Tại Hội nghị Cấp cao ASEAN-36 kết thúc tại Hà Nội hôm 26/6/2020, các nhà Lãnh đạo đã công bố Tuyên bố Chủ tịch về kết quả Hội nghị Cấp cao ASEAN 36, thông qua Tuyên bố “Tầm nhìn về ASEAN gắn kết và chủ động thích ứng: Vượt lên các thách thức và duy trì tăng trưởng” và Tuyên bố ASEAN về Phát triển nguồn nhân lực cho một thế giới công việc đang đổi thay và ghi nhận 9 văn kiện khác. Đây là Hội nghị Cấp cao thường kỳ được tổ chức trực tuyến lần đầu tiên trong lịch sử 53 năm qua của ASEAN. Lãnh đạo cấp cao 10 nước thành viên ASEAN, Tổng thư ký ASEAN, đại diện đoàn ngoại giao các nước, các tổ chức quốc tế tại Hà Nội và đại diện các bộ, ban, ngành của Việt Nam đã dự lễ Khai mạc Hội nghị.
Đề cập đến tình hình quốc tế và khu vực, tại Hội nghị Cấp cao ASEAN-36, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc bày tỏ quan ngại, trong khi cả thế giới đang căng mình đối phó với đại dịch Covid-19, ở một số khu vực vẫn tồn tại những hành vi vi phạm luật pháp quốc tế, gây mất ổn định, làm phức tạp tình hình, xói mòn lòng tin. Dư luận chú ý đến việc Thông cáo chung ASEAN nhấn mạnh đến các tranh chấp phải được giải quyết cơ sở Công Ước Quốc Tế về Luật Biển của Liên Hợp Quốc (UNCLOS). Đây là một bước tiến cho thấy ASEAN đã bước đầu thống nhất được lập trường, để chống lại các tham vọng về biển đảo của Trung Quốc.
 |
| Lễ khai mạc Hội nghị Cấp cao ASEAN-36 bắt đầu bằng tiết mục ASEAN ca chào mừng |
Gắn kết và chủ động thích ứng
Phát biểu khai mạc, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nêu rõ chủ đề “Gắn kết và Chủ động thích ứng” của ASEAN 2020 được triển khai trong bối cảnh môi trường khu vực và quốc tế đầy biến động. ASEAN đứng trước những cơ hội và thách thức do dịch chuyển địa chiến lược toàn cầu cũng như tác động của dịch Covid-19. Các thể chế đa phương và quy định của luật pháp quốc tế đang đối mặt với nhiều thách thức nghiêm trọng. Trong bối cảnh đó, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nhấn mạnh vai trò và sứ mệnh của các nước lớn, các tổ chức đa phương và khu vực càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết và kêu gọi các nước đề cao tinh thần trách nhiệm đối với cộng đồng quốc tế. Thủ tướng kỳ vọng Hội nghị Cấp cao ASEAN-36 một lần nữa thể hiện tình đoàn kết, ý chí mạnh mẽ và quyết tâm của ASEAN vượt qua dịch bệnh, tiếp tục phát triển bền vững. Để tranh thủ hiệu quả các cơ hội, vượt qua thử thách, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cho rằng ASEAN cần kiểm soát tốt Covid-19, có kế hoạch khắc phục hậu quả, phục hồi và phát triển kinh tế; đồng thời, cần nỗ lực hoàn thành các mục tiêu hợp tác, liên kết ASEAN trong năm 2020.
Các nước cũng nhất trí cần nâng cao khả năng tự cường của ASEAN, vừa kiểm soát hiệu quả dịch bệnh, vừa khôi phục các hoạt động kinh tế, thương mại quốc tế và khu vực từ đó ổn định cuộc sống của người dân và doanh nghiệp. Đồng thời, các nhà Lãnh đạo cho rằng hoàn tất và ký kết Hiệp định Đối tác Kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) trong 2020 sẽ là thông điệp mạnh mẽ khẳng định sự ủng hộ của ASEAN đối với hệ thống thương mại đa phương, tự do hóa thương mại-đầu tư và cũng là đóng góp quan trọng cho quá trình phục hồi sau dịch bệnh tại khu vực. Một số Lãnh đạo ASEAN cũng đề xuất các biện pháp để nới lỏng các hạn chế nhằm đảm bảo lưu thông hàng hóa và chuỗi cung ứng trong khu vực không bị gián đoạn, tạo tiền đề cho quá trình phục hồi sau dịch bệnh. Trong tiến trình này, chuyển đổi sang kinh tế số, nhất là áp dụng các thành quả của khoa học công nghệ đóng vai trò quan trọng. Các nhà Lãnh đạo cũng đã đề cập tới đào tạo, nâng cao kỹ năng của lao động trong thời đại mới, coi đây là nhân tố quan trọng trong phát triển của ASEAN.
Trao đổi về tình hình quốc tế và khu vực, các nước đề cao lập trường nguyên tắc của ASEAN trong đảm bảo hòa bình, an ninh, ổn định, an toàn và tự do hàng hải, hàng không trên Biển Đông, nhấn mạnh cần đề cao tinh thần thượng tôn pháp luật, đẩy mạnh hợp tác xây dựng lòng tin sử dụng các biện pháp hòa bình dựa trên luật pháp quốc tế, thực hiện đầy đủ DOC và hướng tới Bộ Qui tắc ứng xử trên Biển Đông (COC) giữa ASEAN và Trung Quốc hiệu lực, hiệu quả, phù hợp với luật pháp quốc tế, Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển 1982 (UNCLOS). Nhiều nước cho rằng dịch bệnh đã tác động quá trình đàm phán COC, tuy nhiên ASEAN cần sớm nối lại tiến trình này, từ đó khẳng định vai trò trung tâm và đóng góp cho hòa bình, ổn định tại khu vực. Các Lãnh đạo cũng đề cập tới tình hình bán đảo Triều tiên và bang Rakhai, nhấn mạnh ASEAN cần đẩy mạnh hỗ trợ Myanmar trong trợ giúp người dân ở bang Rakhai sớm khôi phục ổn định cuộc sống, phòng chống dịch bệnh.
Phát biểu tại Hội nghị, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc lưu ý để xây dựng thành công Cộng đồng, cải tiến phương thức, bộ máy làm việc của ASEAN có ý nghĩa quan trọng. Với tinh thần đó, Thủ tướng đề nghị các nước rà soát công tác triển khai Hiến chương ASEAN, đề xuất các kiến nghị tại Cấp cao ASEAN-37. Đề cập đến tình hình quốc tế và khu vực, trong khi cả thế giới đang căng mình đối phó với đại dịch Covid-19,Việt Nam bày tỏ quan ngại, ở một số khu vực vẫn tồn tại những hành vi vi phạm luật pháp quốc tế, gây mất ổn định, làm phức tạp tình hình, xói mòn lòng tin. Việt Nam nhấn mạnh mọi quốc gia cần đề cao tinh thần trách nhiệm, thượng tôn pháp luật, nhất là UNCLOS 1982, đẩy mạnh xây dựng lòng tin, giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình dựa trên luật pháp quốc tế. Thủ tướng khẳng định tầm quan trọng của việc thực hiện nghiêm túc, đầy đủ Tuyên bố DOC và xây dựng Bộ quy tắc COC hiệu lực, hiệu quả, phù hợp với luật pháp quốc tế và UNCLOS 1982.
Kết thúc Hội nghị, các nhà Lãnh đạo đã công bố Tuyên bố Chủ tịch về kết quả Hội nghị Cấp cao ASEAN-36, thông qua Tuyên bố “Tầm nhìn về ASEAN gắn kết và chủ động thích ứng: Vượt lên các thách thức và duy trì tăng trưởng” và Tuyên bố ASEAN về Phát triển nguồn nhân lực cho một thế giới công việc đang đổi thay và ghi nhận 9 văn kiện khác.
Vai trò đầu tàu ASEAN 2020
Trả lời phỏng vấn báo chí trong nước trước ngày Hội nghị khai mạc, nguyên Thứ trưởng Ngoại giao Phạm Quang Vinh đã chia sẻ những đánh giá về tầm quan trọng của Hội nghị Cấp cao ASEAN-36 cũng như điểm lại những nỗ lực đáng ghi nhận của nước Chủ tịch ASEAN 2020 thời gian qua. Ông Phạm Quang Vinh cho rằng Hội nghị Cấp cao ASEAN-36 lần này có ý nghĩa và vai trò hết sức to lớn trong bối cảnh mới hiện nay, khi mà có rất nhiều vấn đề phức tạp xảy ra như sự bùng nổ của đại dịch Covid-19 hay vấn đề Biển Đông. Trong bối cảnh dịch Covid-19 đang diễn biến hết sức phức tạp, việc tổ chức Hội nghị Cấp cao ASEAN-36 có vai trò và ý nghĩa hết sức to lớn, với cả trước mắt và tương lai lâu dài của ASEAN.
Việt Nam đã bắt đầu nhiệm kỳ Chủ tịch ASEAN vào tháng 1, đúng khi dịch bệnh bùng phát, lan rộng ra cả thế giới. Khu vực Đông Nam á cũng bị ảnh hưởng nặng, các quốc gia đều phải đóng cửa biên giới, thực hiện giãn cách xã hội, mọi giao dịch thông thường đều bị ngừng trệ. Đây là điều chưa từng có với khu vực và thế giới. Nhìn lại, phải thấy rằng Việt Nam đã rất trách nhiệm, chủ động, kịp thời và sáng tạo để bảo đảm các hoạt động của ASEAN. Đây là bốn chữ mà cả khu vực và quốc tế đã đánh giá về Việt Nam trong vai trò Chủ tịch ASEAN, trước một bối cảnh khó khăn như vậy.
Đại dịch lan đến khu vực vào tháng 1 thì ngay trong tháng 2, Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc đã ra tuyên bố của Chủ tịch ASEAN, tiếp đó là một loạt hội nghị và tham vấn, chủ yếu bằng hình thức trực tuyến để phối hợp trong và ngoài khu vực về phòng chống dịch bệnh. Có thể nêu ở đây những Hội nghị quan trọng như Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ở Đà Nẵng, Hội nghị cấp Bộ trưởng Hội đồng điều phối, Hội nghị cấp Bộ trưởng ASEAN+3 ở Vientiane, Lào, hàng loạt cuộc tham vấn trực tuyến trong ASEAN và giữa ASEAN với các đối tác, nhất là Hội nghị Cấp cao đặc biệt ASEAN và ASEAN+3 để tăng cường hợp tác phòng chống dịch bệnh. Đã có rất nhiều những cuộc tham vấn ở cấp Bộ trưởng, Thứ trưởng, các cuộc trao đổi với các quốc gia đối tác như Mỹ, Trung Quốc, Nga, EU được tổ chức.
Rõ ràng, đại dịch Covid-19 đã có những tác động rất lớn đối với cả ASEAN, bản thân Việt Nam cũng phải tập trung chống dịch như các nước khác. Nhưng Việt Nam đã rất trách nhiệm, chủ động, sáng tạo mới duy trì và tiếp tục phát huy vai trò của ASEAN được như vậy trong suốt thời gian vừa qua. Hội nghị cấp cao ASEAN-36 lần này họp với nhiều nội dung quan trọng, thể hiện đúng tinh thần chủ đề năm 2020 “Gắn kết và chủ động thích ứng”, trong điều kiện và hoàn cảnh mới. Cuối cùng, vấn đề Biển Đông cũng sẽ được đề cập và bàn tới trong khuôn khổ Hội nghị cấp cao-36 lần này. Biển Đông là câu chuyện gắn liền với hoà bình, an ninh và phát triển của khu vực, cả Đông Nam á, châu á-Thái Bình Dương, cũng như thế giới nói chung. Hòa bình, ổn định, an ninh, trong đó có an ninh, an toàn và tự do hàng hải, là vấn đề mà lâu nay ASEAN rất coi trọng, từ trước đến nay luôn nằm trong nghị sự của ASEAN.
Vừa qua, tại Biển Đông vẫn tiếp tục có những diễn biến phức tạp như việc Trung Quốc xâm phạm vào vùng biển, vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa của Việt Nam và các nước. Điều này là vi phạm luật pháp quốc tế, công ước Luật Biển, ảnh hưởng đến ổn định và xây dựng lòng tin ở khu vực. Đó là câu chuyện hệ trọng với cả ASEAN, khu vực và thế giới. Như vậy, ASEAN vẫn cần phải có tiếng nói nhấn mạnh các nguyên tắc đã có đối với vấn đề Biển Đông, một mặt yêu cầu các bên tuân thủ luật pháp quốc tế, không làm phức tạp tình hình, mặt khác thực hiện xây dựng lòng tin, vì hòa bình, ổn định tại vùng biển quan trọng này. Có ý kiến cho rằng nước Chủ tịch ASEAN 2020 đã rất linh hoạt trong việc duy trì và đảm bảo các thông lệ họp của ASEAN.
Có lẽ đây là lần đầu tiên ASEAN họp trực tuyến thường xuyên và nhiều đến như vậy. Điều này không chỉ giúp ASEAN duy trì thông tin, phối hợp, mà còn đưa ra nhiều quyết sách quan trọng với khu vực, cả về hợp tác nói chung và về phòng chống dịch nói riêng. Về phần mình, Việt Nam không chỉ xử lý tốt việc phòng chống dịch trong nước, mà còn là “tấm gương”, như các nước đánh giá, về tinh thần hợp tác quốc tế và giúp đỡ lẫn nhau, trong những lúc khẩn cấp và khó khăn nhất.
Nguồn Văn nghệ số 27/2020
