Gần đây nhiều giải thưởng được trao cho giới xuất bản trong nước đã được nhiều độc giả quan tâm theo dõi. Thế nhưng phần lớn đều là phản ứng nhất thời. Cần phải làm gì để lan tỏa hơn nữa những tác phẩm này đến với cộng đồng và công chúng?
ĐƯỢC GIẢI NHƯNG VẪN XA LẠ VỚI CÔNG CHÚNG
Thời gian vừa qua, giới xuất bản trong nước vô cùng chờ đón Giải thưởng Sách Hay và Giải thưởng Sách Quốc gia. Có thể nói đây là các giải thưởng không chỉ tôn vinh tác giả, nhà nghiên cứu… mà rộng hơn nữa, nó còn ghi nhận những nhà xuất bản (Nxb), những người thầm lặng đứng sau quá trình làm sách.
Tuy vậy tác phẩm chiến thắng từ những giải này phần lớn vẫn còn xa lạ với bạn đọc nói chung, và người đọc trẻ nói riêng. Dễ nhận thấy các tác phẩm văn học được vinh danh trong hệ thống giải đa phần đã được viết rất lâu về trước, và qua những lần tái bản, thay mới hình thức… thì mới được tôn vinh trở lại. Điều này thể hiện một cách rõ ràng qua các tác phẩm văn chương đã được vinh danh, như Cô bé nhìn mưa (Đặng Thị Hạnh), Bài thơ của một người yêu nước mình (Trần Vàng Sao) hay Những ngã tư và những cột đèn (Trần Dần)…
Các hạng mục khác cũng cùng phản ánh một điều tương tự. Ở giải Sách Hay, Nghề Thầy của Hoàng Đạo Thúy tuy đã ra đời từ năm 1944, thế nhưng đến năm 2022 mới được ghi nhận ở mục Sách giáo dục. Trong khi hạng mục sách thiếu nhi vinh danh Chuyến Phiêu Lưu Diệu Kỳ Của Edward Tulane thì đã được in từ năm 2017.
Do đó, dẫu cho là các tác phẩm có nhiều giá trị, thì chúng đang không phản ánh một cách sâu sát thị trường đọc sách cũng như xuất bản hiện nay. Ông Nguyễn Thành Nam, Phó giám đốc - Tổng biên tập Nxb Trẻ cho rằng, thực tế vẫn còn có những cuốn sách đoạt giải nhưng vẫn xa lạ đối với công chúng. Theo ông, cơ quan quản lí nhà nước, các hội đồng chấm giải… khi tổ chức chấm giải, thì nên lựa chọn các tác phẩm gần gũi và có thể lan tỏa rộng rãi đến công chúng hơn.
QUY TRÌNH CHẤM VÀ CÔNG BỐ GIẢI CHƯA TẠO HIỆU ỨNG
Tuy thế, ở các giải thưởng được trao thường niên và chỉ xem xét tác phẩm xuất bản ở trong năm đó như Giải thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam… thì cũng dễ rơi vào tình trạng “công bố một lần rồi thôi”. Các đề cử cũng khá hạn hẹp. Thay vào đó ở nước ngoài, các giải thưởng danh giá như Booker, Women’s Prize for Fiction, giải Sách Quốc gia Mĩ… đều có danh sách đề cử (gồm khoảng hơn 10 tựa sách), danh sách rút gọn (còn lại 6 tựa) và rồi cuối cùng mới tìm ra người chiến thắng.
Ngoài ra các giải như Pulitzer tuy không công bố trước danh sách đề cử, thế nhưng sau khi chiến thắng thì các đề cử cũng được tiết lộ một cách công khai. Cách làm này không khó thực hiện, mà thông quá đó nó còn cho thấy quy trình đánh giá, xem xét của ban giám khảo có phần minh bạch, cũng như thu hút được sự đồng hành ở trong bạn đọc, để cùng đọc và cùng thảo luận và cùng đánh giá.
Qua đó những tác phẩm chất lượng cũng được giới thiệu để tiếp cận nhiều hơn nữa với bạn đọc trong nước. Ở nước ta, chỉ có duy nhất giải thưởng Văn học tuổi 20 của Nxb Trẻ là được triển khai đi theo hướng này, và rõ ràng kết quả là đã nhận được nhiều sự ủng hộ, cả trước, trong và sau khi người chiến thắng được công bố. Rất tiếc, nhà tổ chức giải thưởng này vừa tuyên bố tạm dừng lại.
Và cũng bởi chính quy trình lựa chọn, chỉ công bố người chiến thắng sẽ thiếu đi những đối sánh, một phần vì thế mà sức hút của các tựa sách không vững, ấn tượng đọng lại cũng trở nên mờ nhạt sau lần trao giải.
Một vấn đề nữa đó là, việc tìm ra và tôn vinh tác giả - tác phẩm và nhà làm sách là chưa đủ mà phải có những hoạt động đồng hành, lan tỏa hơn nữa những tác phẩm được giải đến với đông đảo cộng đồng cũng như công chúng.
CẦN MỘT SỰ CHUNG TAY
Chi nhánh phía Nam của Nxb Phụ nữ Việt Nam cho biết, sau khi cuốn hồi kí Cô bé nhìn mưa được trao giải B ở giải Sách Quốc gia 2022, số lượng đơn hàng trực tuyến đã tăng từ 2 cho đến 3 lần, nhưng cũng chỉ trong khoảng vài ngày đầu thông tin công bố. Hiệu ứng từ giải thưởng, nhiều nhà sách trước đó nhập những tựa này với số lượng ít, cũng cho nhập thêm bổ sung thêm.
Thế nhưng sau khi hiệu ứng nhất thời qua đi, thì các tác phẩm liền quay trở lại với doanh số quen thuộc. Giải quyết điều này, khá nhiều công ti và nhà xuất bản bên cạnh truyền thông trực tuyến, thì cũng in thêm sticker “Sách đoạt giải” được dán ở trên bìa sách, cũng như trưng bày trang trọng trong các hiệu sách.
Tuy thế điều này vẫn còn chưa đủ. bà Quách Thu Nguyệt, nguyên Giám đốc Nxb Trẻ cho rằng các cơ quan quản lí nhà nước cần huy động thêm “binh chủng truyền thông” để tiếp tục quảng bá cũng như lan tỏa giá trị của các sách hay. Bên cạnh đó, phía phát hành cũng cần phải nhanh nhạy hơn nữa, tiến hành sử dụng mạng xã hội và hệ thống thương mại điện tử để quảng bá thêm.
Đồng ý với nhận định trên, bà Đinh Thị Thanh Thủy, Giám đốc - Tổng biên tập Nxb Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh cũng cho rằng, cần phải xây dựng chính sách một cách cụ thể để đưa sách đến đúng đối tượng, từ đó phát huy tác dụng một cách hiệu quả, không thể “phân bổ đổ đồng”. Bà cũng gợi ý rất nên hỗ trợ giảm giá bìa xuống để sách đoạt giải đến gần hơn nữa với nhiều độc giả.
Như vậy, có thể thấy rằng, để các tựa sách đoạt giải giữ vững sức nóng và đến được với đông đảo bạn đọc quan tâm, thì cần phải có quy trình trao giải thật sự thu hút với sự tham gia của giới chuyên môn và cả công chúng đọc. Sau đó, cần sự chung tay giữa các cơ quan quản lí nhà nước, các tổ chức xuất bản - phát hành cũng như bạn đọc đẻ đời sống của sách đoạt giải được nối dài.
TUẤN ANH
Nguồn VNQĐ
