Mở đầu bức thư gửi Ban thường trực của Ban tổ chức “Ngày thương binh toàn quốc”, đề ngày 17/7/1947, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết: Thương binh là những người đã hi sinh gia đình, hi sinh xương máu để bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ đồng bào… Vì vậy Tổ quốc, đồng bào phải biết ơn, phải giúp đỡ những người con anh hùng ấy. Đoạn cuối bức thư trên đây, Người khẳng định: Luôn luôn tin vào lòng nhường cơm sẻ áo của đồng bào ta, tôi chắc rằng “Ngày thương binh” sẽ có kết quả mỹ mãn. Và, xúc động biết bao, khi Bác tự nguyện: Tôi xin xung phong gửi một chiếc áo lót lụa của chị em đã biếu tôi, một tháng lương của tôi, một bữa ăn của tôi và của các nhân viên Phủ Chủ tịch, cộng là một nghìn một trăm hai mươi bảy đồng. (Hồ Chí Minh toàn tập, tập 50, NXB Chính trị quốc gia, H.2009, trang 175-176).
Nhắc đến đây, tôi nhớ lại câu thơ của nhà thơ Tố Hữu trong ngày vĩnh biệt Bác năm 1969: Bác ơi tim Bác mênh mông thế/ Ôm cả non sông mọi kiếp người… Bác Hồ đã kế thừa và phát triển đạo lý tốt đẹp của dân tộc ta: “Uống nước nhớ nguồn”, “Ăn quả nhớ kẻ trồng cây”, “Thương người như thế thương thân”, “Lá lành đùm lá rách”, “Một miếng khi đói bằng một gói khi no”… thành một chính sách lớn của Chính phủ đối với “những người đã hi sinh gia đình, hi sinh xương máu để bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ đồng bào…”. Trong các bài viết động viên các giai tầng xã hội tham gia công cuộc kháng chiến, kiến quốc, Bác đều nhắc các câu châm ngôn nói trên. Thực tế, Bác Hồ bằng lời nói gắn liền hành động đã sáng tạo nên “văn hoá tri ân Hồ Chí Minh” trên cơ sở kế thừa và phát triển văn hoá tốt đẹp của dân tộc ta, kết hợp với các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về công tác đền ơn đáp nghĩa đối với những người có công với dân, với Nước; đặc biệt đối với các Liệt sĩ và Thương binh là những người đã đổ máu vì sự nghiệp giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Vì lẽ đó, Ngày Thương binh, Liệt sĩ 27/7 hàng năm đã đi sâu vào tiềm thức của các tầng lớp nhân dân, trở thành động lực tinh thần vô giá của toàn dân tộc.
Thấm nhuần Văn hóa tri ân Hồ Chí Minh, học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách của Người, những năm gần đây công tác đền ơn đáp nghĩa càng được Đảng và Nhà nước ta quan tâm với sự hưởng ứng của đông đảo các ngành, các cấp, các địa phương, tập thể và cá nhân… bằng nhiều hình thức linh hoạt, sáng tạo, thiết thực. Cách nay mấy năm, tôi có dịp đến thăm Hội hỗ trợ gia đình liệt sĩ Tp. Hồ Chí Minh. Chủ tịch Hội là Cựu chiến binh Trần Thế Tuyển, một người con Nam Định, từng vượt Trường Sơn vào chiến đấu ở đất Chín Rồng. Sau ngày thống nhất đất nước, anh tình nguyện gắn bó với vùng đất phía Nam đầy nắng gió… Sau khi nghỉ hưu, rời cương vị Tổng biên tập báo Sài Gòn giải phóng, cùng với một nhóm bạn bè thân thiết đã từng “nằm gai nếm mật” cùng Sư đoàn chiến đấu ở Long Khốt, Vĩnh Hưng… thành lập “Nhóm tình nguyện” đi tìm mộ liệt sĩ; đồng thời kêu gọi sự quyên góp của các tổ chức, cá nhân để xây dựng những “căn nhà tình nghĩa” cho nhiều gia đình chính sách; tổ chức kết nối, tìm hiểu về liệt sĩ và gia đình liệt sĩ trên địa Tp. Hồ Chí Minh; phối hợp với các cơ quan hữu quan tổ chức nhiều buổi giao lưu nghệ thuật “Mẹ trong trái tim người lính” nhằm tri ân, tôn vinh các Mẹ Việt Nam anh hùng… Tiếng lành đồn xa, nhiều cựu chiến binh tự nguyện nhập vào đội quân “ăn cơm nhà, vác tù và hàng tổng”. Với sự ủng hộ, trợ giúp tích cực của Quân khu 7 và UBND tỉnh Long An, Hội đã xây dựng mới Đền thờ liệt sĩ tại Khu di tích lịch sử quốc gia ở khu vực đồn Long Khốt - nơi đã xảy ra những trận chiến ác liệt với hàng trăm chiến sĩ của ta đã anh dũng ngã xuống. Cùng với các hoạt động trong lĩnh vực tinh thần, Hội hỗ trợ gia đình liệt sĩ Tp. Hồ Chí Minh còn chủ động vận động các doanh nghiệp, nhà hảo tâm góp hàng trăm triệu đồng xây dựng nhiều “Nhà tình nghĩa” cho các gia đình liệt sĩ, tặng quà Mẹ Việt Nam anh hùng và con em liệt sĩ, thương binh có hoàn cảnh khó khăn tại nhiều tỉnh và thành phố; quyên góp được hơn nửa tỉ đồng xây dựng Bia ghi danh các liệt sĩ thuộc Trung đoàn 174 hi sinh tại chiến trường Đăk Tô, Tân Cảnh… Đón Xuân Tân Sửu 2021, Hội đã xuất bản đặc san Linh khí Quốc gia và khai trương Trang tin điện tử Linh khí quốc gia được dư luận hoan nghênh và quan tâm…
Tôi lại nhớ về những câu chuyện kể về các cán bộ, chiến sĩ Đội K39 của tỉnh An Giang đã vượt lên mọi gian khổ, hiểm nguy, thực hiện nhiệm vụ tìm kiếm, cất bốc, hồi hương hài cốt liệt sĩ đã hi sinh qua các thời kỳ làm nghĩa vụ quốc tế trên nước bạn Campuchia. 20 năm qua, họ đã đặt chân đến hầu khắp các phum, sóc thuộc 3 tỉnh Takeo, Konpong Speu và Kokong ở Campuchia và các xã thuộc 3 huyện An Phú, Tịnh Biên, Tri Tôn của tỉnh An Giang. Đây là những địa bàn đồi núi hiểm trở, địa hình phức tạp, nhiều nơi còn bom, mìn và chất độc hoá học sót lại sau chiến tranh… Công tác khai quật tìm kiếm chủ yếu bằng sức người. Anh em đã kiên trì lật từng tấc đất ở góc suối, khe núi; đào hàng chục ngàn khối đất đá bằng công cụ thô sơ, vừa đi vừa mở đường cơ động, với độ dài hàng ngàn cây số. Tìm kiếm được hài cốt đồng đội rồi, phải tìm mọi cách đưa an toàn những người con về đất Mẹ, quả thật không đơn giản chút nào. Suốt 20 năm, Đội đã quy tập, hồi hương được hơn 2.000 hài cốt liệt sĩ quân tình nguyện và chuyên gia Việt Nam hi sinh trên đất Campuchia, trong đó có 251 hài cốt đã được xác định danh tính. Riêng trên địa bàn tỉnh An Giang, Đội K93 đã tìm kiếm, quy tập được 1.254 hài cốt liệt sĩ, trong đó có 130 hài cốt cũng được xác định danh tính…
Cách đây hơn hai năm, có một cuộc triển lãm tại Festival Truyền thống Huế, gây sự quan tâm lớn của dư luận trong nước và quốc tế. Bà Đặng Ái Việt đã trưng bày tại đây 50 bức tranh chân dung các Mẹ Việt Nam anh hùng ở miền Trung (trong số gần 2000 bức tranh về các Mẹ ở 62/63 tỉnh, thành trên cả nước). Vào tuổi 71, chỉ với chiếc xe Honda cũ, mặc nắng mưa, gió rét, bà Việt đã hăm hở đi dọc dài đất nước, lên tận miền núi Lào Cai gặp các Mẹ Việt Nam anh hùng để vẽ chân dung. Ngoài ra, bà còn vẽ 210 chân dung Anh hùng LLVT Nhân dân của Quân khu 7 và Quân khu 9. Khi được hỏi: Bà nghĩ gì khi có vị lãnh đạo gọi công việc của Bà là việc làm anh hùng? Bà cười, trả lời bình dị: “Đó là cách nói vui thôi. Tôi chỉ là một nghệ sĩ. Việc tôi đi vẽ chân dung các Mẹ Việt Nam anh hùng, có thể tóm tắt thế này: Ta vẽ đâu phải cần danh / Chẳng phải thiền sư, chẳng phải kinh / Ta tìm hình ảnh người mẹ Việt / Để lại nghìn năm cho thế nhân!
Vâng, tri ân những người mẹ Việt Nam anh hùng, những người có công với đất nước, là lương tâm và trách nhiệm của các thế hệ người Việt Nam. Đó là văn hóa tri ân của dân tộc Việt, trong thời đại Hồ Chí Minh.
_______
(*) PGS, TS Lịch sử
Nguồn Văn nghệ số 35+36/2021
