Hà Nội ban đầu không phải là điểm hẹn trong chuyến công du châu Á của Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo, vốn bao gồm các trạm dừng chân ở Ấn Độ, Sri Lanka, Maldives và Indonesia. Tuy không hẹn trước mà vẫn gặp. Ngày 30/10, ông Pompeo hội kiến Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, hội đàm với các Bộ trưởng Ngoại giao và Công an Việt Nam. Chuyến thăm lên lịch vào phút cuối là một biểu hiện mới của mối quan hệ “đối tác toàn diện” giữa hai nước, trong bối cảnh căng thẳng chiến lược giữa các nước trong và ngoài khu vực ngày càng gia tăng.

Theo Bộ Ngoại giao Việt Nam, lý do chính thức chuyến thăm của ông Mike Pompeo là để kỷ niệm 25 năm bình thường hóa quan hệ Việt – Mỹ vào năm nay (1995-2020). Tuy nhiên trang mạng chính thống của Trung Quốc, tờ “Global Times” thì bình luận khác. Theo tờ báo này, chỉ có hai tình huống xảy ra đối với những chuyến thăm đột xuất ngoài kế hoạch như thế. Hoặc có một sự kiện khẩn cấp lớn mang ý nghĩa hệ trọng đối với cả hai nước, do đó cần phải thương lượng trực tiếp; hoặc hai bên đã thương lượng rồi, nhưng vì vấn đề nhạy cảm nên không công bố trước để tránh bị can thiệp, vì vậy chỉ đưa ra thông báo lúc sắp diễn ra. Trong cả hai trường hợp, điều này cho thấy chuyến thăm hai ngày tuần trước (29–30/10) của Ngoại trưởng Pompeo có tầm quan trọng đặc biệt và khác xa với một cuộc gặp kiểu tiệc tùng kỷ niệm thiết lập quan hệ ngoại giao.

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc tiếp Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo hôm 30-10

Đồng lợi ích về Biển Đông

Về không – thời gian của chuyến viếng thăm, các chuyên gia quốc tế cũng ghi nhận, đây không chỉ đơn thuần là động thái diễn ra trong khuôn khổ tương tác xã giao nhân 25 quan hệ, mà chắc chắn sẽ có những câu chuyện lớn hơn để duy trì “khối đồng lợi ích ở khu vực Biển Đông” và mối quan tâm liên quan đến các câu chuyện Trung Quốc đang có những hành xử vô thiên vô pháp hiện nay và tập trận liên hoàn trên Biển Đông gần đây, thậm chí cả ở Vịnh Bắc bộ. Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Đông Nam Á tại Học viện Khoa học Xã hội Trung Quốc Xu Liping dịp này cũng đánh giá rằng, chuyến công du của ông Mike Pompeo còn là nhằm củng cố di sản của Trump trong chính sách đối ngoại của Mỹ với trọng tâm là “chiến lược Ấn Thái Dương tự do và rộng mở” (FOIP). Việt Nam, với tư cách là Chủ tịch ASEAN năm nay, rất quan trọng đối với Pompeo và Hoa Kỳ sẽ không từ bỏ cơ hội như vậy để nói lên quan điểm của mình trước Hội nghị cấp cao Đông Á lần thứ 15 (EAS-15) và hàng loạt cuộc họp do ASEAN tổ chức vào tháng 11 tới đây.

Tại cuộc tiếp Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo hôm 30/10, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đánh giá sau 25 năm thiết lập, quan hệ Việt – Mỹ đã đạt được những bước phát triển toàn diện, ngày càng đi vào chiều sâu, theo thông cáo từ Bộ Ngoại giao. Thủ tướng cảm ơn chính phủ, Bộ Ngoại giao Mỹ và cá nhân Ngoại trưởng Pompeo đã luôn ủng hộ Việt Nam mạnh, độc lập, thịnh vượng cũng như sự phát triển của quan hệ Mỹ – Việt. Nhân dịp này, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc gửi lời cảm ơn Tổng thống Donald Trump và chính phủ Mỹ vì đã có những hỗ trợ thiết thực và kịp thời dành cho Việt Nam trong việc ứng phó với đại dịch Covid-19 và lũ lụt ở miền Trung vừa qua.

Ngoại trưởng Pompeo bày tỏ vui mừng được trở lại thăm Việt Nam và chuyển lời thăm hỏi của Tổng thống Donald Trump đến Tổng bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng và Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc. Ông cũng gửi lời chia buồn về những mất mát, thiệt hại của người dân các tỉnh miền Trung trong lũ lụt. Ngoại trưởng Pompeo đánh giá cao kết quả cuộc hội đàm vừa kết thúc với Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh, khẳng định Mỹ coi trọng “Quan hệ đối tác toàn diện” với Việt Nam, trên nguyên tắc tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, thể chế chính trị của nhau. Ông khẳng định cam kết mạnh mẽ của Mỹ về việc tiếp tục thúc đẩy quan hệ ngày càng sâu rộng, ổn định và vững chắc trong thời gian tới. Ngoại trưởng Pompeo khẳng định Mỹ ủng hộ vai trò trung tâm của ASEAN tại khu vực Đông Nam Á, mong muốn thúc đẩy quan hệ đối tác chiến lược ASEAN – Mỹ, đối tác Mekong – Mỹ phát triển thực chất, hiệu quả hơn.

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc hoan nghênh hai bên tiếp tục triển khai có hiệu quả kế hoạch hành động hướng tới cán cân thương mại hài hòa và bền vững, đồng thời nhấn mạnh tầm chiến lược của lĩnh vực hợp tác năng lượng trong quan hệ song phương, trong đó có việc tăng cường nhập khẩu LNG từ Mỹ. Thủ tướng đồng thời khẳng định Việt Nam cam kết kiến tạo môi trường đầu tư, kinh doanh cởi mở, minh bạch, tạo điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp các nước, trong đó có doanh nghiệp Mỹ hoạt động lâu dài, phát triển kinh doanh tại Việt Nam. Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc và Ngoại trưởng Pompeo chia sẻ đánh giá tích cực về kết quả “Diễn đàn Kinh doanh Ấn Thái Dương” lần thứ ba (IPBF-3) vừa diễn ra tại Hà Nội trong các ngày 28–29/10. Ngoại trưởng Mỹ đánh giá cao việc doanh nghiệp hai nước đã ký kết nhiều hợp đồng thương mại giá trị lớn trong các lĩnh vực hạ tầng năng lượng, cung cấp thiết bị công nghiệp, công nghệ thông tin cũng như các biện pháp chính phủ Việt Nam đã triển khai, qua đó góp phần đưa quan hệ thương mại tăng trưởng ngày càng hài hòa, bền vững.

Thúc đẩy hợp tác an ninh

Trong chuyến thăm Hà Nội lần này, Ngoại trưởng Mike Pompeo đã gặp Bộ trưởng Công an Tô Lâm. Ngày 30/10, trang web Bộ Công an Việt Nam ghi rõ: “Cuộc gặp này thể hiện sự coi trọng của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ nói chung, ngài Ngoại trưởng nói riêng đối với Bộ Công an Việt Nam trong việc thúc đẩy hợp tác giữa hai nước trên lĩnh vực an ninh, làm sâu sắc thêm quan hệ “Đối tác toàn diện” Việt Nam – Hoa Kỳ…” Dịp này, Bộ Công an Việt Nam cũng bày tỏ mong muốn Việt – Mỹ “tiếp tục hợp tác chặt chẽ, thực chất nhằm đối phó với những thách thức an ninh chung khu vực”. Ông Tô Lâm tự hào rằng Bộ Công an “đã trở thành đối tác quan trọng của nhiều đối tác Hoa Kỳ và cam kết đóng vai trò là cầu nối tích cực trên các lĩnh vực chuyên ngành cũng như quan hệ song phương”. Trong khi đó, theo trang fanpage của Tòa Đại sứ Mỹ ở Hà Nội, Ngoại trưởng Pompeo “đã có cuộc gặp hiệu quả với Bộ trưởng Công an Tô Lâm để thảo luận về hợp tác an ninh khu vực ở Biển Đông và khu vực sông Mekong, nâng tầm quan hệ đối tác an ninh Hoa Kỳ – Việt Nam”.

Trọng tâm chuyến thăm 5 nước châu Á của ông Pompeo vừa qua là thúc đẩy nhanh hơn chiến lược “Ấn Thái Dương tự do và rộng mở” (FOIP) của Bộ Tứ (gồm Mỹ, Nhật, Úc và Ấn Độ). Ngoài ra, Ngoại trưởng Mỹ muốn củng cố và thúc đẩy mạnh hơn nữa các quan hệ song phương giữa Washington với mỗi nước. Nên nhớ là trong chuyến thăm Việt Nam và Indonesia mới đây nhất của tân Thủ tướng Nhật Bản Yoshihide Suga, chiến lược FOIP cũng là một ưu tiên hàng đầu. Tức là có hai điều mà cả Mỹ lẫn Việt Nam đón đợi qua chuyến thăm đặc biệt này của ông Pompeo. Thứ nhất, Mỹ muốn tái khẳng định vai trò và vị thế của Việt Nam trong các vấn đề an ninh và phát triển tại khu vực, đặc biệt là trong việc triển khai chiến lược FOIP. Thứ hai, có thể Việt Nam cũng muốn quan tâm xem ai sẽ đại diện cho Hoa Kỳ tại Hội nghị Cấp cao Đông Á lần thứ 15. Nếu Tổng thống Donald Trump tái cử vào mồng 3/11 tới, thì liệu ông có thu xếp để tham dự một diễn đàn rất quan trọng của 18 nước Đông Á, hay là chính quyền mới của Hoa Kỳ sẽ cử đại diện cấp thấp hơn như đối với hai hội nghị trong các năm 2018 và 2019 vừa qua.

Hướng tới những kỳ vọng mới

Ông Mike Pompeo tweet trước khi đến Hà Nội: “Thật tuyệt vời khi trở lại Hà Nội kỷ niệm 25 năm quan hệ ngoại giao Việt Nam – Hoa Kỳ...”. Trả lời tweet của Ngoại trưởng Pompeo, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng ngoại giao Phạm Bình Minh tweet phúc đáp trưa 30/10: “Hân hạnh được tiếp Ngoại trưởng Mỹ Pompeo tại Hà Nội để cùng nhau kỷ niệm 25 năm ngoại giao Việt – Mỹ. Tôi tự tin rằng quan hệ đối tác toàn diện Việt Nam – Hoa Kỳ sẽ đạt được những thành tựu lớn hơn nữa trong thời gian tới. Quyết tâm và hành động chung vì lợi ích chung chắc chắn sẽ đưa chúng ta tiến xa”. Trao đổi tweet súc tích nhưng đủ để dư luận thấy phản ứng nhanh nhậy của Việt Nam đằng sau các thông điệp của Hoa Kỳ.

Theo giới chuyên gia, cuộc hội kiến với Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc và các cuộc trao đổi với Bộ trưởng Ngoại giao và Bộ trưởng Công an Việt Nam của ngoại trưởng Mike Pompeo đủ để tạo ra những kỳ vọng mới. Về tăng cường sức mạnh phòng thủ, sau chuyến thăm của tân Thủ tướng Nhật Bản Suga Yoshihide cách đây chưa lâu, lần này, chính phủ Việt Nam tiếp tục chủ động hơn, tiến bước theo hướng cộng tác và hợp tác với Hoa Kỳ để bảo vệ các lợi ích cốt lõi của đất nước.

Về quan hệ kinh tế, đây là dịp để Việt Nam trình bày rõ hơn các nỗ lực nhằm làm giảm thiểu được cán cân thương mại giữa Việt Nam và Hoa Kỳ, vào khoảng hơn 40 tỷ USD. Trong khuôn khổ IPBF-3, tập đoàn AES ký thoả thuận liên quan đến Hợp đồng liên doanh Kho cảng LNG Sơn Mỹ trị giá 2,8 tỷ USD. Các tập đoàn Bechtel, General Electric và McDermott ký thỏa thuận trị giá 3 tỷ USD nhằm phát triển nhà máy điện LNG Bạc Liêu… Kinh tế và an ninh là những trụ cột chủ yếu của FOIP. Những thoả thuận xung quanh chuyến công du của Ngoại trưởng Pompeo, những thoả thuận cấp cao Nhật – Việt, các doanh nghiệp Việt – Nhật hợp tác trong dự án điện khí LNG khủng vào dịp Thủ tướng Suga thăm Việt Nam… Tất cả tạo nên niềm hy vọng Việt Nam sẽ có chân trong kế hoạch thành lập “Mạng lưới kinh tế thịnh vượng”.

Thời điểm diễn ra chuyến thăm làm việc của Ngoại trưởng Pompeo tại Hà Nội nổi lên hai khía cạnh đáng chú ý. Thứ nhất, chuyến thăm diễn ra trước cuộc bầu cử tổng thống vô tiền khoáng hậu ở Mỹ chỉ còn có 3-4 ngày (Tuỳ tính theo giờ Hà Nội hay Washington). Điều ấy cho thấy, dù người của đảng nào ngồi vào ghế Tổng thống Hoa Kỳ sau 3/11 tới đây, thì hầu như những động hướng lớn của Mỹ đối với khu vực, đối với Việt Nam, về cơ bản vẫn nằm trên “đường ray” do các bộ não hoạch định chính sách cỡ như Pompeo đã góp phần thiết kế lên. Thứ hai, sau cuộc hội kiến giữa ông Pompeo với Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, giới phân tích sẽ còn nhiều cơ hội để tiếp tục đi sâu vào hàng loạt các nội dung hợp tác song – đa phương khác, chia sẻ đánh giá tích cực của hai nhà lãnh đạo về “Diễn đàn Kinh doanh Ấn Thái Dương (IPBF) vừa diễn ra tại Hà Nội cũng như tương lai của “Bộ Tứ mở rộng” (Quad +) trong một cấu trúc an ninh mới tại khu vực.

Nguồn Văn nghệ số 45/2020