NĂM CHỦ TỊCH ASEAN 2020 CỦA VIỆT NAM

Năm 2020 đầy thách thức với ASEAN và với Việt Nam trên cương vị Chủ tịch luân phiên. Đại dịch Covid-19 tác động mạnh mẽ đến kinh tế thế giới và quá trình mở cửa trở lại, từng bước phục hồi. Môi trường chiến lược phức tạp bởi sự cạnh tranh Mỹ - Trung và những diễn biến khó đoán định ở khu vực và trên thế giới. Các vấn đề an ninh truyền thống và phi truyền thống đe dọa hoà bình, ổn định và phục hồi của khu vực. Biến động đã làm đảo lộn toàn bộ kế hoạch chuẩn bị suốt 2 năm cho cương vị Chủ tịch ASEAN, buộc cả Cộng đồng lẫn Việt Nam phải điều chỉnh.

Chiều 11/12/2020, phát biểu tại Hội nghị Tổng kết Năm Chủ tịch ASEAN 2020 của Việt Nam, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nêu rõ, nhiều sáng kiến, ưu tiên của Việt Nam đã trở thành tài sản chung của ASEAN. Thủ tướng khẳng định: “Chúng ta đã có những đóng góp quan trọng, trưởng thành vượt bậc và đã trở thành một trong những thành viên nòng cốt, dẫn dắt, xây dựng và xác định các luật chơi trong ASEAN và khu vực”. Tại Hội nghị, Thủ tướng nhắc lại, ngày 24/12/2019, Ủy ban Quốc gia ASEAN 2020 ra mắt tại chính Hội trường này, ngày 7/1/2020, nhân Lễ khởi động Năm Chủ tịch ASEAN 2020, Thủ tướng “đã đề nghị Năm Chủ tịch ASEAN 2020 phải: Thực chất về nội dung, chu đáo, trọng thị về lễ tân, hậu cần và bảo đảm tốt về an ninh, an toàn”.

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc trao búa gỗ đại diện chức Chủ tịch ASEAN 2021 cho Đại sứ Brunei tại Việt Nam Pengiran Haji Sahari bin Pengiran Haji Salleh. Ảnh TTXVN

Tay lái của “thuyền trưởng”

Lúc đó, trong không khí phấn khởi, lạc quan của năm mới 2020, không ai có thể hình dung được, chỉ hơn một tháng sau, con tàu ASEAN sẽ phải đi qua vùng biển động, dông bão dữ dội của đại dịch Covid-19, bị chao đảo bởi tình hình thương mại, kinh tế suy giảm mạnh, cạnh tranh địa chiến lược quốc tế diễn ra gay gắt tại khu vực… Bằng ý chí kiên cường, quyết tâm cao, hành động mạnh mẽ của cả Cộng đồng ASEAN, sự hợp tác hiệu quả của các đối tác và tay lái vững vàng của “thuyền trưởng” Việt Nam, đến hôm nay nhìn lại chúng ta cùng tự hào tuyên bố Năm Chủ tịch ASEAN 2020 đã thành công toàn diện, trọn vẹn và thực chất: Thành công về chất lượng nội dung, số lượng kỷ lục các văn kiện được thông qua, nhiều sáng kiến, ưu tiên của Việt Nam đã trở thành tài sản chung của ASEAN; thành công trong bảo đảm an ninh, an toàn, trọng thị về lễ tân và thành công trong quảng bá hình ảnh Cộng đồng ASEAN và Việt Nam hòa bình, ổn định, phát triển thịnh vượng trong tâm thức của bạn bè quốc tế.

Thủ tướng khẳng định tinh thần chủ đề năm 2020 “ASEAN Gắn kết và chủ động thích ứng” là kịp thời và phù hợp. Về kết quả Năm Chủ tịch ASEAN 2020, Thủ tướng nêu rõ, dưới sự dẫn dắt của Việt Nam, ASEAN đã thực sự linh hoạt và chủ động, thích ứng với các biến động của thời cuộc. Cấp cao ASEAN lần đầu tiên đã họp 3 lần trong năm thay vì 2 lần theo thông lệ, nhiều hội nghị cấp cao, hội nghị bộ trưởng lần đầu được tổ chức trực tuyến và đặc biệt, nhiều văn kiện quan trọng của ASEAN cũng được ký kết trực tuyến lần đầu tiên. Vai trò, uy tín quốc tế của Việt Nam, của ASEAN ngày càng được coi trọng, nâng cao; là minh chứng sống động cho vai trò, tầm quan trọng của đoàn kết, hợp tác trước những cơ hội, thách thức, đặc biệt là sức sống, giá trị của hợp tác và cơ chế đa phương.

Nhìn lại năm 2020, tầm vóc, bản lĩnh và trí tuệ Việt Nam được thể hiện một cách toàn diện, rõ nét. Một lần nữa, dấu ấn của Việt Nam được ghi đậm trong quá trình hơn 50 năm phát triển của ASEAN, từ chủ đề rất đúng và trúng là “ASEAN gắn kết và chủ động thích ứng”, tới cách đề xuất những ưu tiên, ý tưởng, sáng kiến, cho đến phương thức chuẩn bị, chủ trì điều hành các hội nghị, soạn thảo các văn kiện và công tác tuyên truyền quảng bá. Chúng ta đã không chỉ khéo léo, linh hoạt dẫn dắt, điều hòa những khác biệt giữa các quốc gia thành viên ASEAN để giữ vững hình ảnh đoàn kết, đồng thuận của Hiệp hội, mà còn xử lý hài hòa, hiệu quả sức ép hay các bất đồng giữa các đối tác, qua đó tất cả các hội nghị trong năm diễn ra suôn sẻ, thành công. Đặc biệt, chính việc chúng ta kiểm soát được đại dịch Covid-19 và duy trì phát triển kinh tế - xã hội đã làm các bạn bè khu vực và quốc tế hoàn toàn tin tưởng vào sự lãnh đạo, dẫn dắt của Việt Nam, ủng hộ và hưởng ứng tích cực những sáng kiến, kế hoạch do Việt Nam đề xuất. 

Thách thức và thành tựu

Khó khăn dồn đến rất lớn, đặt ASEAN trước lựa chọn sinh tử: hoặc là chấp nhận điều kiện khách quan, chờ đợi, hạn chế các hoạt động, có thể rơi vào suy thoái hoặc nỗ lực vượt qua thách thức. “Gắn kết và chủ động” không chỉ là khẩu hiệu, đó còn là kim chỉ nam đã giúp Cộng đồng biến khó khăn, thách thức thành nhân tố kích thích, buộc ASEAN nói chung, Việt Nam nói riêng phải nỗ lực gấp nhiều lần, phải sáng tạo hơn, phải đổi mới tư duy và hành động. “Gắn kết và chủ động thích ứng” còn là quyết tâm chính trị, là vai trò dẫn dắt của nước Chủ tịch đối với sự đoàn kết của Cộng đồng. Nhờ đó, ASEAN đã thực hiện thành công tất cả các kế hoạch đề ra. Hơn thế nữa, kết quả chứng tỏ bản lĩnh, năng lực của Cộng đồng ASEAN trước một thế giới đầy biến động và rút ra những bài học quý, mở ra những kỳ vọng trong chặng đường tiếp theo.

Với hình thức trực tuyến, năm 2020 vẫn tiến hành đầy đủ các hội nghị cấp cao, hội nghị bộ trưởng ngoại giao ASEAN và hội nghị ASEAN với các đối tác lớn, các tổ chức quốc tế. Đặc biệt Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 37, kết thúc năm Chủ tịch của Việt Nam, với hơn 20 hoạt động cấp cao, thông qua và công bố hơn 80 văn kiện, cao nhất từ trước đến nay.

Năm 2020 nổi lên các thành tựu chủ yếu: Thứ nhất, đề xuất, triển khai thực hiện nhiều sáng kiến thiết thực, kịp thời của Việt Nam và các nước. Lập Quỹ Cộng đồng ASEAN ứng phó Covid-19, Kho dự phòng vật tư y tế khẩn cấp ASEAN, thông qua Khung chiến lược ứng phó các tình huống y tế khẩn cấp, thành lập Trung tâm khu vực ứng phó các tình huống y tế, dịch bệnh…

Thứ hai, tiếp tục thúc đẩy thực hiện Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025, và Tầm nhìn 2045. Trong năm 2020, ASEAN đã thực hiện nhiều hoạt động, giải quyết các vấn đề cơ bản, cốt lõi, lâu dài của khu vực: Công bố báo cáo đánh giá giữa kỳ triển khai Kế hoạch Tổng thể tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025 trên 3 trụ cột Chính trị - An ninh, Kinh tế và Văn hóa – Xã hội; Kế hoạch Tổng thể kết nối ASEAN 2025; công bố Khung phục hồi Tổng thể ASEAN và Kế hoạch triển khai; thúc đẩy khôi phục chuỗi cung ứng khu vực và thế giới… Thông qua các văn kiện, hoạt động này, lãnh đạo ASEAN thể hiện cam kết mạnh mẽ, đoàn kết, nỗ lực thúc đẩy hợp tác, thu hẹp khoảng cách vùng miền, quốc gia, gắn kết nỗ lực phát triển, nâng tầm hợp tác giữa các tiểu vùng.

Thứ ba, cam kết mạnh mẽ với các đối tác, khẳng định vai trò trung tâm của ASEAN, thắt chặt, làm sâu sắc quan hệ, giành được sự ủng hộ của các đối tác. Thông qua hội nghị với các đối tác, lãnh đạo cấp cao ASEAN tiếp tục khẳng định vai trò trung tâm của ASEAN, cam kết thúc đẩy hợp tác lâu dài với các đối tác. Lãnh đạo cấp cao cho ý kiến về bộ tiêu chí xem xét lập quan hệ đối tác đối thoại của ASEAN, thể hiện tính độc lập, tự chủ, chủ trương tiếp tục mở rộng, làm sâu sắc quan hệ với các đối tác lớn ngoài khu vực. Lãnh đạo ASEAN đã cùng với các đối tác nỗ lực thúc đẩy, ký kết Hiệp định Đối tác Kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) trong khuôn khổ Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 37 và các Hội nghị Cấp cao liên quan ngày 15/11.

Các đối tác mang đến Hội nghị với lãnh đạo cấp cao ASEAN những chính sách, chiến lược tạo động lực mới. Đó là khẳng định “ASEAN là ưu tiên cao trong chính sách láng giềng” của Trung Quốc; là phát triển quan hệ trên nền tảng “từ trái tim đến trái tim” của Nhật Bản; là chính sách hướng Nam mới, nâng cấp hợp tác Mekong - Hàn Quốc lên đối tác chiến lược; là bộ phận quan trọng trong chính sách Hành động hướng Đông của Ấn Độ… Mỗi đối tác có sự quan tâm khác nhau, nhưng điểm chung là ủng hộ vai trò trung tâm của ASEAN, quan điểm của ASEAN về khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở (FOIP), lập trường nguyên tắc của ASEAN về Biển Đông và cam kết thúc đẩy hợp tác với ASEAN. Các hoạt động của ASEAN với các đối tác tạo thêm sinh lực cho khôi phục chủ nghĩa đa phương, góp phần thúc đẩy phục hồi và phát triển của thế giới trong và sau đại dịch.

Thứ tư, tiếp tục duy trì lập trường nguyên tắc của ASEAN về vấn đề Biển Đông, tranh thủ sự ủng hộ của các đối tác. Biển Đông tồn tại các tranh chấp phức tạp, tiềm ẩn thách thức đe dọa an ninh, ổn định khu vực. Thông qua các hội nghị, đối thoại, ASEAN thể hiện quyết tâm xây dựng Biển Đông thành vùng biển hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn cho tự do lưu chuyển hàng hóa. ASEAN tiếp tục khẳng định lập trường nguyên tắc đề cao thượng tôn pháp luật, tuân thủ các giá trị chung, tăng cường đối thoại, xây dựng lòng tin, không có các hành động làm phức tạp tình hình, giải quyết hòa bình các tranh chấp, khác biệt trên cơ sở luật pháp quốc tế, UNCLOS 1982, thực hiện nghiêm túc, đầy đủ DOC, nỗ lực xây dựng COC hiệu lực, hiệu quả, phù hợp với luật pháp quốc tế. Đó là nền tảng để giải quyết các vấn đề phức tạp trên Biển Đông.

Thứ năm, Việt Nam đã nỗ lực cùng các nước khẳng định vai trò trung tâm của ASEAN trong cấu trúc khu vực; nâng cao vai trò tiên phong, nòng cốt của ASEAN, là điểm sáng trong đối phó với các thách thức ở châu Á – Thái Bình Dương. Trong khi một số thể chế đa phương gặp khó khăn thì ASEAN vẫn duy trì ổn định, kết nối, hợp tác và từng bước phục hồi. Cộng đồng ASEAN không những là tấm gương về quyết tâm, ý chí chính trị mà còn đóng góp cho thế giới phương thức hợp tác trong điều kiện “bình thường mới”. Như đánh giá của bà Kristalina Georgieva, Tổng Giám đốc IMF: Thế giới ngưỡng mộ tinh thần hợp tác mạnh mẽ của ASEAN trong những năm qua và quá trình khắc phục hậu quả Covid-19. Phương thức ASEAN (ASEAN Way) sẽ là nguồn cảm hứng để thúc đẩy hợp tác toàn cầu, xây dựng một thế giới tốt đẹp hơn.

Có thể nói, từ những bỡ ngỡ ban đầu, qua 25 năm tham gia ASEAN, chúng ta đã có những đóng góp quan trọng, trưởng thành vượt bậc và hiện đã trở thành một trong những thành viên nòng cốt, dẫn dắt, xây dựng và xác định các luật chơi trong ASEAN và khu vực. Đặc biệt, với thành công của Năm Chủ tịch ASEAN 2020, Việt Nam không chỉ là một thành viên tích cực, mà đã trở thành một chỗ dựa vững chắc, tin cậy, đặc biệt trong những thời khắc ASEAN phải đối mặt với nhiều thách thức, như đại dịch Covid-19 hiện nay. Những nỗ lực và vai trò dẫn dắt của Việt Nam trong năm Chủ tịch ASEAN 2020 được các nước ASEAN và các đối tác ghi nhận, đánh giá cao, thể hiện tầm vóc và vị thế quốc tế ngày càng cao của nước ta. Nhìn lại Năm Chủ tịch ASEAN 2020, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã chỉ ra một số bài học quý.

*

Bước sang năm 2021, trong bối cảnh tình hình thế giới và khu vực tiếp tục diễn biến phức tạp, khó lường, nhiệm vụ đối ngoại sắp tới là rất nặng nề. Thủ tướng nhất trí với kiến nghị của Bộ Ngoại giao về phương hướng nhiệm vụ của các bộ, cơ quan và địa phương, trong đó lưu ý: Tiếp tục duy trì, phát huy thành công của năm ASEAN 2020 để nâng tầm vị thế đối ngoại, chủ động hội nhập quốc tế của Việt Nam; triển khai tích cực các nhiệm vụ ưu tiên của ASEAN, nhất là các sáng kiến của ta đưa ra trong năm Chủ tịch ASEAN 2020, cùng các nước ASEAN, không chủ quan trong ứng phó với dịch Covid-19 và đẩy mạnh phục hồi tổng thể, bền vững nền kinh tế. Tranh thủ hiệu quả những cơ hội thuận lợi của Hiệp định RCEP. Các bộ, ngành kiểm điểm, làm giàu thêm kinh nghiệm chuyên môn về đối ngoại để đạt hiệu quả cao hơn trong thời gian tới.

Nguồn Văn nghệ số 1+2/2021