Một năm đã qua, tết cận kề về. Nếu ngồi nghĩ lại thì vùng đất này có quá nhiều biến cố từ hạn hán rồi đại dịch Covid-19 ập đến, nhanh và dữ dội vì sắp bảng thì Phú Yên đứng đầu khu vực miền Trung nếu không có Khánh Hòa ồn ào vượt, rồi thiên tai bão lũ... Những việc ấy, ảnh hưởng không nhỏ cho người dân phố biển hiền hòa. Dù gì, thì cũng có một nghề, cần mẫn và im lặng để đến đích. Đó là nghề trồng hoa, trong đó phải nói là hoa cúc vàng mỗi năm xuất hiện một lần khi mùa xuân đến. Cho dù bão lũ, dịch bệnh nó vẫn “đêm đêm rì rầm trong tiếng đất”; để sáng mai kia, tiết trời trong trẻo se se lạnh với nắng hanh vàng thì bừng nở sắc hoa vàng cùng con người đón năm mới.
Vùng đất của hoa vàng cỏ xanh
Thành phố Tuy Hòa (tỉnh Phú Yên) có 9 phường và 3 xã thì nghề trồng hoa, cây cảnh chiếm gần 1/3; hoa cắm bình như lay ơn tập trung xã Bình Ngọc thì hoa hồng, cúc, thược dược, vạn thọ...tập trung cho phường 8, phường 9, xã Bình Kiến. Nói về hoa tết, nhiều nhất vẫn là là cúc vàng đại đóa được trồng trong các nhà vườn, khu đất trống được thuê san ủi lấy mặt bằng trồng hoa. Cuối tháng 9 đầu tháng 10 âm lịch, dân trồng hoa đã hoàn tất việc cho cây giống vào chậu, hoàn tất các công đoạn bón phân, găm tăm đợi hoa vươn cao để cột tránh gãy thân hoa bởi gió mưa và hoàn tất cả việc giăng điện, đặt bóng thắp sáng cho hoa ấm, kích thích hoa phát triển theo chu kỳ ban ngày không có ban đêm để tăng trưởng kịp tết (nhờ điện thắp sáng vào đêm, rút ngắn thời gian ra hoa sẽ tránh thời tiết sương muối, gió bão ở vùng đất này).
Trước kia, nhà tôi ở vùng đất trồng hoa, cha và mọi người trồng cúc chủ yếu là loại cúc thường (cúc đá) cho cây nhỏ, hoa nhỏ trong chậu đất cũng nhỏ! Mỗi sáng mỗi chiều, với đôi thùng thiếc đầy nước ở giếng đá mà chạy re theo đất giồng tưới cúc! Tôi đo từng gang tay theo độ lớn của thân cây đợi cúc ươm mầm và ra nụ mà mong tết sớm. Lúc ấy, cúc trồng ít phải đan xen cùng thược dược, vạn thọ nên vườn hoa rực rỡ sắc màu. Mà khi ấy, hoa tết chỉ quanh quẩn bán theo ngõ chợ quê, lên phố thì cũng bám vào đầu chợ mà bán cùng mai rừng, quất cảnh nên dân trồng hoa chỉ trồng ít, có chơi ba ngày tết, tặng bà con lối xóm là chủ yếu; mà lỡ đợt sương muối phủ xuống là toi đời các loại hoa, khỏi nói những người xa quê mỗi độ tết đến được dịp về yêu hoa cúc nữa.
Mùa cúc vàng hoa
Cúc đại đóa là đặc sản hoa của thành phố Tuy Hòa, đi dọc theo vùng đất kể trên vào mùa ươm cúc đã thấy từng trảng, từng khu vườn, từng khu đất dọc bãi biển nép mình sát rừng phi lao là các dãy chậu lớn nhỏ sắp đều tăm tắp, chạy dài trong nắng cùng những người trồng hoa ẩn mình trong các chậu cúc mà cặm cụi cho phân, tỉa lá, cột cành đợi một mùa tết rộn ràng vàng hoa cúc.
Không phải trước kia, người dân nơi này trồng cúc đá trong vườn nhà bằng cách tỉa nhánh nên phải giữ cây từ tết năm trước. Bây giờ, muốn trồng cúc đại đóa thân cao, hoa dày và lớn thì phải mua giống từ các nơi như Ninh Hòa (Khánh Hòa), Đà Lạt (Lâm Đồng) đem về. Hoa cúc được cấy mô từ ống nghiệm nên tránh sâu bệnh và thân vững chãi để hút đều nước mà vươn cao. Theo chân một nghệ nhân trồng cúc ở Ninh Tịnh, Bình Kiến vào khu đất của nhà vườn, anh Hoàng Ngọc Anh cho biết: “Cúc đại đóa rất nhiều màu, màu vàng là chuộng nhất; nhưng các loại sâu rầy cũng không tha dù giống cây từ ống nghiệm bởi khác vùng đất. Đáng sợ nhất của cúc là bệnh nấm, nấm toàn cây từ gốc đến ngọn khiến cúc không phát triển và không có hoa, không chăm sóc kỹ là úp chậu, xong ngay một vụ hoa tết”.
Trông trời, trông đất, trông mây... Câu nói cửa miệng của dân trồng hoa xứ này vì ở một vùng đất khắc nghiệt của thời tiết, đỏng đảnh của nắng mưa, nghiệt ngã của sương muối lẫn gió biển. Lúc trước, cũng không xa khoảng 10 năm trở lại, vùng đất khô cằn chỉ trồng những cây ngắn ngày rau củ quả theo mùa; thì giờ đây, lúc đường dây hạ thế điện đưa về thì đất hồi sinh, cúc hồi sinh. Sáng lẫn chiều, nước đã được tưới khắp, điện đã thắp sáng cho mỗi mùa mỗi giống cây và cúc là những ngày vào giữa tháng 9 âm lịch đã cho vào chậu đợi tết.
Làng Phước Hậu, phường 8 là làng trồng hoa nhiều thế hệ cha truyền con nối. Hoa ở đây là cúc, thược dược, vạn thọ, mai, quất... cung cấp cho các vùng lân cận về hoa trồng chậu. Bây giờ, vào vụ hoa là nhà nhà chuẩn bị vun phân, xới cát, đúc chậu, mua thuốc trị bệnh lẫn rào lưới treo điện, phên che ngăn gió cho dù trồng hoa là mùa phụ lúc nông nhàn vì đang vào mùa mưa để trông trời, trông đất, trông mây khi dưới chân núi Chóp Chài kia có đến 2 phường, 2 xã thuần nông mà vẫn nhớ câu ca dao cha ông để lại “Chóp Chài đội mũ, mây phủ Đá Bia, ếch nhái kêu lia, trời mưa như đổ” để mà tiên liệu trồng hoa, ước lượng phân nước thuốc. Nhất là bệnh lạ và bệnh nấm, nấm xuất hiện cả trong mùa nắng, cả trong cát nhất là phân chuồng còn ẩm; nấm chỉ mọc trên nách lá là vội phun thuốc vì sẽ lan nhanh trong vài ngày là toàn vườn ngập trắng nấm thì úp chậu! Sau nữa là sương muối làm héo lá, ngọn không bung, hoa ít không đều cũng rớt giá thê thảm! “Nghề chơi cũng lắm công phu”, một dân trồng hoa cảnh nơi đất này cho biết.
Có những nhà vườn chỉ nhận các khách hàng đến đặt trước vì đất hẹp, không bán cho thương lái hoặc ra hội hoa xuân dầm sương dãi nắng trong những ngày giáp tết. Họ là những người có tay nghề vững, đảm bảo cây hoa có chất lượng như hoa đều xoay tròn có búp có nở và tàn lá kín gốc; chậu lớn cả vòng tay ôm, thân cao ngang đầu để đặt vào phòng khách biệt thự, trước cửa vào các công sở, nhà hàng, khách sạn... tượng trưng sự phát đạt, thành công trong năm và cả năm đến. Chị Lê Thu Yến, người chuyên trồng hoa cúc đại đóa khu phố Ninh Tịnh cho biết: “Mỗi năm nhà tôi chỉ nhận đặt cúc từ sớm, sân vườn chứa không quá 50 chậu kiểng đại dành cho loài hoa này; cơ bản vì không thể mất nghề và mất đi sự yêu thích từ thời cha để lại. Lời không bao nhiêu, đủ để sắm sanh ba ngày tết...”. Thật ra, khi hỏi kỹ, cũng đúng là tiền thu lãi không bao nhiêu cho mỗi mùa hoa vì tất cả họ đều làm được (trừ khâu mua cây giống, điện nước); còn thì sẵn có để lấy công làm lời là chính, có nhà vài mươi triệu, nhà cao nhất cũng không quá năm mươi triệu. Nhưng chính trồng hoa tết, đã cho họ niềm vui hàng năm khi xuân về tết đến và không thể mất đi cái nghề cha truyền con nối.
Mùa cúc chen trong đại dịch Covid-19
Tuy Hòa vào giữa tháng 6 năm 2021 đã rậm rịch dịch bệnh bùng phát thì ngay sau đó ngày 24 tháng 6 gót chân Asin đã bị chặt đứt khi một người tài xế từ Sài Gòn ra Bắc ghé vào quán cơm bên đường Quốc lộ I mang theo mầm bệnh (Quán cơm ấy cũng ngay trong làng chuyên canh trồng hoa) và lây nhiễm ngày càng cao đến tận lúc người dân đã vào vụ hoa. Có một điều cần quan tâm rằng: Nghề trồng hoa luôn tách biệt các hoạt động bên ngoài, họ cần mẫn chăm sóc hoa khi mỗi vườn chỉ hai người đầu và cuối vườn để săm soi từng chậu một, từng hàng cúc thẳng tắp chỉ có bóng họ. Nước ban ngày, chỉ một người tưới và đèn thắp sáng ban đêm bừng lên như góc phố nhỏ cũng chỉ một người ở lại trông coi. Hoa và người bên cạnh thủ thỉ chuyện trò bởi ăn cùng hoa và sống cùng hoa nên họ luôn được an toàn nếu không đi lại, sinh hoạt cùng các người khác vì đại dịch này cũng chưa tha người nào nếu không có biện pháp an toàn hữu hiệu.
Năm nay, đến giờ này; cúc đại đóa đã vươn cao trong các nhà vườn, từng dãy chậu xếp đều tăm tắp trong nắng, trong những đợt mưa nhỏ làm cúc tươi tắn và tinh khiết hơn. Đêm đêm những bóng điện bật sáng cho cúc bung lá đón đợi những nụ hoa lẫn tránh rét, tránh sương muối. Sau 23 tháng 10 âm lịch là độ an toàn cho người trồng hoa vì qua bão lũ. Lúc này là thúc phân, phun thuốc, tỉa bỏ lá thừa đón đợi một mùa hoa cho đầu tháng chạp, các nhà vườn sẽ đón thương lái đầu tiên, họ sẽ chọn riêng theo ý muốn hoặc tính theo hàng, tính cả vườn mà cho giá khi vừa ý và số còn lại sẽ ra chợ, vào hội hoa xuân truyền thống, tỏa về các huyện, thị trong tỉnh.
Mỗi năm, vào độ hai mươi tháng chạp là những vườn cúc đại đóa lũ lượt từng đoàn xe tải đến chở hoa để sang các tỉnh (đương nhiên là cả mai vàng, quất) từ Bình Định, Khánh Hòa, Gia Lai, Đăk Lăk, Đà Nẵng... tạo một không khí ngày tết cận kề. Giờ mới chính là lúc người trồng hoa thở phào nhẹ nhõm; bao nhiêu vất vả, lo toan đã qua khi vườn cúc của mỗi người đã vươn cao trong từng chậu một với nụ tròn tươi, to đều he hé nở, thoảng đưa hương dìu dịu mà chuẩn bị ba ngày tết tưng bừng, sặc sỡ sắc vàng trong nắng.
Nếu phân biệt các loại hoa vùng miền, thì Hà Nội nổi tiếng cúc họa mi thanh thoát, Bình Định mai vàng nhiều cánh, Đà Lạt hồng tươi, Tiền Giang vạn thọ đủ sắc... thì Phú Yên nói chung là cúc đại đóa cho dù có nhiều, rất nhiều loại hoa khác trong mỗi xuân về cho mỗi tỉnh, thành trong cả nước. Hoa đã góp phần không nhỏ trong không gian văn hóa tết của đất nước. Trong tứ mùa chuyển dịch, mỗi mùa là một loại hoa cho mỗi vùng thì mùa xuân là bao gồm tất cả để chuyển dịch, gặp gỡ tưng bừng các sắc hoa đẹp mà xuất hiện ở Hội hoa xuân hằng năm khi tết đến mà tỉnh, thành nào cũng tổ chức.
Nguồn Văn nghệ số 4+5+6/2022
