Sau đợt thực hiện giãn cách Covid-19, Nguyễn Thị Vân Ngà đem đến tôi tập thơ Bản hòa tấu vào hạ của chị do Nxb Hội Nhà văn ấn hành. Tôi lật trang in bài thơ chị đã lấy làm tên cho tập sách:
… Tiếng chim cu đều đặn gọi mỗi ngày
Con sáo nhỏ ngắm nhành lan
bung nhụy
Như đâu đó tiếng chàng thủ thỉ
Âm thanh còn vương giấc mơ đêm…
Nghe có tiếng nhạc cất lên từ muôn loài: chim muông hoa lá, tiếng tình yêu “chàng, nàng” trong giấc mơ đêm… Tôi bỏ cái ý nghĩ “xa thương, gần thường” để đọc hết tập thơ của chị và không chỉ… một lần!
Nguyễn Thị Vân Ngà sinh ở đất Chiêm Hóa, Xứ Tuyên và bén duyên với Xứ Thanh. Nghề nghiệp đã giúp chị đi nhiều nơi. Thơ chị cũng bắt đầu từ đấy. Những bài thơ theo hành trình công việc thể hiện ý thức công dân của chị trước cuộc sống bộn bề, nhưng ấm áp, chân thành:
Đưa tay hứng giọt nắng
Chắp lòng đọng hạt tâm
Cây ghi danh đứng thẳng
Bao tên tuổi anh hùng
(Nơi mình đến)
hay:
Cùng anh lên đỉnh Phù Vân
Lặng nghe Bà Triệu hô quân dậy rừng
Chắp tay xin mẹ Anh hùng
Trải duyên xuân đến khắp vùng
quê hương
(Duyên Xuân)
Vân Ngà viết nhiều thể loại, nhưng nhiều và thành công hơn cả là thể thơ lục bát! Tôi muốn nói tới những bài thơ lục bát của chị “một phụ nữ trẻ đa đoan, hạnh phúc riêng chưa trọn vẹn, nhiều khát vọng, ước mơ về một tình yêu đích thực”, người con gái nền nã Xứ Tuyên sớm thành người “phụ nữ đơn thân”. Chị nhủ: Ngã ở đâu thì đứng dậy ở đó! Nhưng không dễ dàng gì, chị phải “gồng” lên trước những ngã ba. “Dở dang nào có hay gì”! Cái cảm giác “sợ làn cây cong” (Kiều) luôn ám ảnh. Thơ đã trở thành nguồn cảm hứng “cứu rỗi” và lục bát là công cụ chuyên chở những trạng thái tình cảm của chị.
Lạ thay! Vân Ngà không hề biết “sợ” gieo vần lục bát, chị viết như “chơi” vậy! có người rơi vào tình trạng lục bát “ngang phè”, quẩn vần, hay miên man kể lể… Có cảm giác chị gieo vần rất dễ, như “người đi xuyên tường”, trườn qua những âm vận để đuổi kịp ý thơ mà không chần chừ, tính toán. Hơi thơ toát ra từ những ngôn từ thể hiện, đôi khi thấy như vô lý mà chấp nhận được:
… Chu du hiểu cái mênh mang
Rộng dài sông suối lang thang núi đồi
Rồi phiêu bạt xuống biển khơi
Bỗng gieo nỗi nhớ những lời
ngả nghiêng?
(Gió chướng)
Một đời trên biển lắc lư
Cái cương của sóng, cái nhừ của mưa
Lao xao đón được mấy mùa
Để đêm đông lạnh gió lùa mênh mang
(Biển chiều đông)
Lại có những bứt phá lãng mạn, phó mặc, liều lĩnh đến bạo liệt:
Dắt tay lúc phố lên đèn
Ta quên đi hết chê khen ở đời
Nắng lên chênh chếch buông lơi
Môi em, mắt ấy, nụ cười… đắm sâu
Dập dềnh quên hết vàng thau
Bước chân trên cát chạm đầu
sóng xanh
Chắt chiu ngày tháng ngọt lành
Ta buông khăn áo để dành
cho nhau…
(Biển tình)
Đấy là những câu thơ, những đoạn thơ trích từ những bài lục bát của chị. Trường hợp bài thơ Anh, người viết cảm thấy không thể bỏ câu nào, từ nào của chị, mà ghi trọn vẹn:
Em như bó rạ giữa đồng
Va vào một tảng than hồng là anh
Giống như dòng suối mát xanh
Chảy từng nỗi nhớ sáng vành
trăng treo
Anh là quán giữa lưng đèo
Em dừng chân để gắng leo đến cùng
Anh như hương nếp giữa rừng
Em làm cơn gió ngập ngừng bên anh.
Về thơ lục bát, có người từng nhận xét: Những bài thơ lục bát thành công thường có tình ý, cách thức của những câu ca dao, dân ca cổ. Ở thơ lục bát Vân Ngà nhiều nét của ca dao tục ngữ, phảng phất những câu Kiều, có chút trào lộng, tự giễu của Hồ Xuân Hương… nhưng tất cả chỉ là sự man mác như làn gió nhẹ đưa đẩy ý thơ của chị. Ngà không lạm dụng, không lấy ca dao tục ngữ làm thơ của mình:
Mới hay cái nợ cách chia
Nhào lên lộn xuống đầm đìa
vẫn thương
Cây cầu trên khúc Tiền Đường
Xin anh níu dắt gió sương em cùng
(Tình khúc)
Ước cùng trên một chiếc bè
Mua vôi tôi sẵn cùng nghe miệng đời
Nắm tay thưởng ngoạn rong chơi
Một lần cho trọn rồi thôi cũng đành
(Tương tư)
Thơ lục bát của chị là thơ trực cảm, nhưng không đơn nghĩa, không kém sâu sắc và thâm thúy:
Ta về nhủ cái ta cười
Đến đường nào để về nơi ban đầu?
Không mơ ảo vọng đâu đâu
Chớ làm những việc cơ cầu lụy thân
Có thể nhặt ra những cặp lục bát, những đoạn thơ lục bát như thế trải dài trong tập thơ của chị.
Đã hình thành một sắc thái riêng, dung dị mà sâu sắc, một hướng đi phù hợp với chị... Hơn lúc nào câu thành ngữ “quý hồ tinh bất quý hồ đa” rất cần với chị, mong chị chọn lọc hơn nữa ngôn từ đến cấu tứ bài thơ, và nên viết “ít đi” để có nhiều bài thơ hay được bạn đọc yêu mến…
Trịnh Ngọc Dự
Nguồn Văn nghệ số 21/2023
