(Tiếp theo số 16)
Từ cứ liệu về Hồ Xuân Hương, Trần Phúc Hiển và Phạm Viết Ngạn, chúng tôi đã tìm ra một đáp số có lý có tình, giải mã thiên tình sử ông Phủ Vĩnh Tường - chồng bà Chúa thơ nôm Hồ Xuân Hương - là ông Trần Phúc Hiển. Ba năm sau mãn tang chồng (năm 1822), ở tuổi 49, nữ sĩ Hồ Xuân Hương đã theo chồng về thế giới bên kia. Trần Phúc Hiển chính là người chồng thứ hai cũng là người chồng cuối cùng của nữ sĩ họ Hồ.
Tri phủ Tam Đái Trần Phúc Hiển chính là chồng của nữ sĩ Hồ Xuân Hương
Ông Trần Phúc Hiển -Tri Phủ Tam Đái (tiền thân của Phủ Vĩnh Tường) là chồng nữ sĩ Hồ Xuân Hương, có rất nhiều cứ liệu ghi trong sử sách và của các nhà nghiên cứu trong nước, các cứ liệu qua tập Lưu Hương Ký của Hồ Xuân Hương, viện dẫn, thấy hợp tình, hợp lý.
Một cứ liệu cổ nhất còn lưu giữ ở Viễn Đông Bác Cổ, là tập Hán văn chép tay Dương Hạo đỉnh tập quốc sử dĩ biên số hiệu A-1045, do Thám hoa Phan Thúc Trực, nguyên tên là Dương Hạo, người Nghệ An soạn vào năm 1862, nói đến việc quan Tham Hiệp trấn Yên Quảng là Trần Phúc Hiển, do tham ô, bị Gia Long kết án tử hình năm 1819. Nguyên tác chữ Hán, Đào Thái Tôn trích dịch. Theo đó trong sách của Dương Hạo có đoạn: “Quan Tham Hiệp trấn có người vợ bé tên là Xuân Hương, giỏi về văn chương và chính trị. Bấy giờ nổi tiếng là thi nữ, Quan Tham Hiệp thường sai nàng vào việc quan. Viên án thủ Dung vốn sợ và rất ghét nàng”. Mặt khác việc quan Tham Hiệp Trần Phúc Hiển bị Gia Long kết án tử hình năm 1819 là có thật, minh chứng Sách sử Đại Nam thực lục chính biên quyển số 57, trang 12a chép rõ chuyện này.
Vậy quan Tham Hiệp Trần Phúc Hiển là ai? Nhân duyên nào đến với nữ sĩ Hồ Xuân Hương? Theo căn cứ từ Lưu Hương ký, Tục Hoàng Việt thi tuyển và Đại Nam thực lục thì Trần Phúc Hiển vốn dòng dõi thi thư, con Trần Phúc Nhàn, nguyên giữ chức tham mưu trong quân đội chúa Nguyễn Ánh, (tử trận trước khi chúa Nguyễn khôi phục Phú Xuân). Tháng 7 năm Quý Hợi 1803, Vua Gia Long đền công cho con là Phúc Hiển được bổ chức Hàn Lâm thị thư sau đó được thăng Tri phủ Tam Đái (theo Đại Nam thực lục Chính Biên, q 22/1b).
Trần Phúc Hiển là người đằng trong, khi đó đã có vợ ở quê, nhưng người vợ không theo chồng ra Bắc. Trong thời gian làm tri phủ Tam Đái 1810-1813, Trần Phúc Hiển nhiều lần đến Cổ Nguyệt Đường trên đường Cổ Ngư ven Hồ Tây của nữ sĩ Hồ Xuân Hương, để xứng họa thơ ca và hứa sẽ cưới nàng làm vợ.
Sau ba năm trấn nhậm Phủ Tam Đái, tháng Chạp năm Quý Dậu 1813, Trần Phúc Hiển được thăng chức Tham Hiệp trấn Yên Quảng. Đầu năm Giáp Tuất (1814) Phúc Hiển rời Phủ Tam Đái, dong thuyền qua Thăng Long để ra Yên Quảng nhậm chức mới. Khi qua Thăng Long, Phúc Hiển rủ bạn tình Xuân Hương cùng đi, khi gần đến trấn lỵ bên sông Bạch Đằng, sợ dư luận dị nghị, nên để bạn tình ở lại Yên Quảng và hứa hẹn sau khi ổn định, sẽ rước nàng về Vịnh Hạ Long. Từ Yên Quảng trở về Thăng Long, lúc này Hồ Xuân Hương còn phải cư tang mẹ một năm (năm 1815). Sau khi nữ sĩ mãn tang mẹ, Trần Phúc Hiển đã giữ lời hứa, đầu năm 1816 rước nàng về trấn lỵ Yên Quảng bên bờ sông Bạch Đằng. Nàng thơ trở thành bà lớn trấn Hải Đông, được chồng kính mến, nàng ngồi sảnh đường giúp chồng giải quyết các việc quan, nàng thường bên chồng cố vấn các vụ kiện, nên bị Viên án thủ Dung thù ghét. Trong thời gian yêu nhau từ năm 1813-1816 nhiều lần quan Tham Hiệp trấn Yên Quảng về thăm người yêu ở kinh thành và nàng thơ cũng đã ra Yên Quảng thăm Phúc Hiển. Nàng đã được đi thăm nhiều địa danh ở trấn Yên Quảng và Vịnh Hạ Long, lúc chia tay nhau cả hai cùng lưu luyến, bịn rịn. Trong tập Lưu Hương Ký, nữ sĩ Xuân Hương đã có 3 bài thơ lưu dấu các địa danh: Lục giang, Bạch Đằng Giang, Yên Quảng, Yên Hưng nơi nàng đã có những chuyến du hành cùng Phúc Hiển. Các bài thơ này vừa đề tặng và cũng để nhắc nhở đấng phu quân chớ quên tình nghĩa vợ chồng. Trong tập Lưu Hương Ký còn có bài thơ của Tham Hiệp trấn Yên Quảng Trần Phúc Hiển hoạ thơ Xuân Hương (do cụ Bùi Hạnh Cẩn dịch)
Thiên tình sử của Bà Chúa thơ Nôm với quan Tham Hiệp trấn Yên Quảng Trần Phúc Hiển, là mối tình của trai tài gái sắc, cảm thương, cảm mến nhau từ Cổ Nguyệt Đường, ngôi nhà của nữ sĩ bên đường Cổ Ngư. Từ biệt Tổng Cóc năm 1804, hơn 10 năm sau, năm 1816 Hồ Xuân Hương mới về làm lẽ Tham Hiệp trấn Yên Quảng –Trần Phúc Hiển.
Nhưng ngày vui chẳng được bao lâu, sau 27 tháng nghĩa vợ tình chồng, thì năm Gia Long thứ 17 (1818), Phúc Hiển bị tố cáo nhận hối lộ, bị bắt giam và bị xử tử vào năm sau (1819). Ba năm sau mãn tang chồng, nữ sĩ Hồ Xuân Hương cũng về với thế giới bên kia khi tử vi chưa qua hết tháng hạn của tuổi 49.
Theo Ts Phạm Trọng Chánh - người viết bài nghiên cứu Chân dung Hồ Xuân Hương qua 31 bài thơ tình của Tốn Phong, thì Tốn Phong là người viết lời tựa cho Lưu Hương Ký của Hồ Xuân Hương năm 1814, ông cũng viết 31 bài thơ về Hồ Xuân Hương”. Qua 31 bài thơ của Tốn Phong, chân dung nàng thơ được khắc họa, đọc thơ biết gia cảnh, chuyện thơ, chuyện tình của nữ sĩ. Là bạn thơ, cũng là người tình của Hồ Xuân Hương trước năm 1814, nhưng rồi Tốn Phong cũng nhận ra Xuân Hương đã yêu Tham Hiệp Yên Quảng Trần Phúc Hiển, vì thế đã có thơ chúc nàng: “Xe loan mong sớm với người xa”.
Còn bài thơ Khóc ông phủ Vĩnh Tường, các nhà nghiên cứu đã khẳng định không phải của nữ sĩ Hồ Xuân Hương, có thể là của các nhà thơ đời sau, khi nghĩ tới nữ sĩ, người ta nghĩ tới mối tình đẹp của ông Tri Phủ Tam Đái vùng đất sau này (năm 1822) được đổi tên là Phủ Vĩnh Tường, nên đã khóc thay cho Hồ Xuân Hương với người chồng duyên nghĩa 27 tháng đã phải lìa xa. Khóc cho Xuân Hương ở cái thời “Ông Phủ Vĩnh Tường” còn là ngọc chưa tỳ vết, cũng là xót thương cho chuyện tình của nữ sĩ.
Tôi không có ý định đi sâu tìm hiểu bài thơ Khóc ông Phủ Vĩnh Tường, chỉ muốn đưa ra các cứ liệu lịch sử và văn chương, để khẳng định ông Trần Phúc Hiển mới chính là người chồng thứ hai của Bà Chúa thơ Nôm, đừng ai gán cho bà một người chồng khác mà mấy trăm năm rồi, vẫn đau lòng nàng thơ nơi chín suối.
Từ những cứ liệu này, đề nghị Bách khoa toàn thư mở Wikipedia, hãy sửa phần đời tư của nữ sĩ Hồ Xuân Hương có hai người chồng là Nguyễn Bình Kình và Trần Phúc Hiển, lấy thân thế sự nghiệp của Trần Phúc Hiển thay cho Phạm Viết Ngạn như trích dẫn hiện nay.
Nguồn Văn nghệ số 17+18/2020
