Bà Hoàng Thị Thiệu sinh trưởng trong một gia đình nông dân nghèo tại xóm Bắc, làng Minh Lệ, xã Quảng Minh, huyện Quảng Trạch (nay là thị xã Ba Đồn), tỉnh Quảng Bình.

Bà Hoàng Thị Thiệu đang giới thiệu lịch sử đoàn đại biểu Quốc hội Quảng Bình.

Trong kháng chiến chống Pháp, xóm Bắc, làng Minh Lệ quê tôi chỉ có 31 nóc nhà, cách đồn Minh Lệ chừng nửa cây số. Mẹ của bà Thiệu đi tản cư năm 1947 bị bệnh sốt rét ác tính chết trong rừng. Anh trai của bà Thiệu đi bưu điện, tham gia kháng chiến. Ở nhà, ông Hoàng Trá, cha của bà Thiệu, một mình “gà trống nuôi con”.

Hòa bình lập lại, năm 1955 bà Thiệu được bầu làm Liên đội trưởng, đội thiếu niên của xã Quảng Minh. Bà cùng đội thiếu niên tuyên truyền vận động bà con lập tổ đổi công. Bà làm thư ký tổ đổi công, rồi tiếp tục làm phó chủ nhiệm hợp tác xã bậc thấp chòm Minh Bình. Xây dựng hợp tác xã bậc cao, hợp nhất cả làng Minh Lệ lại, bà dẫn đầu đoàn thanh niên lên Chày (huyện Bố Trạch) khai hoang.

Về làng, bà tiếp tục huy động đoàn viên thanh niên đi vớt rong, bứt lá làm phân xanh, gánh nước tưới khoai đưa năng suất khoai làng Minh Lệ lên trên 10 tấn/ha. Có những củ khoai to như cái bình vôi, nặng 5 kg được đem đi triển lãm khắp tỉnh. Loại khoai này có vỏ màu vàng nhạt, ruột màu vàng nghệ, có mùi thơm đặc trưng, người dân địa phương thường gọi là “khoai tây”, (nay đã mất giống). Đặc biệt khi làm Bí thư Xã Đoàn, bà được bầu vào Ban chấp hành Đảng bộ xã Quảng Minh khóa 6 (nhiệm kỳ 1963-1964). Bà đã đứng mũi chịu sào trong việc di dân vào xã Cự Nẫm, huyện Bố Trạch. Bà cùng đoàn viên thanh niên vào trước, làm nhà sẵn cho bà con rồi chở người và đồ dùng, của cải vào sau.

Giặc Mỹ ném bom miền Bắc, Huyện Đội Quảng Trạch giao cho xã Quảng Minh huy động 150 thanh niên lên đường nhập ngũ. Cán bộ xã đội lo không đủ quân số. Nhiều người cho rằng vùng cồn bãi, công giáo toàn tòng, có nhiều người “theo Chúa vào Nam”. Có nhiều nhà, có người theo Việt Binh đoàn của Bảo Đại, không thể điều đi bộ đội được. Bà nói: “Giặc đến nhà đàn bà cũng đánh. Cứu nước là nhiệm vụ của toàn dân, không kể lương hay giáo. Là một người thanh niên phải lên đường đi đánh Mỹ”. Với khẩu hiệu “Thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người” bà đã vận động vượt mức được tất cả 250 thanh niên đi khám tuyển nghĩa vụ quân sự, trong đó có nhiều thanh niên công giáo vùng cồn. 

Khi được Đảng ủy phân công làm chủ nhiệm hợp tác xã Tây Bắc Minh Lệ, dù trong tay không có một đồng nào bà vẫn dám đứng ra đảm nhận công trình xây dựng nghĩa trang liệt sỹ của xã. Bà cho xã viên đi đào đá nung vôi rồi chở cát đá về xây trước con mắt đầy thán phục của cánh mày râu. Nhà nước giao chỉ tiêu cho hợp tác xã Tây Bắc Minh Lệ nuôi 200 con lợn gia công, làm thực phẩm gửi ra tiền tuyến, bà đã khoán cho xã viên nuôi vượt mức kế hoạch và thưởng cho mỗi đội sản xuất 2 con để làm thịt cho xã viên ăn tết. Những năm trên bom dưới đạn bà đã huy động dân công làng Minh Lệ tham gia làm thủy lợi kênh mương Rào Nan vượt quân số trên giao. Tổng kết phong trào thi đua, ông Nguyễn Trọng Khai, Chủ tịch huyện Quảng Trạch đã nêu gương “ 6 cái nhất” của bà Hoàng Thị Thiệu làm được để các xã khác học tập.

*

Còn nhớ cuối tháng 5 năm 1968, chúng tôi, những học sinh K8 tại xã Thiệu Thịnh, huyện Thiệu Hóa, tỉnh Thanh Hóa nghe tin có người trong Quảng Bình đến thăm. Khi gặp mới biết đó là bà Hoàng Thị Thiệu ở cạnh nhà tôi. Tôi gọi bà bằng chị vì bà lấy anh Trần Hữu Mánh, con trai bà cô của tôi. Anh Mánh mồ côi nên ở với ông nội tôi từ nhỏ. Anh là sĩ quan điều khiển tên lửa đang chiến đấu ở chiến trường Lào. Bà cho biết trên đường đi họp Quốc hội về thì ghé lại. Bà thay mặt bà con nhân dân Quảng Bình đến gặp ủy ban nhân dân xã Thiệu Thịnh cám ơn bà con đã chăm sóc nuôi dưỡng học sinh K8 chúng tôi. Lúc đó ở xã Thiệu Thịnh có 146 học sinh K8, thuộc một số xã huyện Quảng Trạch ra sơ tán. Bà dặn dò: “các em, các cháu phải biết vâng lời thầy cô và bố mẹ trong nhà để xứng đáng với quê hương Quảng Bình “hai giỏi”.   

Đầu xuân Tân Sửu này, chúng tôi, những học sinh từng đi K8 hẹn nhau đến thăm bà Hoàng Thị Thiệu. Bà bùi ngùi nhớ lại chuyện xưa. Bà nói đoàn đại biểu Quốc hội Quảng Bình khóa 3 nay còn sống chỉ một mình bà. Đoàn Quảng Bình gồm có 7 người. Hai người ở Hà Nội về Quảng Bình ứng cử là Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Ủy viên Bộ Chính trị, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, và ông Phan Văn Hai, Nghệ nhân ngành nghệ thuật sân khấu ca kịch Việt Nam. Còn lại 5 người đang ở Quảng Bình, trong đó có ông Nguyễn Tư Thoan, làm Bí thư Tỉnh ủy. Ông Phạm Xuân Quảng là chủ tịch huyện Tuyên Hóa, ông Võ Khắc Ỷ chủ nhiệm hợp tác xã Việt Xô, ông Lê Trạm chủ nhiệm hợp tác xã ngư nghiệp Lộc Ninh. Chỉ có một mình bà là phụ nữ, bí thư Xã Đoàn, Thường vụ Tỉnh Đoàn Quảng Bình.

Tôi hỏi bà về kỷ niệm lần đầu tiên được gặp Bác Hồ. Bà trầm ngâm một hồi lâu, đôi mắt ầng ậng nước. Bà nói lúc đó bà mới 23 tuổi. Được ra thủ đô Hà Nội họp mới lần đầu. Quốc hội khóa 3, kỳ họp thứ nhất từ ngày 25/6 đến ngày 3/7 năm 1964. Cả nước có 429/ 455 đại biểu có mặt. Một hôm Bác Hồ mời tất cả đại biểu thanh niên đến nhà khách gặp mặt. Trên bàn tiệc, các cô chú phục vụ đã dọn sẵn kẹo và nước. Bác ân cần hỏi han từng người và luôn miệng nhắc: “Các cháu ăn kẹo đi chứ, ta vừa ăn vừa nói chuyện. Mà các cháu phải nhớ ăn cho hết kẹo đấy nhé. Ăn không hết thì cầm về. Còn nước uống không hết thì chừa lại cho Bác”. Tất cả cười vang, ai nấy đều vui vẻ. Cuối buổi Bác mời tất cả ra sân chụp ảnh chung với Bác. Ai cũng muốn đứng gần Người hơn.

Tôi nói: “Chị kể lại cái lần đến thăm bọn em, học sinh K8 ở Thanh Hóa đi”. Bà Thiệu nhớ lại. Đáng lẽ ngày 25/6 năm 1968 sẽ hết nhiệm kỳ nhưng vì tình hình chiến sự nên Quốc hội khóa 3 phải kéo dài đến năm 1971. Sau xuân Mậu Thân 1968, giặc Mỹ thua to, Tổng thống Giôn xơn tuyên bố ngừng ném bom miền Bắc từ vĩ tuyến 20 trở ra. Giặc Mỹ tập trung máy bay ném bom, tăng tần suất, cường độ đánh phá Hà Tĩnh, Quảng Bình, vùng cán xoong Quân khu 4. Kỳ họp thứ tư (từ ngày 19 đến 22/5/ 1968), bà phải đi bộ lên xã Phúc Trạch (Bố Trạch) rồi mới có xe. Xe chạy lên đèo Đá Đẽo rồi theo đường rừng ra Hà Tĩnh. Trên đường đi có khi gặp một lúc 7 chiếc xe bị bắn cháy. Ra Hà Nội trên xe vẫn còn cài lá ngụy trang và lấm đầy bùn đất.  

Trước giờ họp, Bác Hồ đến hội trường. Các đại biểu thanh niên ở các đoàn tranh nhau vây quanh Bác. Bác kéo tay bà Thiệu đến gần và nói: “Bác muốn nghe tình hình quân dân Quảng Bình. Cháu Thiệu hãy kể lại tình hình bà con trong ấy cho Bác nghe. Làm thế nào mà tránh được bom đạn của địch. Làm thế nào để vừa sản xuất, vừa chiến đấu”. Bác hỏi han công tác chăm sóc người già, thương bệnh binh và thiếu nhi trong hoàn cảnh khó khăn thiếu thốn. Bà Thiệu trả lời khi máy bay lao xuống ném bom nếu trúng vị trí mình đang đứng thì thấy cái đầu tròn và hai cánh máy bay nằm ngang. Mình phải chạy ngược lại cái hướng của máy bay của địch lao xuống. Bom ném xuống xa thì thấy thân bom dài, gần thì thấy đầu bom hình tròn. Ban đêm trẻ con và người già phải ra ngoài đồng, nằm ngủ dưới hầm. Dưới hầm lát các tấm ván, kê lên để tránh hơi đất, tối đến cầm chiếu xuống trải lên mà ngủ. Học sinh đến trường phải đội mũ rơm tránh mảnh đạn pháo rớt xuống đầu. Trạm xá dưới hầm. Họp hành cũng phải thắp đèn lên ngồi dưới hầm mà họp. Mỗi khi bom ném xuống khu vực nào là dân quân phải có mặt ở đó.  Bắn 3 phát súng để mọi người đến cứu thương, đào hầm sập. Ngoài đồng đào những cái hầm cá nhân có nắp đậy. Khi máy bay ném bom thì mọi người xuống trú ẩn, dân quân kê súng trường lên bờ hầm mà bắn máy bay. Nghe xong Bác khen quân dân Quảng Bình “hai giỏi”, chiến đấu giỏi, sản xuất cũng giỏi.

Bà Thiệu nói kỳ họp đó bà là người nhỏ tuổi nhất và cũng là người từ tuyến lửa Quảng Bình ra nên được ngồi trên ghế chủ tọa đoàn. Trong buổi thảo luận ở tổ, bà cũng được vinh dự ngồi bên Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Bà kể trời nóng nực, Đại tướng được ưu tiên ngồi gần quạt, nhưng ông nói “tôi ngồi trước quạt bị ho” và nhường chỗ cho bà. Bây giờ Đại tướng đã đi xa, mỗi khi nhớ lại bà Thiệu cảm thấy sống mũi cứ cay cay.

*

Miền Nam hoàn toàn giải phóng. Con em làng tôi ra đi cứu nước lần lượt trở về. Có những người nằm lại ở chiến trường không tìm được xác. Bắc Nam thống nhất, toàn Đảng, toàn dân ta bắt tay vào việc xây dựng lại đất nước ta “đàng hoàng hơn, to đẹp hơn” như lời di chúc của Bác. Trong lúc cả nước đang đói. Nước thủy lợi Rào Nan chỉ về đến ruộng đồng hợp tác xã Tây Bắc Minh Lệ. Theo chủ trương của Đảng bộ xã Quảng Minh phải dãn dân di dời vào thôn Nam làng Minh Lệ và lên Động Lòi để lấy đất trồng lúa. Xóm tôi lúc đó có nước Rào Nan chảy đến tận vườn. Không ai muốn ra đi cả. Ai cũng nhìn vào bà Thiệu. Đồng chí  Phó Chủ tịch ủy ban nhân dân xã bàn, hay là cho xã viên chặt gỗ làm cho bà một cái nhà để bà đi rồi kéo dân đi theo. Bà khoát tay: “Thôi! Khỏi cần. Tôi sẽ đi trước nhưng chỉ xin các đồng chí cho một số nhân lực để bốc dỡ ngôi nhà nhỏ của tôi vào”.

Năm 1982, bà Thiệu về hưu. Bà lặng lẽ sống hòa mình cùng cộng đồng dân cư, bà con lối xóm. Hàng ngày bà quét dọn vệ sinh trước cổng nhà, bà tham gia sinh hoạt cùng hội cựu chiến binh và hội người cao tuổi. Bà đi tưới cây, quét dọn sân bóng, nhà văn hóa xóm. Bà nhặt các chai nhựa, bao bóng, những rác thải dọc bờ sông Nan bỏ lên xe rác. Nhiều lần gặp tôi bà nói: “Người làng mình sống đơn giản như vậy đó em à. Già rồi chị ít đi đây đi đó. Nhiều đứa là cháu chắt mình mà có mấy ai biết chị đã từng là đại biểu Quốc hội khóa 3 mô, chị đã nhiều lần được gặp Bác Hồ. Mà chị kể cho em nghe rứa chứ đừng viết gì về chị lên báo em nhé”. Rồi bà cười vang phô ra cả hàm răng bị rụng mất mấy chiếc.

Nguồn Văn nghệ số 16/2021