nhân loại hãy suy ngẫm về vận mệnh tương lai của hoàn cầu… Chỉ từng đó đủ “ngộ” ra thảm họa Chernobyl GẦN hơn chúng ta tưởng rất nhiều, đặc biệt là khi chúng ta có dự định xây dựng những nhà máy điện hạt nhân…

2.

Dù sao, những điều nói trên chỉ là thông tin và luận đề mà tác giả muốn mọi người thấy được toàn cảnh sự kiện một cách nhanh chóng nhất. Còn một tác phẩm văn học đích thực thì phải cho bạn đọc “cảm” được tất cả những điều đó bằng các chi tiết và số phận con người cụ thể. Chỉ đọc chương mở đầu tác phẩm với nhan đề Tiếng nói đơn độc của con người dài đến 20 trang sách khổ lớn, đã có thể nhận ra tầm vóc của một nhà văn “chủ nhân Nobel văn học”…

Tiếng nói đơn độc của con người” của Svetlana Alexievich không có yếu tổ “sử thi”. Không-thời gian của tác phẩm chủ yếu chỉ là cảnh người vợ 23 tuổi Lyudmila Ignatenko chăm sóc anh lính cứu hỏa Vasily Ignatenko 14 ngày trong bệnh viện trước khi anh qua đời, và cảnh chôn đứa con sinh non vì nhiễm xạ; nhưng 20 trang sách ôm chứa nhiều giọng điệu như một bản giao hưởng… Nhưng ấn tượng nhất vẫn là “hợp ca” kỳ lạ giữa tình yêu và cái chết. Thật xót xa khi nghe Lyudmila Ignatenko nhắc lại với Svetlana Alexievich kỷ niệm tình yêu với tác giả: “Chúng tôi mới cưới nhau. Đi ngoài đường vẫn thường nắm tay nhau… Ban đêm anh chỉ ngủ được khi nắm tay tôi trong tay…”. Vậy mà 7 giờ sau lúc anh vụt dậy tử nửa đêm, khi lửa bốc cao trên lò Chernobyl…

Sau này, khi thuật lại những giờ phút đau thương tình yêu-cái chết cháy bỏng bên nhau, Lyudmila Ignatenko đã nói với Svetlana Alexievich: “Tôi còn chưa rõ mình yêu anh tới mức nào! Anh… Chỉ có anh... Tôi thật mù quáng!... Tôi nghĩ đứa con bé bỏng ở bên trong tôi, nó được bảo vệ…”

Hai tháng sau khi Vasily Ignatenko qua đời, cô trở lại thăm “anh” tại nghĩa trang. Đúng lúc đó, cô chuyển dạ; rồi một bé gái ra đời, nhưng chỉ sống được 4 giờ… Cô, thảm thiết trong nỗi đau vô tận: “…Con tôi chưa có tên, chưa có gì cả… Chỉ là một linh hồn… Một linh hồn mà tôi đem chôn… Tôi đã giết con tôi… Con tôi đã cứu mạng tôi, nó hứng toàn bộ phóng xạ vào người, như một đầu thu xạ… Lẽ nào có thể giết chết ai đó bằng tình yêu?...”

Một tác giả đoạt giải Nobel mới viết được những trang văn như thế, mới tìm chọn được những số phận làm cả nhân loại phải thổn thức!

3.

Nhưng SA còn làm được hơn thế!

Bạn có để ý không, nhiều chi tiết trong các đoạn văn trích dẫn miêu tả thảm kịch bên trời Tây 34 năm trước mà thấy GẦN chúng ta lắm lắm, thậm chí chính chúng ta đang trải qua! Thì đó, bạn có người thân không may dính Covid-19, thậm chí chỉ là F1, F2, nếu muốn đến thăm, cũng phải đứng ngoài hàng rào, giả như có “mẹo” nào đó lẻn vô được, chắc chắn sẽ bị các thầy thuốc toàn thân bao bọc kín như ở vùng nhiễm xạ gay gắt cảnh báo: “Không được ôm! Không được hôn!” mặc dù chẳng thấy gì nguy hiểm từ người thân yêu của họ. Bởi vì vi rút Covid-19, tuy thuộc “chủng loại” khác, trước mắt con người, cũng “vô hình, không mùi vị, không âm thanh” như phóng xạ! Và những người chết phải bọc kín và chôn lấp vội vàng, phun hóa chất xung quanh như ở… Chernobyl! Thôi, có lẽ chẳng cần so sánh thêm nữa…   

Chính là Svetlana Alexievich, qua nhiều nhân chứng thuộc nhiều tầng lớp của thảm họa Chernobyl, đã khiến mọi người tỉnh ngộ về số phận mong manh của nhân loại trước “những thử thách khác, còn dữ dội và toàn diện hơn mà hãy còn đang giấu mặt…”; nói cách khác, bà đã tiên báo về những thảm họa “trước kia chưa từng có… chưa từng đọc trong cuốn sách nào” như các nhân chứng Chernobyl đã nói với bà. Bởi vì, không chỉ nhân dân Belarus - vùng đất bị tàn phá nặng nề do phải đối đầu trực diện đầu tiên với phát xít Đức, mà cả chúng ta, vốn đã “quen” với lịch sử chiến tranh. Tuy vậy, Svetlana Alexievich ngạc nhiên khi thấy bên trong và quanh vùng nhiễm xạ “số lượng nhiều vô kể những trang thiết bị quân sự… Binh lính bước đều với những khẩu tiểu liên còn mới… KGB làm việc ngay tại nhà máy điện. Họ truy tìm gián điệp và kẻ phá hoại, có tin đồn rằng sự cố xảy ra là kế hoạch của tình báo phương Tây làm sụp đổ thành trì của chủ nghĩa xã hội. Cần phải cảnh giác”. Một tư duy quen thuộc đã hàng mấy thập kỷ. Nhưng theo tác giả, “sau thảm họa Chernobyl điều gì đó đã bắt đầu hé lộ… Chỉ sau một đêm… đã thực hiện một cú nhảy vọt vào hiện thực mới…”. Bà nhìn những khẩu tiểu liên trong vùng nhiễm xạ và đặt câu hỏi: “Người đó có thể bắn ai? Vật chất vật lý… Những hạt vô hình … Bắn mặt đất bị nhiễm xạ hay cây cối?...” 

Bà không thể trả lời những điều đó, vì khi đến Chernobyl, trước “vườn cây trổ bông, lớp cỏ non rạng rỡ lấp lánh dưới ánh mặt trời. Chim hót líu lo… Ý nghĩ đầu tiên: tất cả đều nguyên vẹn…”. Nhưng rồi người ta đã giải thích và bà đã chứng kiến: “Không được hái hoa, đừng ngồi trên đất, đừng uống nước suối… đàn bò đến gần mép nước rồi quay lại… Bầy mèo đã ngừng ăn thịt chuột chết, xác chúng vương vãi khắp nơi…”. Quan trọng hơn là trước “hiện thực mới” này, Svetlana Alexievich buộc mọi người cùng suy ngẫm với mình: “Sự chết chóc ẩn náu khắp chốn, song đó lại là cái chết kiểu khác. Khoác những bộ mặt nạ mới… Hình mẫu kẻ thù thay đổi. Kẻ thù mới xuất hiện… Những kẻ thù… Đám cỏ đã cắt có thể giết người. Con cá đã câu, con thú đã bẫy. Quả táo… Thế giới quanh ta trước kia nhu thuận và thân thiện là thế, giờ đây gây khiếp sợ… Chúng ta bước vào thế giới mờ đục, nơi mà cái ác không đưa ra được lời giải thích nào, không bộc lộ bản thân và không biết gì đến luật lệ!”

Không phải ngẫu nhiên, trong hàng trăm, hàng ngàn lời kể của các nhân chứng, Svetlana Alexievich hai lần dẫn tiếng thét của Lyudmila Ignatenko - người vợ của anh lính cứu hỏa sắp chết: “Tôi căm ghét khoa học!”. Trớ trêu thay đây cũng là bài toán “hóc búa” của nhân loại hôm nay: Cuộc sống lại không thể thiếu khoa học, hơn nữa, giới tinh hoa và vật lực đều tập trung cho khoa học, cuộc chạy đua khoa học trên hành tinh vẫn luôn ráo riết như chạy đua… sản xuất vắc-xin chống Covid-19 vậy! “Bài toán” hiện đại này đã được cổ nhân nói một cách giản dị: “Chơi dao có ngày đứt tay!”…

Chúng ta cảm thông với tâm trạng căm phẫn của Lyudmila Ignatenko, nhưng nói cho đầy đủ thì tác phẩm văn chương viết về thảm họa công nghệ hiện đại này còn cho bạn đọc hiểu thêm những khía cạnh khác về khoa học, thú vị mà cũng rất “nhạy cảm”.

Câu chuyện của Vasily Borisovich Nesterenko, nguyên Giám đốc Viện Năng lượng nguyên tử thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Belarus với nhan đề Độc thoại về quyền lực vô hạn của một người đối với người khác có thể nói là đã bóc trần nhiều “nội vụ” về Chernobyl đã bị bưng bít suốt chục năm trời (Theo văn bản, cuộc trò chuyện với Svetlana Alexievich diễn ra năm 1996). Ngày 26/4, khi nhà máy phát nổ, ông đang ở Moskva; được tin, ông gọi điện ngay cho Bí thư thứ nhất Ủy ban Trung ương Đảng Cộng sản Belarus, nhưng mãi 2 giờ sau vị này mới nhấc máy. Và người nắm quyền lực tuyệt đối của đất nước thản nhiên đáp: “Tôi đã nhận được báo cáo. Có một đám cháy, nhưng họ đã dập tắt nó”… Vị giáo sư đã phải thét lên: “Dối trá! Họ nói dối!...” và đi tàu hỏa suốt đêm về Minsk, rồi đến đo mức độ phóng xạ các huyện quanh nhà máy. Bất ngờ là dân chúng không biết gì, vẫn cày xới gieo trồng, ăn kem, bánh… giữa nơi có độ nhiễm phóng xạ chết người!...

10 năm sau, ông kể với Svetlana Alexievich: Sau này, ông mới hiểu Bí thư Belarus nghe lệnh từ Moskva. “Họ sợ cấp trên nổi giận còn hơn cả sợ bom nguyên tử…”. Song điều tệ hại hơn là các quan chức đã “âm thầm” sử dụng i ốt (để chống nhiễm xạ) và bí mật cho con cái sơ tán. Thậm chí, “có một đàn bò được nuôi riêng… mỗi con đều đeo số… con bò riêng của ông lớn nọ” trong “khu đất đặc biệt. Nhà kính đặc biệt…”. Vì thế, mà ông đã thốt lên: “Điều đáng ghê tởm nhất… là từ bấy đến nay không một ai bị gọi ra chịu trách nhiệm”. Hơn thế, có người còn được thăng chức…

  Có phải vì thế mà thảm họa Chernobyl gần như chìm vào quên lãng, hầu như toàn bộ câu chuyện của các nhân chứng đều mở đầu bằng từ “độc thoại…” - nghĩa là họ đã không được thổ lộ với ai, cho đến khi được Svetlana Alexievich tìm đến. Nói cho thật đúng thì cũng đã có không ít người thuộc giới truyền thông đến Chernobyl, nhưng họ đã vấp phải “tấm chắn” vô hình mà khắc nghiệt trước các nhân chứng: “Cam kết không tiết lộ…”. Câu chuyện của nhà quay phim Serey Gurin với nhan đề Độc thoại về chuyện Thánh Francis giảng đạo cho bầy chim lại cho chúng ta biết các khía cạnh khác: khi biết cần nhà quay phim đến vùng nhiễm xạ thì có anh mang đến giấy chứng nhận bị loét dạ dày, người khác chuồn đi nghỉ phép…; thế là Serey Gurin đi, nhưng anh chỉ được quay những cảnh “theo truyền thống của giới làm phim tài liệu nước nhà”…

Như vậy là con người đã bất lực trước “hiện thực mới” chăng? Nhà quay phim đã thổ lộ với Svetlana Alexievich: “Trong trí nhớ của tôi có một bộ phim dài, hoành tráng mà tôi chưa quay. Nhiều tập…” Một nhân chứng khác, thực sự thuộc “giới tinh hoa” - Sergey Vasilyevich Sobolev, Phó Chủ tịch điều hành Hiệp hội “Lá chắn Chernobyl” tại Belarus; nhưng quan trọng hơn, trước đó, ông là chuyên gia về tên lửa vũ trụ. Vậy nhưng khi chuyển tới Belarus (vì lý do gia đình), ông đã thú nhận: “Tôi đắm mình trong không gian Chernobyl, nó thay đổi những cảm xúc trong tôi… Nó vượt xa tưởng tượng…”. Có phải vì thế mà bên cạnh “đủ thứ chuyện” làm ông bận rộn như lập bảo tàng, quyên góp, thăm viếng người bệnh và người chết…, vị chuyên gia khoa học vũ trụ còn “bận xây nhà thờ…Nhà thờ Chernobyl…”. Chính nhờ công việc từ thiện giúp đỡ nạn nhân Chernobyl và xây dựng bảo tàng, ông đã cung cấp cho Svetlana Alexievich những số liệu và những đoạn phim hết sức quý giá về thảm họa mà “người ta không cho quay nó, giữ bí mật hoàn toàn. Giả sử ai đó kịp ghi lại hình ảnh gì thì những “cơ quan hữu quan” sẽ tịch thu… Biết bao lần máy quay phim của các phóng viên truyền hình bị đập vỡ. Còn họ thì bị đưa ra tòa…”. Lật tẩy sự dối trá, công bố sự thật, nhà khoa học đã đồng thời tôn vinh rất nhiều anh hùng chưa được phong tặng. Và ông muốn nhà văn trợ lực với các nhà khoa học trong cuộc chiến đấu mới. Ông nói với Svetlana Alexievich: “Để có thể kể về Chernobyl một cách trung thực, cần phải có dũng khí… Bà hãy tin tôi!...”, vì ông hy vọng: “Tôi tin vào lịch sử, cuộc phán xét của lịch sử… Chernobyl chưa kết thúc. Nó mới chỉ bắt đầu…”

4.

Câu chuyện về thái độ đối với khoa học - bài toán “hóc búa” của nhân loại hôm nay, Svetlana Alexievich còn cho chúng ta thấy một khía cạnh khác, có khi còn quan trọng hơn những hoạt động “tiếp tục chiến đấu” của hai nhà khoa học vừa nêu trên. Đó là một nhà vật lý hạt nhân V.A. Borisevich, cùng cơ quan với viện sĩ Vasily Borisovich Nesterenko từng một thời sùng bái vật lý, không chấp nhận trong vũ trụ tồn tại những lực siêu nhiên, đã khẳng định với Svetlana Alexievich: “Kỷ nguyên vật lý đã kết thúc tại Chernobyl”. Và ông cho rằng “hậu quả của những cuộc thí nghiệm hóa học và vật lý tai hại của con người không sớm thì muộn sẽ buộc trí tuệ vũ trụ can thiệp vào các vấn đề trên trái đất của chúng ta… Bây giờ thì tôi tin rằng thế giới ba chiều đã trở nên chật chội đối với con người hiện đại…”

Với Svetlana Alexievich, bà tỏ ra thú vị khi nhiều lần dẫn các câu chuyện kỳ lạ về loài vật đã tinh nhạy trước thảm họa hơn cả con người! Như đàn bò khát nước nhưng đến bờ sông nhiễm xạ thì quay lại, giun chui sâu xuống đất, đàn ong 3 ngày liền sau vụ nổ không ra khỏi tổ… Và bà đặt câu hỏi: “Ai là kẻ xuất hiện trước, bền bỉ và vĩnh cửu trên mặt đất này - chúng hay chúng ta? Chúng ta còn phải học hỏi chúng cách sinh tồn, cách sống…”

Bên thảm họa mà hàng ngàn con người phải lao đến giải cứu như những anh hùng, nhưng đồng thời cũng có nhận xét rằng việc đó chẳng khác gì tự sát tập thể, thì thái độ con người biết coi trọng thiên nhiên, không còn kiêu ngạo trước con ong, cái kiến… như trên không phải là “chuyện nhỏ”. Quả là “thế giới ba chiều đã trở nên chật chội.” Sau thảm họa Chernobyl, con người phải nhìn thế giới với một con mắt khác…

5.

Còn một vấn đề lớn nữa, mối liên hệ giữa thảm họa Chernobyl cùng kiểu hành xử qua biến cố này với sự sụp đổ của Liên Xô; trong chương mở đầu Tác giả tự phỏng vấn…, Svetlana Alexievich cũng đã viết rõ: “Hai thảm họa xảy ra cùng lúc… Hai vụ nổ mang tính toàn cầu…” Trong cuốn sách, vị giáo sư - viện sĩ, sau khi cung cấp hàng loạt sự dối trá, bưng bít sự thật, ông đã khẳng định: “Một đất nước vì chính quyền chứ không vì dân…”…

Một tác phẩm đoạt giải Nobel về văn chương không chỉ chương mở đầu, mà toàn bộ tác phẩm cũng diễn ra với “kết cấu kiểu bản giao hưởng” rất nhiều giọng điệu, lại được kết thúc bằng Chương trình các tour du lịch đến Chernobyl của Hãng Lữ hành Kiev với lời bình của tác giả: “Bạn nghĩ tôi mất trí chăng? Bạn nhầm rồi:… Người ta thèm những cảm giác mạnh, mới mẻ… Cuộc sống trở nên nhàm chán, và người ta muốn trải nghiệm cảm giác ớn lạnh của điều gì đó vĩnh hằng… Mời đến thăm Thánh địa Mecca của nguyên tử. Giá phải chăng”. Đây là những dòng cuối của cuốn sách được dịch theo bản in tái bản 2013 (sau khi tác giả có điều chỉnh và bổ sung – bản in lần đầu năm 1997.) Cho đến nay, mặc dù nhân loại đã chứng kiến thêm thảm họa nhà máy điện hạt nhân Fukushima (Nhật Bản) trong trận động đất ngày 13/3/2011, ý kiến giới khoa học về sử dụng công nghệ nguyên tử vẫn “phân rã”, cũng như sự “chia rẽ” trong cách điều trị người mắc Covid-19 hiện nay... Bản thân nước Nhật, đã cho ngừng một loạt nhà máy, rồi cho chạy lại và trang thông tin VinAtom của Viện năng lượng nguyên tử Việt Nam, ngày 20/11/2019 đã cho đăng bài của James Conca, một nhà khoa học trái đất làm việc cho nhiều cơ quan khoa học ở nhiều nước, lại cho rằng việc đóng cửa các nhà máy điện hạt nhân ở Nhật là “một ý tưởng tệ hại… có nhiều người Nhật đã chết vì việc đóng cửa hơn là chết vì sóng thần, động đất… không có một ca tử vong nào do bức xạ thoát ra từ lò phản ứng…”. Trong khi đó, báo Thời nay (Phụ bản của báo Nhân dân) ngày 6/3/2020 lại đăng bài Xu thế đóng cửa điện hạt nhân ở châu Âu với sự kiện nhà máy Fessenhein ở Pháp đã ngừng bước 1 và sẽ ngừng bước 2 trong tháng 6…

Thì ra giới khoa học cũng lắm “trường phái” như văn chương!

Vậy là nhà văn Svetlana Alexievich, bằng tất cả tâm huyết của mình muốn giúp nhân loại tỉnh ngộ, nhưng con người vẫn khó dứt cơn “say” theo quán tính đã bao đời! Chẳng lẽ phải đợi đến ngày… tận thế, khi chỉ còn các tỷ phú sống trên… mặt trăng, con người mới thức tỉnh?

Nguồn Văn nghệ số 14/2022