March 29, 2024, 2:28 pm

Một “di sản âm nhạc” cách mạng Việt Nam

Đề tài về Chủ tịch Hồ Chí Minh trong nghệ thuật, nhất là âm nhạc có thể nói gần như không bao giờ thôi hết cảm hứng. Thiêng liêng và trân trọng, mỗi ca khúc là một cảm nhận thật thân thương, như Người vẫn đang ở đâu đây, ngay cạnh chúng ta…

Nhạc sĩ Phong Nhã, người dành cả cuộc đời sáng tác cho thiếu nhi, tác giả ca khúc Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn thiếu niên nhi đồng

Đã có hàng trăm ca khúc về Chủ tịch Hồ Chí Minh, trở thành một “di sản” âm nhạc cách mạng Việt Nam. Và trong tâm thức nhiều thế hệ người Việt, hình ảnh của Người trong các ca khúc thật bình dị trong sáng, gây xúc động mạnh mẽ. Mỗi vùng miền, mỗi ngành nghề đều gần như có ca khúc về Người, và gần như không ai không từng nhớ ít nhất một ca khúc về Người cha già dân tộc ấy. Tiếng hát từ thành phố mang tên Người (Nhạc Cao Việt Bách, thơ Đăng Trung); Người sống mãi trong lòng miền Nam (Nguyễn Đồng Nam), Bác Hồ sống mãi với Tây Nguyên (Lê Lôi), Trông cây lại nhớ ơn Người (dân ca Nghệ Tĩnh, Đỗ Nhuận đặt lời)… Với lực lượng vũ trang có Bác đang cùng chúng cháu hành quân (Huy Thục), Đêm Trường Sơn nhớ Bác (Nhạc Trần Chung, thơ Nguyễn Trung Thu), Hành quân qua quảng trường (Ánh Dương), Chúng con bên giấc ngủ của Người (Nguyễn Đăng Nước)… Với ngành giáo dục có Quà tháng 5 dâng Người (Hồng Đăng), Những bông hoa trong vườn Bác (Văn Dung)… Với các cháu thiếu niên nhi đồng có Đêm qua em mơ gặp Bác Hồ (Xuân Giao), Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn thiếu niên nhi đồng (Phong Nhã)…

Chỉ tính riêng từ ngày Quốc khánh 2/9/1945 đến nay, điểm lại một số ca khúc về Chủ tịch Hồ Chí Minh, đầu tiên phải kể đến là ca khúc Ca ngợi Hồ Chủ Tịch, sau được đổi tên thành Lãnh tụ ca được nhạc sĩ Lưu Hữu Phước sáng tác năm 1947 với phần lời viết cùng nhà văn Nguyễn Đình Thi. Giai điệu trang nghiêm, hào sảng, hình ảnh Người giản dị, khiêm nhường… Tiếp đến là Ca ngợi Hồ Chủ Tịch, được nhạc sĩ Văn Cao giới thiệu vào đúng dịp sinh nhật Người năm 1949, ngay sau đó, ca khúc được đông đảo nhân dân yêu mến và trở thành một trong những ca khúc hay nhất viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh với giai điệu trữ tình, chân thành, trong sáng và thiêng liêng nhất về Người. Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn thiếu niên nhi đồng của nhạc sĩ Phong Nhã; trong dịp Trung thu năm 1945, lần đầu tiên ông được gặp Người, ấn tượng trước sự quan tâm của Người đến thiếu nhi, ông đã sáng tác ca khúc này, và nhanh chóng ca khúc trở nên nổi tiếng, được trình diễn tại Phủ Chủ tịch trước nhiều quan khách nhân dịp sinh nhật Người tháng 5/1946. Và đây cũng là ca khúc mang rất nhiều dấu ấn kỷ niệm của Đội Sơn Ca Đài Tiếng nói Việt Nam.

Tiếng hát giữa rừng Pác Bó của nhạc sĩ Nguyễn Tài Tuệ được giới thiệu lần đầu tiên trên sóng phát thanh Đài Tiếng nói Việt Nam nhân kỷ niệm lần thứ 70 Ngày sinh của Người (19/5/1960). Đây là một trong những ca khúc để lại ấn tượng sâu sắc nhất trong đời sống tình cảm của nhân dân cả nước và bè bạn năm châu, giai điệu ngập tràn âm hưởng núi rừng Việt Bắc, tạo cảm giác vừa hoành tráng lại vừa mang chất sử thi.

Hồ Chí Minh đẹp nhất tên Người, ca khúc được nhạc sĩ Trần Kiết Tường sáng tác năm 1960 tại Hà Nội. Bằng âm hưởng dân ca Nam Bộ tha thiết, tràn đầy cảm xúc, ông đã sử dụng hàng loạt phép so sánh hơn, những hình ảnh thiên nhiên được đem ra “làm đòn bẩy” để nhấn mạnh rằng không một từ ngữ, lời ca ngợi nào có thể diễn tả một cách trọn vẹn và sâu sắc lòng kính yêu của dân tộc Việt Nam dành cho Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Năm 1969, Chủ tịch Hồ Chí Minh về với “thế giới người hiền”, để lại bao nỗi tiếc thương cho toàn dân tộc. Bác đang cùng chúng cháu hành quân của nhạc sĩ Huy Thục đã trở thành một “chiến ca” của Quân đội nhân dân Việt Nam. Cuối tháng 9/1969, sau ngày Bác Hồ mất, Huy Thục xin trở lại mặt trận Bắc Quảng Trị, những đêm ra mặt trận trên con đường mang tên Người, ông gặp từng đoàn, từng đoàn thanh niên Nam tiến. Với nhịp 2/4 và tiết tấu chắc khỏe, như “Bác đang cùng chúng cháu hành quân” với những bước chân chiến sĩ vững vàng, dứt khoát, tư thế tự tin, yêu đời, lạc quan khi thực thi sứ mệnh bảo vệ non sông, Tổ quốc.

Nhạc sĩ Xuân Giao đặc biệt xúc động bởi khi còn nhỏ ông từng có cơ hội được gặp Người, và ca khúc Đêm qua em mơ gặp Bác Hồ như một ước mơ của nhiều thế hệ thiếu nhi Việt Nam được thấy Người ở ngoài đời. Chân dung Người trong ca khúc gần gũi, thân quen như một vị Tiên ông trong chuyện cổ tích, ca từ giản dị, dễ nhớ, dễ thuộc nên được trẻ em yêu thích và thuộc nằm lòng suốt hơn 50 năm nay.

Năm 1972, nhà thơ Nguyễn Trung Thu đang là một binh nhì tham gia chiến đấu tại mặt trận Quảng Trị, trong một đêm khó ngủ, ông ôm võng ra mắc nằm bên suối, đêm về khuya, không gian tĩnh mịch, trăng vằng vặc sáng rực cả đại ngàn, y hệt cảnh rừng Việt Bắc năm nào mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã miêu tả trong bài thơ Cảnh khuya, và nhũng vần thơ đã hình thành... Năm 1974, bài thơ được nhạc sĩ Trần Chung phổ nhạc thành ca khúc Đêm Trường Sơn nhớ Bác, và rất nhanh, cũng trở thành một “chiến ca” quen thuộc với những người lính Quân đội Nhân dân Việt Nam.

Nhạc sĩ Thuận Yến “sở hữu” 25 ca khúc và là một trong những người có nhiều sáng tác hay nhất về Chủ tịch Hồ Chí Minh. Bên cạnh Bác Hồ - một tình yêu bao la, Vầng trăng Ba Đình, Miền Trung nhớ Bác… Năm 1979, nhạc sĩ Thuận Yến sáng tác Bác Hồ một tình yêu bao la theo đặt hàng của nhà xuất bản Văn Hóa để chuẩn bị cho kỷ niệm 90 năm ngày sinh Hồ Chủ tịch. Bài hát được phát sóng lần đầu tiên trên Đài tiếng nói Việt Nam qua phần thể hiện của nghệ sĩ Thanh Hoa, lập tức nhận được sự yêu mến của công chúng. Không dùng những từ ngữ cao siêu, lý tưởng hóa, ca khúc khắc họa chân dung Hồ Chủ tịch của đời thường, gần gũi với “cụ già”, “cháu nhỏ”, “đoàn dân công” và “người chiến sĩ”… Giai điệu trang trọng, tha thiết đi cùng ca từ dung dị, giàu tình cảm đã khiến ca khúc đi vào lòng người.

Năm 1989, sau chuyến thăm quê hương Nghệ An của Người, được nghe kể về chuyến thăm quê duy nhất của Hồ Chủ tịch sau bao năm bôn ba tìm đường cứu nước, rồi lãnh đạo cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của nhân dân ta. Xúc động, nhạc sĩ Thuận Yến sáng tác ca khúc Người về thăm quê. Ca khúc này cũng nhận được nhiều tình cảm yêu mến với giai điệu thân thuộc như một khúc dân ca, ca từ trữ tình, nên thơ, gợi lại những kỷ niệm về Người gắn bó với quê hương xứ Nghệ.

Năm 1989, khi đang chữa bệnh tại bệnh viện Việt-Xô, nhạc sĩ Trần Hoàn được đồng chí Vũ Kỳ, thư ký riêng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, cũng đang chữa bệnh tại đây, kể cho nghe câu chuyện về một nữ y tá hát dâng Người khúc quan họ Người ơi người ở đừng về trong những ngày cuối cùng. Xúc động và dâng trào cảm hứng, ca khúc Lời Bác dặn trước lúc đi xa đã được nhạc sĩ Trần Hoàn sáng tác, với chất liệu dân ca, ca từ tha thiết chạm đến trái tim của người nghe..

*

Những ca khúc viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh, các nhạc sĩ thường viết theo hai khuynh hướng là ca ngợi tầm trí tuệ vĩ đại của lãnh tụ và những điều giản dị từ cuộc sống của Người. Tuy có sự phong phú về nội dung và hình thức thể hiện nhưng những ca khúc về Người có một mẫu số chung là sự tự tin, tự tôn dân tộc luôn ánh lên khi ngợi ca lãnh tụ Hồ Chí Minh vĩ đại. Từ lý do đó, và từ cuộc đời hy sinh vì nước, vì dân của Người mà những ca khúc viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn sống mãi với thời gian, như một “di sản” âm nhạc, và đặc biệt như một “kênh” giáo dục lớp trẻ những trang lịch sử hào hùng của dân tộc qua hình ảnh Bác Hồ.

Nguồn Văn nghệ số 21/2021


Có thể bạn quan tâm