Nhà văn Phạm Thông bút danh Phạm Tỉnh Thủy, Cát Trắng, sinh 1951, quê xã Tam Thanh, Thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam. Hiện ông là Hội viên Hội Văn học nghệ thuật Quảng Nam, Chủ tịch Hội Văn học nghệ thuật thành phố Tam Kỳ. Ông là nhà văn khá đặc biệt, bởi đây là nghề tay trái. Ngoài hai tập thơ Lời của cát, và Xin giữ chút tình ông xuất bản trước khi về hưu thì 7 tập bút ký, truyện ký toàn về đề tài chiến tranh cách mạng ông đều hì hục viết khi tuổi đã về hưu. Đó là chưa nói vốn ông không được đào tạo nghề viết lách, mà gốc là cán bộ ngành thú y được đào tạo bài bản ở nước ngoài.

1.

Vậy điều gì thôi thúc ông viết và viết rất khỏe lại thủy chung một đề tài chiến tranh cách mạng. Nhà văn Phạm Thông cười rất tươi, bộc trực như bản tính vốn có của mình. “Viết để trả nghĩa quê hương, viết cho những đồng đội, viết cho những người bà con ruột thịt của mình… không được may mắn như mình, khi thơ đã không thể chuyển tải hết được những câu chuyện của quê hương một thời đi qua lửa đạn với bao mất mát đau thương để có được ngày hôm nay”. Ngẫm ngợi một hồi ông bảo, chín mươi phần trăm những câu chuyện ông viết ra đều là sự thật nhưng phải gọi là truyện ký bởi chiến tranh có những góc khuất riêng của nó. Có những con người, câu chuyện địch ta thật đấy nhưng không thể điểm danh lại ở hiện tại khi cuộc chiến đã đi qua gần một phần hai thế kỷ, đó cũng chính là tính nhân văn của văn chương và của người cầm bút. 

Các tập truyện ký của nhà văn Phạm Thông lần lược ra đời trong 10 năm sau khi về hưu (2010-2020) đó là Cát đỏ xuất bản năm 2010, Ám ảnh vùng đông năm 2011, Tam Kỳ thời lửa đạn năm 2012, Những bình thường lấp lánh năm 2014, Quế Sơn đất và người kiên trung năm 2015, Núi Thành đất và người kiên trung năm 2017, Núi Chúa hòn Rơm năm 2018 và hiện nay ông đã hoàn thành tập 1 trong bộ 2 tập truyện ký Con của biển vừa  mới ra mắt bạn đọc. Tập truyện ký Gia tộc yêu nước và cách mạng sắp viết xong, sẽ xuất bản trong thời gian tới đây.

2.

Đọc truyện ký của nhà văn Phạm Thông sẽ bắt gặp làng quê xứ Quảng trong chiến tranh rất gần gũi bởi những con người, sự việc giản dị nhưng cũng đầy bi tráng, đậm chất sử thi nhất vẫn là ngôi làng Tỉnh Thủy, Tam Kỳ nơi đã sinh ra ông, mới 14 tuổi đã thoát ly gia đình lên rừng theo các anh, các chú làm cách mạng, tham gia công tác ở Ban giáo dục rồi Nhà in báo Cờ giải phóng, Quân khu 5 như một người lính thực thụ. Năm 19 tuổi ông vinh dự đứng vào hàng ngũ của đảng. Và cũng chính từ đây ông có điều kiện chứng kiến, gặp gỡ nhiều văn nghệ sỹ, báo chí cũng như các vị tiền bối cách cách để những trang viết về lịch sử đấu tranh cách mạng thấm đẫm hởi thở của cuộc kháng chiến bởi chính số phận tác giả cũng đã dự phần vào những năm tháng đó. Nhà thơ Thanh Thảo khi viết giới thiệu cho tập bút ký Cát đỏ nhận định Phạm Thông là con người cả nghĩ và nhân hậu. Không đao to búa lớn, nhà văn Phạm Thông viết những chuyện nhỏ, những điều bình dị như anh dân quân, cô du kích, người đội trưởng công tác... Họ đều là người dân quê ông với những chuyện có thật, có chuyện ông chứng kiến, có chuyện nghe người trong cuộc kể lại. Dưới góc nhìn của ông họ là những bình thường lấp lánh!

Song như tôi biết, trong các trang viết của nhà văn Phạm Thông đó còn là câu chuyện chân thực về những nhân vật được khá nhiều người biết đến như liệt sỹ nhà văn, nhà báo Chu Cẩm Phong, nhạc sỹ Phan Huỳnh Điểu, nhà báo Đặng Minh Phương, nhà điêu khắc Lý Châu Hoàng, những vị tiền bối cách mạng như Võ Chí Công, các anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân như Đỗ Thế Chấp, Võ Ngọc Hải, Nguyễn Thanh Khối…

Là người đi qua chiến tranh, nhà văn Phạm Thông thấu hiểu nỗi đau vô bờ bến mà cuộc chiến đã gây ra. Bằng cảm xúc từ chính cuộc đời mình, ông đã viết cho đồng đội, trong đó có nhiều người nằm lại nơi chiến trường như một nghĩa tri ân. Đặc biệt Phạm Thông vô cùng trân quý lớp đàn anh là nhà văn, nhà báo Chu Cẩm Phong cả cuộc sống ngoài đời và những trang viết tìm thấy sau này. Theo Phạm Thông, những trang viết mà Chu Cẩm Phong để lại cho chúng ta hôm nay còn lâu mới bằng con người anh. Những điều anh muốn nói đã chưa kịp nói ra. Đó là một tổn thất cho văn chương…

Một niềm an ủi lớn lao mà nhà văn Phạm Thông chia sẻ, qua các trang viết của mình, một số cơ quan chức năng đã tiến hành kiểm tra, rà soát bổ sung hồ sơ để trả lại sự trong sạch cho một số người trước đây bị đồn đoán là làm tay sai cho giặc, nhưng thực chất là vỏ bọc để giúp đỡ cách mạng hay cung cấp thêm cứ liệu mà ông biết được trong chiến tranh để đảng, nhà nước ghi nhận những chiến công xuất sắc của họ cho sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc. Tiêu biểu là việc góp công để đảng, nhà nước công nhận anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân cho hai cán bộ ở cơ sở ở huyện Quế Sơn và Núi Thành…

3.

Gần mười đầu sách trong vòng 10 năm ở tuổi về chiều cũng có thể coi như gia tài của nhà văn Phạm Thông. Tất cả các truyện ký của ông đều chung thủy một đề tài chiến tranh cách mạng. Con của biển mới nhất, do Nxb Hội nhà văn ấn hành năm 2021 vừa mới ra mắt bạn đọc cũng là tiếp nối cái mạch nguồn ấy. Đây được xem là tập truyện ký thành công nhất của Phạm Thông ở nhiều phương diện cả về cấu tứ, tư liệu và ngôn ngữ văn học. Nói như nhà thơ Phan Chín - Tổng Biên tập Tạp chí Đất Quảng, thì “Anh biết chuyển hóa sự hốc liệt, khô khan của thực tế cuộc chiến thành đề tài văn chương thật sự, mang đầy đủ tố chất của bút ký văn nghệ. Đặc biệt hơn là việc sử dụng ngôn ngữ địa phương Quảng Nam rất nhuần nhuyễn, rất có nghề, đây cũng là cái duyên của anh”. Còn nhà văn Thái Bá Lợi khi đánh giá về Con của Biển thì lại cho rằng, cái quý nhất của tác phẩm là vốn sống, sự trải nghiệm của chính tác giả, phải lâu lâu mới có một tác phẩm như vậy.

Bối cảnh nhà văn Phạm Thông đưa vào tác phẩm chính là ngôi làng biển Tỉnh Thủy quê ông. Như trong một truyện ký ông kể, sức hấp dẫn của lý tưởng giải phóng dân tộc cuốn hút gần như toàn bộ thanh niên vùng quê ông rồi cả vùng đông Tam Kỳ ra đi. Những làng nông, làng biển nơi đây đã vắt sạch người cho kháng chiến. Thế nhưng đến ngày đất nước thống nhất, có mấy người được trở về quê hương bản xứ. Cái làng Tỉnh Thủy bé nhỏ của ông có trên 400 người chết trong cuộc chiến. Đám con trai trong làng học cùng lớp chỉ mỗi mình ông sống sót. Và ông đã cất thành lời, ôi chiến tranh để lại đời sau nỗi buồn thăm thẳm…

Với nhân vật trung tâm là Cát cũng chính là tác giả, hành trình Con của biển tiếp tục là những trang viết về những câu chuyện của thì quá khứ và còn tiếp nối đến những năm tháng sau ngày đất nước giải phóng. Trong niềm tự hào qua từng trang viết về đất và người xứ Quảng kiên trung thì vẫn không thiếu những trang viết về nỗi đau, niềm trăn trở về những số phận đi qua chiến tranh đối mặt với những thực tế phủ phàng mà người cầm bút không thể né tránh, nhất là khi nhà văn đang vào vai như người viết sử cho quê hương của mình.

“Vùng đất vành đai Đông Tam Kỳ cứ hiện dần ra, mỗi lúc một rõ nét hơn trong bốn trăm trang sách. Những câu chuyện tác giả kể người đọc có cảm giác như từng nghe, từng đọc trong các hồi ký cách mạng, trong các trang viết nóng hổi của những cây bút từng tham gia trực tiếp cuộc chiến tranh chống Mỹ nhưng nó vẫn có sự lôi cuốn riêng… Chưa vội nói những trang viết của Phạm Thông có giá trị văn học ở mức độ nào, bạn đọc hãy cứ thưởng thức những trải nghiệm của tác giả, cảm nhận những tâm sự của một cây bút muốn chia sẻ với người đọc một cách tha thiết, chân thành những điều mình đã trải qua, đã từng suy ngẫm, đã từng trăn trở. Chỉ một việc ấy thôi cũng đã là đóng góp đáng trân trọng của tập truyện ký này” (Lời giới thiệu của NXB)

Như một lần tâm sự, lý do cắt nghĩa vì sao những tác phẩm của nhà văn Phạm Thông viết khá dài hơi, những mấy trăm trang nhưng ông không muốn đặt tên cho nó là tiểu thuyết…

Một số tác phẩm của nhà văn Phạm Thông đã xuất bản