Mặc dù coi Trung Quốc là “đối thủ cạnh tranh”, nhưng chuyến thăm của ông Tập Cận Bình tới châu Âu đã đưa ra chỉ dấu, trật tự thế giới có thể thay đổi. Châu Âu đang rơi vào hoàng hôn vàng úa, như cuối thu Paris, như ráng chiều trên thánh địa Sicilia, như những mảnh vỡ từ bức tường Berlin tàn phế, để rồi hôm nay Tây Âu hớn hở đón mừng “điệu múa sư tử” Trung Hoa và chợt như thấy bình minh đang trở lại, một George Marshall mới đang bắt đầu. Trong gió sông Thames có tiếng thở dài của nữ lưu Theresa May theo từng nhịp chuông Big Ben chờ ngày Brexit...

Cuộc gặp của Chủ tịch Tập Cận Bình với ba nhà lãnh đạo quan trọng của Châu Âu. Ảnh Getty

Chuyến thăm của ông Tập Cận Bình tới Italy, Pháp và Monaco từ 21 đến 26/3/2019 một lần nữa chứng tỏ trật tự thế giới có thể sẽ bước vào kỷ nguyên thay đổi, đặc biệt là quan hệ giữa Trung Quốc, Mỹ và EU. Kế hoạch dài hạn của Bắc Kinh với quy mô sánh ngang với sự vươn lên của Mỹ sau Thế chiến II. Hợp đồng 30 tỷ Euro mua máy bay Airbus không chỉ là hoạt động kinh tế, vì Trung Quốc đang tìm cách tổ chức lại hệ thống thương mại quốc tế. Dư luận tin rằng, Trung Quốc đang cố gắng lôi kéo các nước về phía mình. Chuyến thăm cho thấy kế hoạch dài hạn, táo tợn của Bắc Kinh với quy mô tương tự như sự trỗi dậy của bá quyền Mỹ thời hậu chiến. Thay đổi diễn ra trong các vấn đề an ninh quốc gia, thương mại quốc tế và thao túng truyền thông và đương nhiên sẽ có ảnh hưởng tới an ninh và phát triển của nhiều quốc gia khác. Chính sách bảo hộ của Mỹ dưới thời Donald Trump đang làm cho cả các nước đồng minh và đối thủ truyền thống của Mỹ hốt hoảng. Nó làm cho EU và Trung Quốc xích lại gần nhau hơn, hoặc ít nhất làm gia tăng tốc quá trình trỗi dậy của Trung Quốc.

Nhập cuộc “Con đường tơ lụa mới”

Vài ngày sau khi ông Tập Cận Bình ký một bản ghi nhớ toàn diện với Thủ tướng Italy Giuseppe Conte, chứng tỏ Italy hưởng ứng “Sáng kiến Vành đai con đường” (BRI) của Trung Quốc, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, đã mời nhà lãnh đạo Trung Quốc tới thăm Paris. Macron còn mời cả Thủ tướng Đức Angela Merkel và Chủ tịch Ủy ban châu Âu Jean-Claude Juncker, cùng tham gia cuộc gặp của ông ta với ông Tập, gây ấn tượng đối với dư luận về sự thống nhất, nếu so với cuộc hội kiến một chọi một giữa Tập Cận Bình và Conte. Mặc dù Macron bảo lưu các vấn đề về mở cửa thương mại và vi phạm nhân quyền với Trung Quốc, và thái độ thận trọng của ông ta về việc tham gia Sáng kiến BRI, quy mô của các hiệp định thương mại giữa Pháp và Trung Quốc vượt xa thỏa thuận Tập – Conte. Pháp và Trung Quốc đã ký 15 hợp đồng, trong đó có đơn đặt hàng 300 máy bay của Airbus, riêng thỏa thuận này đã là 30 tỷ Euro (33,83 tỷ USD).

Trong bối cảnh tranh chấp thương mại Mỹ – Trung và những vấn đề mà hãng sản xuất máy bay Boeing của Mỹ đang gặp, hợp đồng khổng lồ với Airbus nói lên nhiều điều. Đấy không chỉ là vấn đề kinh tế, nó là một phần của quá trình tổ chức lại nền thương mại quốc tế. EU sẽ được lợi. Đối với Trung Quốc, đây là một phần trong chiến lược vươn lên địa vị siêu cường thế giới. Một phần khác của chiến lược này là kiểm soát cách hiểu về Trung Quốc trên các phương tiện truyền thông đại chúng. Báo cáo do tổ chức Phóng viên Không Biên giới phát hành hôm 26/3 nhan đề “Trung Quốc theo đuổi trật tự truyền thông mới trên thế giới”. Báo cáo mô tả những cố gắng của Trung Quốc nhằm liên kết việc giành vị thống lĩnh các phương tiện thông tin quốc tế với Sáng kiến BRI. Cả hai chương trình đều hướng đến cùng một mục đích: Cạnh tranh với Mỹ để tranh giành vị trí bá quyền trong trật tự quốc tế.

Ngày 25/3 vừa qua, Bộ Ngoại giao Đài Loan đã chỉ trích Bắc Kinh vì tìm cách bóp méo báo cáo về cuộc họp Tập – Conte bằng cách dịch một phần trong tuyên bố chung xác nhận rằng Italy tiếp tục tuân thủ chính sách “một Trung Quốc” để nói rằng Italy hiện đang tuân theo nguyên tắc “một Trung Quốc”. Hai điều này không phải là một. Dịch sai là một ví dụ khác về nỗ lực của Bắc Kinh nhằm thay đổi một cách khéo léo các mục tiêu nhằm gây ảnh hưởng tới nhận thức của quốc tế về quan hệ xuyên eo biển (Đài Loan-Trung Quốc). Đài Loan có thể được chính quyền Trump trấn an bằng những từ ngữ tương đối to tát. Đây là một phần không thể tách rời của lập trường cứng rắn hơn đối với Bắc Kinh và các đồng minh truyền thống khác của Mỹ, nhưng chính lập trường này đang đẩy Bắc Kinh và EU lại gần nhau.

Châu Âu vẫn cảnh giác

Trên danh nghĩa, sáng kiến của Trung Quốc về việc xây dựng cả một hệ thống hạ tầng cơ sở, đường sắt, đường biển nối liền các quốc gia từ Á sang Âu sẽ thúc đẩy giao thương và hợp tác có lợi cho tất cả các nước. Thế nhưng đối với Pháp cũng như là nhiều thành viên EU, đây là những con đường trên thực tế không phải là hai chiều như Bắc Kinh luôn phô trương, mà chủ yếu phục vụ cho lợi ích của Trung Quốc. Ngay từ trước lúc chủ tịch Trung Quốc đặt chân xuống Pháp, Paris đã liên tiếp tung ra nhiều tín hiệu, nêu rõ quan điểm dè dặt của Pháp đối với sáng kiến của ông Tập Cận Bình. Nhân chuyến viếng thăm Nairobi, thủ đô xứ Kenya ở tận châu Phi, hôm 13/3/2019, dù không nêu đích danh, nhưng tổng thống Pháp Emmanuel Macron như đã gởi một thông điệp đến Trung Quốc, vốn hiện diện mạnh mẽ ở Châu Phi, khi nhắc đến “những con đường tơ lụa” trong lịch sử vốn không hề là những con đường một chiều. Tổng thống Pháp đã nói nguyên văn: “Các con đường tơ lụa là những con đường được Marco Polo mở ra và đã hoạt động hai chiều”. Ngoại trưởng Pháp Jean Yves Le Drian thì nói thẳng hơn một chút. Trên kênh truyền hình Pháp BFMTV hôm 22/3 vừa qua, khi ông xác định rằng “nếu cần nói về một Con Đường Tơ Lụa Mới, thì đó phải là một con đường đi theo cả hai chiều”.

Trong bối cảnh đó, giới phân tích cho rằng trong các cuộc tiếp xúc với ông Tập Cận Bình nhân dịp ông thăm Pháp, tổng thống Macron đã nhấn mạnh trên yếu tố « hỗ tương » trong vấn đề tiếp cận thị trường Trung Quốc, cho đến nay vẫn còn khép kín đối với phương Tây. Theo hãng tin Pháp AFP, một điểm khác cũng sẽ được ông Macron nêu lên là quan ngại của Pháp và châu Âu trước các đòi hỏi từ phía Bắc Kinh, buộc các công ty xí nghiệp nước ngoài phải chuyển giao công nghệ thiết yếu nếu muốn đầu tư vào Trung Quốc. Con Đường Tơ Lụa vận hành với hơn 90% sản phẩm Trung Quốc. Đối với giới chuyên gia Pháp, việc Paris cũng như một số nước châu Âu dè dặt trước dự án Một Vành Đai Một Con Đường của Trung Quốc không phải là không có cơ sở.

Trả lời RFI, chuyên gia Pháp Sophie Boisseau du Rocher thuộc Viện Nghiên Cứu Quan hệ Quốc tế Pháp, tác giả quyển biên khảo “Trung Quốc là cả thế giới” giải thích: “Các con đường tơ lụa hoạt động với hơn 90% là sản phẩm Trung Quốc, sản phẩm tài chính, hạ tầng cơ sở v.v… Và đó hoàn toàn không phải là đề án hai bên cùng có lợi mà Trung Quốc rao bán cho chúng ta. Không thể mở ra các con đường tơ lụa đó ở châu Âu trong những điều kiện như vậy. Do đó, vấn đề quan trọng hiện nay là phải thuyết phục ông Tập Cận Bình và ê kíp của ông ấy rằng họ cần xem xét lại “bài bản”của họ, sao cho châu Âu không bị thiệt khi thực hiện dự án các con đường tơ lụa, mà ngược lại có thể đóng góp đầy đủ vào sáng kiến đó, tức là làm sao điều chỉnh lại phần nào sự mất cân đối được nêu lên”. Yêu cầu Bắc Kinh “sửa bài”, theo nữ chuyên gia Pháp, rất cần thiết vì một trong những mục tiêu của các con đường tơ lụa mới đó là tiếp cận châu Âu để thụ hưởng công nghệ học tiên tiến của châu Âu.

Liệu có thể xoay chuyển?

Điều mà Trung Quốc quan tâm là trở thành cường quốc số 1 thế giới. Châu Âu là một địa bàn có công nghệ học và phát minh sáng chế cao cấp, cho nên Trung Quốc rất quan tâm, không chỉ để thâu tóm công nghệ học mà còn để tạo ra những loại công nghệ mà họ sẽ áp đặt cho châu Âu về sau. Theo chuyên gia Valérie Niquet, thuộc trung tâm nghiên cứu chiến lược FRS, thì vẫn còn thời gian để Pháp và châu Âu xoay chuyển tình thế, với một Trung Quốc sẵn sàng thương lượng hơn trước đây. Trung Quốc bị tác hại từ cuộc chiến thương mại với Mỹ nhiều hơn là họ thừa nhận. Tăng trưởng của Trung Quốc tiếp tục chậm lại, cho nên họ cần đến châu Âu và Pháp. Paris đóng một vai trò đặc biệt quan trọng từ khi có Brexit, do việc Pháp đã trở thành một động lực của EU.

Tuy nhiên, cuộc đọ sức Mỹ - Trung hiện nay có thể tác động ngược lại đối với Châu Âu. Chuyên gia Emmanuel Dubois de Prisque, thuộc tạp chí Monde Chinois phân tích: “Cách đây không lâu Trung Quốc đã thông qua một văn kiện để đầu tư nước ngoài vào Trung Quốc được dễ dàng hơn, cho nên các thỏa thuận về đầu tư có cơ may tiến triển. Tuy nhiên đối với Trung Quốc, khả năng nhượng bộ, dễ dãi đối với châu Âu sẽ rất tế nhị, mặc dù họ đã sẵn sàng nhượng bộ nhiều đối với Mỹ”. Đứng về góc độ thương mại quốc tế, Trung Quốc thiên về việc nhượng bộ Mỹ, vì sự lệ thuộc rất quan trọng của Trung Quốc vào công nghệ học Mỹ. Người ta đã thấy chuyện gì đã xẩy ra với ZTE cách đây vài tháng. Tập đoàn viễn thông Trung Quốc tương đương với Hoa Vi này, chút nữa là biến mất do trừng phạt của Mỹ. Cho nên ngày nay người ta thấy rõ là Trung Quốc rất lo ngại về những gì có thể xẩy ra ở phía Mỹ hơn là từ phía châu Âu, và sẵn sàng nhượng bộ nhiều hơn đối với Mỹ hơn là với châu Âu.

Theo AFP, khi nghênh đón ông Tập Cận Bình, Tổng thống Pháp đã cố thuyết phục Trung Quốc chấp nhận hành xử theo các quy tắc trong quan hệ đa phương, trong bối cảnh nội bộ EU đang chia rẽ trước cuộc tấn công ngoại giao - thương mại của Bắc Kinh. Sau nghi thức đón tiếp long trọng dưới chân Khải Hoàn Môn Paris, là cuộc hội kiến giữa hai lãnh đạo Pháp-Trung tại điện Elysées, theo sau là một cuộc tiếp xúc với báo chí, trước buổi đại yến chính thức. Như thông lệ, chuyến công du là dịp để hai bên ký kết các hợp đồng thương mại hay thỏa thuận hợp tác, nhưng đối với giới quan sát, vế quan trọng hơn cả sẽ là Hội nghị thượng đỉnh 3+1 vào ngày 26/3, giữa Chủ tịch Trung Quốc một bên, và bên kia là Tổng thống Pháp, Thủ tướng Đức cùng với Chủ tịch Ủy Ban Châu Âu.

Cuộc họp theo sáng kiến của ông Macron nhằm thúc giục Trung Quốc giảm bớt các tham vọng làm thay đổi cục diện của thế giới, và ảnh hưởng đến các lợi ích của châu Âu. Một trong những mũi tiến công của Bắc Kinh vào châu Âu hiện đang khiến Paris, Berlin và Bruxelles quan ngại là Sáng kiến BRI của chính Chủ tịch Tập Cận Bình. Bắc Kinh mới đây đã chiêu dụ được Italy, một cường quốc G7 từng là một trong những sáng lập viên EU. Rôma đã đi theo Trung Quốc bất chấp thái độ bất bình của các đồng minh. Ngay sau buổi ăn tối với Chủ tịch Trung Quốc, Tổng thống Pháp đã xác định trong một tin nhắn twitter rằng “chuyến công du này (của ông Tập) sẽ củng cố quan hệ đối tác chiến lược Pháp-Trung Quốc và khẳng định vai trò của Pháp, châu Âu và Trung Quốc trong việc ủng hộ mạnh mẽ chủ nghĩa đa phương”./.

Nguồn Văn nghệ số 14/2019