Nhà thơ Phạm Vân Anh vốn là một người lính biên phòng. Xuất hiện trên văn đàn khá sớm (Chị sinh năm 1980 và đến năm 2004 đã cho ra mắt tập thơ đầu tay có cái tên khá ấn tượng là “Tôi chào tôi”), song đến tác phẩm tươi mới này Phạm Vân Anh đã khẳng định được vị thế của một tác giả có nhiều kinh nghiệm sống với những hình ảnh ẩn dụ dồn nén cảm xúc trong những sáng tác dài hơi của mình. Với gần 1.000 câu thơ,, chia làm 7 chương, Phạm Vân Anh đã phác họa nên được một bức tranh khá đủ đầy về cả một quá trình dài của những con dân đất Việt – Những người đã gắn bó với biên cương từ thời kỳ dựng nước đến thời kỳ giữ nước, từ trong chiến tranh cho đến ngày hòa bình...
Nhân dịp kỷ niệm 70 năm ngày Thương binh liệt sỹ, Văn nghệ xin trích giới thiệu một phần trong Mưa Giêng Hai, chương viết về nội dung này trong trường ca Sa Mộc. Nhà phê bình văn học Nguyễn Chí Hoan đã đánh giá về Mưa Giêng Hai như sau:
… Tính hồi tưởng, như một kích thước tích cực của tang chế, quán xuyến chương thứ tư, với những hình ảnh gợi âm u nhưng gắn vào sự sống hơn là cái chết – mà ở đây, luôn luôn mang hình hài ẩn dụ: “Độc thoại giữa miền trời. Cú kêu bạc đường mây. Muốn bay… Mà đêm đặc. Muốn trôi… Mà nước sánh. Lại một đêm con tan chảy. Mưa Giêng Hai, mẹ ạ… Lũ chúng con… Từng mảnh đêm. Hòa vào ánh sáng! – Con gặp lại tuổi mình trong người lính trẻ đêm nay.”
Dấu hiệu ẩn dụ bao trùm ở đây chính là cái tên chương “Mưa Giêng Hai” gợi nhắc biên cương một mùa xuân xa khi “Lứa chúng con lớn vội. Bỏ quên tuổi mình. Quáng quàng ba lô, quáng quàng đạn pháo. Quân chưa đầy năm đã ngược Hà-Tuyên xuôi Thanh-Nghệ” và khi “Chít vành sa đầu núi. Mây gió để tang người. Uống ngụm gió Bấc. Cột mốc bơ phờ lặng mặc đời trôi. Điếu thuốc chưa thơm râu. Người đã đi quá vội. Chầm chậm màu cờ loang ngực áo mồ hôi.”
Chương này đúng thực là một chương hành khúc tang lễ mà những đoạn hồi tưởng sống động, đầy hình ảnh, cho thấy đâu có phải là “Chiến tranh đã ngủ yên trong ngăn kéo lãng quên. Như nắm đất khô không níu nổi bước thời gian bôi xóa.” Bởi các đoạn thơ thác lời những anh linh trẻ nói với “mẹ” đã đem tới một ẩn dụ bao trùm nữa: ẩn dụ về ký ức tập thể của Dân và Nước, ký ức có tính thiêng liêng, có tính ràng buộc và không thể “bôi xóa.”
Xin giới thiệu cùng bạn đọc
 |
MƯA GIÊNG HAI
Độc thoại giữa miền Trời
Cú kêu bạc đường mây
Nghe sầu dâng ngập đỉnh
Muốn bay…
Mà đêm đặc
Muốn trôi…
Mà nước sánh
Lại một đêm con tan chảy
Mưa Giêng Hai, mẹ ạ
Tiếng rì rầm tở mở trong cây, trong đất
hay lòng con thôi thúc
Mưa về ủ trên tàn cây cô độc
Đang căng mình nuôi lộc biếc
Đàn gõ kiến đội mưa xua lũ mối ngái ngủ
rúc vào hoảng loạn
Từng mảnh đêm bắn tung quanh bữa tiệc cây mục ruỗng
Kiên trì đẽo vào thinh không từng lỗ hổng đại ngàn
Mùa mưa dài vắt ngang triền núi
Miền rừng gầy cây hắt bóng
Lũ chúng con...
Từng mảnh đêm
Hòa vào ánh sáng!
.....
.jpg) |
Con gặp lại tuổi mình trong người lính trẻ đêm nay
Những mười chín đôi mươi, những non tơ khát vọng
Quân hàm xanh
Lấp lánh sao trời sau phiên gác
Mưa Giêng Hai
Rót vào con một miền thơ bé
Từng đàn cu đất đội mưa về cội xoan đương hoa
Cái dáng bay, dáng đậu cũng hiền hòa cục mịch
Như dân quê bám đất
Dẫu cơ cực đường cày, lấm lem tay giậm
Nổi nênh bao cuộc chiến chinh
Ai cũng giấu trong mình ly biệt
Vẫn thảo thơm lời nghĩa nhân Bụt dạy
Vẫn lam lũ phận mình trên đồng bãi
Trầm luân dâu bể
Tích nước vối ngọt bùi
Thơm lưng cơm gạo lứt
Khói bếp Giêng, Hai cũng nhẹ như mưa
.....
Xuân ngang qua mặt người đấy thôi
Con hóa loài lá thiêng về bên mẹ
Con học cách dửng dưng khi chẳng ai còn nhắc đến mình
Chúng con đã ít nhiều hi vọng
Giữa lòng suối nồng thuốc súng
Se sẽ nở nhành hoa
Chiến tranh đã ngủ yên trong ngăn kéo lãng quên
Như nắm đất khô không níu nổi bước thời gian bôi xóa
Chỉ còn mẹ không thôi nhung nhớ
Không thôi gọi con trong hư ảo hương trầm
Những suy nghĩ ồn ào tập hợp hàng ngang dãy dọc
Rưng rưng nâng chiều
Những giấc mơ lằn đường đạn thẳng
Những cơn say vỡ ngực quân thù
.....
Lứa chúng con lớn vội
Bỏ quên tuổi mình
Quáng quàng ba lô, quáng quàng đạn pháo
Quân chưa đầy năm đã ngược Hà - Tuyên, xuôi Thanh - Nghệ
Ký ức biên cương dốc mắt rừng già
Chưa quen đồn thạo chốt đã chai sần giá súng
Lũ chúng con…
Cầm mùa trăng đi qua phù sinh
Cầm tuổi mình đi qua chiến tranh
Lớn vội lớn vàng cho thanh tân Tổ quốc
Hát bài ca cánh võng
Sa mộc treo vầng trăng khuyết tuổi giữa đêm rừng
Ban mai thắp nụ đào nở sớm
Biên cương chào năm mới cũng rưng rưng
Trung đội con vào trận
Giữ những lòng khe nhẫn nại gom nước về biển cả
Giữ những vạt đồi nhỏ tựa bàn tay
Giữ từng rông núi xôn xao cửa gió
Phiên gác đêm cũng nhiều thổn thức
Giữa tiếng pháo cầm canh dõng dạc một tiếng gà
Lời đồn như bệnh dịch ùn ùn kéo đến
Những bụi mua im lặng giấu sau hoa tiếng súng
Quả sim chưa ngậm mật đã ứ độc tương tàn
Súng ơi…
Cùng biên cương ta thức!
.....
Bộc phá đã nổ rồi
Đồng đội kèm nhau dựng lũy đá trào lên
Vượt hiểm hung giăng lòng tham vọng
Lẫm liệt đội tiêu binh sa mộc
Thi gan nơi Cổng Trời
Chít vành sa đầu núi
Mây gió để tang người
Uống ngụm gió Bấc
Cột mốc bơ phờ lặng mặc đời trôi
Điếu thuốc chưa thơm râu
Người đã đi quá vội
Chậm chậm màu cờ loang ngực áo mồ hôi
Ngàn lau trắng chưa quên mình từng biếc
Vội để tang cho tuổi xuân phai
Cơ số đạn giật thoát cơn mê ngủ
Khạc hờn căm vào bóng tối
Chiến trường cồn súng dội
Mấy chục đêm ngày bản nhỏ đón thương binh
Gian nhà đất nhường người ra trận
Nào có ai đong đếm những hi sinh
Ngày đó biên thùy đâu cũng là trận tuyến
Phên giậu lòng dân thấm quyện
Phẩm hạnh đất nghèo còn đó với núi sông
 |
.....
Bộc phá đã nổ rồi
Đã sơ tán xuống thung, nghe tin dữ cả bản về suối cũ
Chiều hôm ấy biên thùy lênh loang đỏ
Mùi bom đạn không còn khét nữa
Chỉ có lá xanh in dòng nước đỏ
Chỉ có đá lạnh vương hồn người vỡ
Ngọn cây đen trĩu tựa que cời ngơ ngác vạch nền trời lời cảm thán
Tiếng trống đồng ánh ỏi tựa máu người
Thương thầy mo già mắt ngầu lễ cúng
Hận rặng tre chẳng đủ làm hình nhân cho các anh
Hận không được nuôi ma ba ngày
Hận bài cúng ma khô giờ đành cúng ma tươi
Điệu múa vòng đã chẳng còn vui
Chỉ mong các anh tìm về nơi đầu tiên sinh ra
Lòng mẹ!
 |
.....
Tuyết gắn huy chương ngực lá xanh
Người lính khắc tên thân thẳng
Sau trận đánh vùi say giấc trẻ
Báng súng đẫm sương
Ngón tay thức trọn đêm trên điểm hỏa
Gửi mất còn nơi đất quê hương
Những bà mẹ núi rừng chờ con trong xa vắng
Tin dữ về
Mẹ cắm cành xanh trên vách trình nâu đỏ
Xin đừng ai buồn nỗi buồn của mẹ
Đất nơi này không thể mất
Cho kẻ giành sông giật núi đã quen
Đất này không có người hèn
Con mẹ đi đường hươu nai biết thương đàn nhớ tổ
Làm người trai giữ nước
Có đội quân nào sặc sỡ hơn
Khi đỏ, cam, chàm, tím, nâu, đen cùng vào trận
Nơi biên viễn anh em thành đồng chí
Già trẻ gái trai một lòng đánh giặc
Nâng đất nước gầy hao qua giông bão xoay vần
Ngọt khe nước ngầm, sắc rông đá chạy
Giữ mạch nguồn kiến tạo địa tầng sinh tụ
Màu cờ loang ngực trẻ
Con mẹ hòa xám lạnh
Ký thác lời ngàn năm
Xin đừng ai buồn nỗi buồn của mẹ…
.........
Mẹ nhìn trời biết nơi con trở rét
Nén hương xa…
Không ấm kịp lạnh gần
Chim Khảm Khá mổ hạt cườm lích chích
Đậu rồi bay trên sương tuyết chốn con nằm
Con ước mùa này cơn bấc bớt hanh hao
Mẹ dỡ lạc triền sông đo bước gió
Cha xua quạnh hiu tiếng điếu cày rít đất
Biết người buồn...
Con trâu gộc lặng thinh không gõ móng
Đụn rơm, xóng rạ mơ ngày mê mải khói lên
Ngõ nhà mình dâm bụt rụt rè hoa
Lại một mùa mưa qua Giêng Hai
Từng con đập trên thượng du xả lũ
Cho chúng con về xuôi chộn rộn cả góc chiều
Thời khắc bán âm, bán dương
Những đứa trẻ chưa kịp già để thành đom đóm
Chưa đủ khôn để nhập lấy bóng mình
Xếp hàng thuyền lá
Theo lũ về miền phái sinh
.....
Vẫn nhịp hải hà
Vẫn ngấn phù sa
Vẫn bao dung cửa biển chìm lút oan khiên
đổ về từ lạch nguồn bắt nước
Nhưng lao lung thì có dòng sông nào không chảy,
có đứa con nào không ngóng về nguồn cội
dẫu quê hương xa xót đói nghèo
Như lũ chúng con làm một cuộc hành hương
từ địa đầu đá sỏi
Lá về đâu khi bóng lạc hình
Thấy mẹ cha quét lá bàng thảng thốt nhân sinh
Thấy em thơ vụt lớn tự bếp mùn
Và cô bạn tấm mẳn đã không còn trẻ nữa
Chỉ thế thôi rồi trôi đi cùng lũ
Bến âm dương cách có một vòng tay
Kiếp phù sinh theo mây
 |
