Nhà điêu khắc Kù Kao Khải là một hiện tượng trong làng điêu khắc nước ta. Khởi nghiệp chưa lâu nhưng với tác phẩm Chuyện quê I của anh trong Triển lãm 10 năm điêu khắc Việt Nam (2003-2013) đã gây bất ngờ cho người xem. Chuyện quê I đoạt giải Nhì (không có giải nhất). Tác phẩm này còn đạt kỷ lục trong năm khi đoạt thêm 3 giải cao nữa của Hội Mỹ thuật Việt Nam; Triển lãm Khu vực và Ninh Bình (2013). Cũng từ đây anh bắt đầu khai phá những kỷ lục mới của mình.
Trầm mình trong thế giới tôm cua ốc ếch
Tốt nghiệp Đại học Sư phạm Nhạc họa Trung ương năm 2008 nhưng chả ai như thày giáo làng Cù Cao Khải (tên khai sinh năm 1978 của nhà điêu khắc Kù Kao Khải). Anh vẫn quay lại ngôi nhà vườn của mình ở quê và tiếp tục gõ đầu trẻ tại Kim Tân, huyện Kim Sơn, Ninh Bình. Dường như vùng quê biển đã trở thành kho báu cho ngọn nguồn sáng tạo nghệ thuật trong anh. Những câu chuyện quê hương ngỡ xưa như trái đất, nhem nhuốc với xình lầy, lận đận với miếng cơm manh áo đã làm rung cảm tâm hồn Khải. Những điều gắn bó với người nông dân và ngư dân thường hiện lên trong từng nét vẽ và góc cạnh điêu khắc của Khải trong những đêm trăn trở. Sau mành lưới tả tơi là những con cua, con tôm con cá với cặp mắt ngơ ngác hồn nhiên như con người. Những đôi mắt ấp áp, buồn vui.
Chính vì thế ngôi nhà của anh căng tràn những bức tranh động vật biển. Đây đó các bức phù điêu hay tượng gỗ đều là những câu chuyện của cá và tôm. Anh bắt đầu từ những chuyện quê như thế. Những hình tượng người nông dân một sương hai nắng cấy cầy và những ngư dân vui sướng trong nét thân thương mặn mòi với mẻ tôm cá đầy khoang. Họ hiện lên kể chuyện trong những bố cục điêu khắc và sắp đặt của Kù Kao Khải. Anh khiêm tốn, khuất lấp và thầm thì kể chuyện quê. Đến nay tính từ giải thưởng điêu khắc Chuyện quê I, Kù Kao Khải đã có hàng chục tác phẩm Chuyện quê. Gần đây, câu chuyện quê mới về biển khơi của anh đã tạo làn sóng rung động mỹ cảm nhân văn sâu sắc. Đó là tác phẩm điêu khắc Chuông. Hình tượng cái chuông được biến hình là một con cá chết khô xương (cao 2,5m) được treo trên một giá đỡ. Chủ để được mở khi điêu khắc trên hai cột giá đỡ hiện lên những gương mặt người ngư dân đầy sắc khí hoảng hốt lo sợ bởi sự xả thải ô nhiễm của những dự án công nghiệp đang hoạt động tràn lan trên quê hương. Những con cá sẽ bị hủy diệt. Cuộc mưu sinh luôn luôn đón nhận những phong bao bão táp của chính con người gây ra.
Cái chuông hình con cá cất lên những tiếng báo động cảnh tỉnh cho con người. Kù Kao Khải đã phải bỏ ra 5 tháng trời để dựng Chuông cá của mình. Đây là tác phẩm mang yếu tố dân gian và đậm yếu tố siêu thực kỳ ảo. Trong nền mỹ thuật dân gian Việt Nam đã từng có những mõ cá treo trên các đình (như Mông Phụ ở Đường Lâm, Sơn Tây vẫn còn giữ). Mõ cá xưa được đánh lên mỗi khi báo động cho dân làng biết những điều bất trắc xẩy ra. Vậy sự biến thể Chuông cá của Kù Kao Khải lại thể hiện ý tưởng lên án sự hủy hoại môi trường biển, ảnh hưởng tới cuộc sống của hàng chục triệu ngư dân kéo dài suốt hàng ngàn cây số biển ở nước ta. Tác phẩm điêu khắc của Kù Kao Khải đã đoạt giải Nhất của Hội Mỹ thuật Việt Nam năm 2017 và giải A Khu vực Đồng bằng sông Hồng cùng năm.
Tính thời đại của tác phẩm đã thể hiện ở tư tưởng sáng tạo của Kù Kao Khải còn được thể hiện ở những tác phẩm đồ sộ hơn như Ký ức Quảng Trị, Bám biển, Nhả Ngọc sau này. Đăc biệt với Bám biển, anh còn đạt kỷ lục tác phẩm điêu khắc và sắp đặt lớn nhất với diện tích 100 mét vuông trên bãi biển Đà Nẵng. Riêng ở cụm tượng Nhả Ngọc, Kù Kao Khải đã biến con thuyền cổ được trục vớt dưới biển thành một con trai nhả ngọc “khủng” (dài 30m, cao 6m). Xù xì nhưng lại tràn đầy mơ mộng đó là phong cách nghệ thuật của Kù Kao Khải. Những tác phẩm mang tính hoành tráng của anh không phải muốn vươn tới sự dị biệt mà tư duy về cấu trúc tác phẩm siêu thực của anh đã đem lại cảm xúc lãng mạn với chất thơ trong tác phẩm. Những cụm tượng lớn của Kù Kao Khải đã mê hoặc cảm xúc trực giác cho người xem
Kỷ lục với những chú chuột cao hơn 2 mét
Lại nữa, mới đây anh lại có một chuyện quê mang âm hưởng dân gian rất thú vị. Đám cưới chuột trong tranh Đông Hồ quen thuộc đã được kích hoạt mạnh mẽ tính thời đại của nó qua tác phẩm điêu khắc của Kù Kao Khải. Đây là tác phẩm anh dự triển lãm Mỹ thuật Khu vực Đồng bằng sông Hồng lần thứ 24 năm 2019, tổ chức tại Bắc Ninh. Anh đón năm Canh Tý với biểu tượng Chuột vàng đem lại tài lộc may mắn cho con người. Cưới Chuột là tác phẩm điêu khắc nhóm bằng chất liệu sắt và gỗ của Kù Kao Khải, với kích thước tạo thành khối (Rộng 4 mét vuông, cao 2,2m).
Vẫn với phong cách điêu khắc sắp đặt thấm đẫm chất dân gian. Nhưng sự cách điệu và tạo hình chuột của anh mang lại sự thâm trầm sâu sắc. Tác phẩm thể hiện tính hai mặt của xã hội. Sự ẩn nấp phía sau của niềm vui là những hiểm họa đến bất cứ lúc nào. Cặp phạm trù “Cái tốt” và “Cái xấu” luôn luôn ám ảnh cuộc sống. Tư tưởng câu chuyện và triết lý của nó được nhấn mạnh và biểu cảm rất rõ nét qua từng con chuột và mèo nằm trên. Trong cấu trúc không gian mở (ba chiều), cuộc sống tinh thần đan xen của hàng chục cá thể Chuột và Mèo khái quát được không khí xã hội hiện đại. Ở đây có đến 24 con chuột và 4 con mèo. Chúng được tạo hình khá tinh tế và đầy biểu cảm. Mỗi con một dáng dập và tinh thần lộ diện. Đàn chuột thể hiện phong phú với những tâm tư khác nhau. Buồn vui lẫn lộn. Béo tốt và gày còm, cao thấp đan xen. Có con được điêu khắc cao tới 2,2m. Đây có thể nói đây là một kỷ lục điêu khắc nữa của Kù Kao Khải. Con chuột cao lớn nhưng không thô kệch. Ngỡ như ghồ ghề nhưng lại có dáng dấp phong trần của những kẻ lãng du. Câu chuyện được kể trong nỗi niềm - Cứ vui đi mặc kệ cho sự đe dọa có thể rơi trên đầu không biết lúc nào. Trò chơi “Mèo vờn chuột” như một quy luật sống mà con người luôn phải chờ đón nó.
Cuộc sống xưa đã thế và nay vẫn vậy. Mỗi con chuột thuộc về một từ trường biểu cảm trong một khối Rubic chuyển động biến hóa. Chúng hòa quyền tạo sự tương tác xã hội sinh động. Mèo đây không chỉ là chuyện hối lộ tham lam mà còn là biểu tượng cho mọi trắc trở luôn luôn rình rập mà con người phải sống chung với nó. Hiểm họa của sự tàn phá môi sinh. Hoặc đó là thiên tai khắc nghiệt và chiến tranh loạn lạc. Cái sống và cái chết luôn luôn kề bên. Kù Kao Khải đã mở rộng triết lý sống của mình qua cấu trúc không gian tác phẩm. Sự kết nối của những hỷ - nộ - ái - ố qua những chú chuột đã phản ánh cuộc sống xã hội hiện thực với hai mảng sáng tối rõ ràng.
Cùng với cách sử dụng mầu sắc đơn giản của Kù Kao Khải tạo nên sự gắn kết mật thiết nhóm tượng sắp đặt. Người xem cảm thấy rất thú vị với những nét dị biệt của chúng. Cưới chuột đã được trao giải B của Triển lãm Khu vực và giải Nhì của Hội Mỹ thuật Việt Nam, năm 2019. Đây là một thành công mới của Kù Kao Khải. Điều thú vị bên cạnh thành quả nghệ thuật đã đem lại hiệu ứng xã hội của tác phẩm của anh. Nếu các tác phẩm Bám biển và Nhả ngọc được thực hiện theo đơn đặt hàng; Thì hai tác phẩm Chuông và Cưới chuột lại được nhà sưu tầm mua ngay sau khi triển lãm kết thúc. Đây cũng là một kỷ lục về sự giao cảm giữa xã hội và nghệ thuật điêu khắc mà Kù Kao Khải đã đạt được khá bất ngờ.
Khát vọng biển khơi
Có thể nói, dù với mọi cấu trúc từ con tầu lớn đến con trai khủng, hay con chuột khổng lồ, tất cả vẫn chỉ là chuyện quê mà Kù Kao Khải đã theo đuổi bấy lâu nay. Đó là cuộc sống những nông dân và ngư dân quê biển. Ít người theo đuổi điêu khắc chỉ với một đề tài như anh. Mạch nguồn sáng tạo của anh về “Chuyện quê” không bao giờ dứt bởi vùng đất biển Kim Sơn luôn luôn thay da đổi thịt. Một miền đất luôn luôn được phù sa biển bồi đắp quanh năm tươi non. Hàng ngày ngư dân đổ mồ hôi với biển cả cùng với những con tàu thuyền ra khơi. Mỗi chuyến tàu về lại đem niềm vui mới, sắc thái mới trong những “Chuyện quê” của Kù Kao Khải.
Mới hay gần 20 năm qua, chuyện anh trở về quê quả là lãng mạn với tình yêu và gia đình, nhưng lại đầy hiện thực trong sự nghiệp sáng tạo nghệ thuật. Kù Kao Khải có những khoảnh khắc sáng tạo đột biến. Ở tuổi 42, anh đã lập được nhiều thành tích với hơn 20 giải thưởng hội họa và điêu khắc. Đặc biệt trong đó có hơn 10 giải thưởng cao về điêu khắc. Anh thể hiện ngôn ngữ nghệ thuật riêng của mình. Những cụm tượng của Kù Kao Khai có nhịp điệu chuyển động khác lạ. Chúng luôn luôn ấp ủ khát vọng sống với không gian bao la của biển khơi.
--------------
Chú thích ảnh
K1-Họa sĩ Kù Kao Khải và tác phẩm (Chuông) giải Nhất Hội Mỹ thuật Việt Nam 2017
K2-Không gian nghệ thuật biển mà Kù Cao Khải đang thi công;
K3-Cưới chuột. Cụm tượng gỗ của Kù Kao Khải đoạt giả Nhì năm 2019;
K4-Bố cục Cưới chuột;
K5-Cua biển;
K6-Mèo và cá;
K7-Chuyện quê I (Giải nhì điêu khắc 10 năm 2013);
K8-Cá
Nguồn Văn nghệ số 3+4+5/2020
