Đối với người phương Nam, những địa danh: sông Thao, ngã ba Hạc và kinh đô Phong Châu vẫn luôn là điểm đến đầy mơ ước, với nhiều bí ẩn từ lịch sử và truyền thuyết mà ai cũng muốn một lần được khám phá khi hướng về cội nguồn.
 |
| Sông Thao nhìn về ngã ba Hạc. Ảnh: PH |
Sông Thao “thêm một lần tôi đến để rồi đi”
“Hồng Hà mênh mông trôi cát tới chân làng quê/ Cuối sông ngoài bến ai về có thấy đồng mía nương chè với mối tình thắm bên làng quê/ Hồng Hà chơi vơi dâng nước trên nguồn về khơi/ Sông Thao ngoài bến Việt Trì/ Có những chàng áo nâu về say mê giòng nước… vui tràn trề”.
Đó là đoạn mở đầu cho tráng khúc Du kích sông Thao nổi tiếng của nhạc sĩ Đỗ Nhuận viết từ năm 1949 tại ngã ba sông Việt Trì sau thắng lợi của Chiến dịch Sông Thao thời chín năm chống Pháp. Du kích sông Thao của Đỗ Nhuận hợp cùng Trường ca sông Lô của Văn Cao và Người Hà Nội của Nguyễn Đình Thi thành ba tuyệt phẩm âm nhạc mang tính lịch sử, có ý nghĩa thôi thúc những đoàn hùng binh xung trận cứu nước.
Điều thú vị khi chúng tôi về Việt Trì cuối năm 2022 và đi bên bờ con sông hình thành tráng khúc Du kích sông Thao cũng là thời điểm kỷ niệm 100 năm sinh nhạc sĩ tài ba Đỗ Nhuận (10.12.1922 - 2022). Bài hát bất tử của ông cũng như bài thơ Sông Thao nổi tiếng của nhà thơ Nguyễn Duy sau này đã góp phần tôn vinh vẻ đẹp và làm “sống” mãi dòng sông Thao thơ mộng và bi hùng:
“Sông Thao thêm một lần tôi tắm
thêm một lần tôi đến để rồi đi
gió cứ thổi trống không ngoài
bãi vắng
tôi nhìn em để không nói năng gì”
Sông Thao lịch sử đi vào văn học nghệ thuật như vậy, nhưng thật ngạc nhiên hiện nay trong các sách giáo khoa lẫn văn bản hành chính, cái tên sông Thao gần như biến mất. Chỉ có trên bản tin thời tiết đài truyền hình trung ương vào mùa lũ lụt thỉnh thoảng nhắc tới mực nước sông Thao...
Mùa xuân nước sông Thao đang xuống thấp dần nhưng lưu lượng chảy qua thành phố Việt Trì vẫn đủ cái mênh mông dạt dào sóng nước cho những tâm hồn tìm về cội nguồn. Con sông thiêng gắn liền Đất Tổ xưa nay sinh ra nhiều bậc anh tài, trong đó có không ít văn nghệ sĩ, mà độc đáo là thi sĩ Bút Tre - Đặng Văn Đăng, người mang tới thi đàn một làn gió thi ca khác biệt giàu chất văn hóa dân gian. Lớp lớp người người ra đi nhưng sông Thao vẫn miệt mài sứ mệnh, mải miết xuôi dòng theo thăng trầm lịch sử dòng giống Rồng Tiên!
Ngã ba Hạc có phải nơi hợp lưu của ba dòng sông?
Chúng tôi đến Việt Trì nhiều lần. Và dường như lần nào cũng được các bạn văn đưa tới ngã ba Hạc để thăm thú hàn huyên. Cảnh quan nơi ngã ba sông có sức quyến rũ lạ thường trong khí thiêng Đất Tổ. Nhà văn, nhà báo Nguyễn Tham Thiện Kế là một trong những cây bút tiêu biểu của Phú Thọ, một lần đứng chỉ tay ra ngã ba Hạc giải thích rằng, có lẽ do đây là ngã ba sông nên nhiều người cứ nhầm là nơi hợp lưu của ba dòng sông. Còn nhà thơ cựu chiến binh Ngô Kim Đỉnh cũng là “thổ địa” của Việt Trì thì cho biết đã nhiều lần anh đính chính điều này qua các bài viết của mình nhưng không hiểu sao nhiều người cứ nhầm. Ngã ba Hạc là nơi chỉ có hai con sông Thao và sông Lô hợp dòng, trong khi cửa sông Đà hợp lưu sông Thao cách đây khá xa. Sự nhầm lẫn về mặt địa lý này gây phiền phức cho không ít người quan tâm tới thành phố ngã ba sông. Một số nhà văn, nhà báo khi tới tham quan Việt Trì không tìm hiểu kỹ nên về cứ “phăng” theo quán tính rằng thành phố ngã ba sông này là nơi hợp lưu sông Hồng - sông Đà - sông Lô!?
Vào đầu năm 2022, khi tôi cùng gia đình lên thăm Việt Trì, hai nhà thơ Nông Thị Ngọc Hòa và Vũ Thanh Thủy trực tiếp đưa đến ngã ba Hạc tham quan và dâng hương đền Tam Giang - chùa Đại Bi nằm bên tả ngạn sông Thao. Đây là một cụm di tích, thắng cảnh thu hút nhiều du khách, gồm đền Tam Giang, đền Mẫu, chùa Đại Bi, vết chân Thổ lệnh Cao quan Bạch Hạc Đại vương, tượng đài Chiêu Văn vương Tả thánh Thái sư Trần Nhật Duật, bức phù điêu 18 ngôi chùa tiêu biểu của Phật giáo Việt Nam, bến bơi chải và cầu Việt Trì gần ngã ba sông. Hai nữ sĩ vừa chỉ dẫn vừa thuyết minh rằng, đền Tam Giang thờ thần Thổ Lệnh là thần làng - thần sông Bạch Hạc mà sinh thời ngài đã chu du khắp thiên hạ tìm phương thuốc quý chữa trị bệnh tật cho muôn dân. Đến khi mất ngài lại linh ứng giúp cho các tướng lĩnh đánh giặc ngoại xâm cứu nước. Còn chùa cổ Đại Bi gắn liền với công trạng của Chiêu Văn vương Trần Nhật Duật, một nhân vật lịch sử lừng lẫy thời nhà Trần. Ngài đã cùng cháu gái là công chúa Thiên Thụy xây dựng chùa Đại Bi từ năm 1328, đến nay đã gần 700 năm tuổi.
Bây giờ, sau một năm tròn, chớm xuân 2023 chúng tôi lại trở về dâng hương Đất Tổ. Lần này, nhà thơ Ngô Kim Đỉnh cùng họa sĩ Nguyễn Đình Ánh lại đưa tôi thăm Di tích Quốc gia Làng Cả, một di chỉ khảo cổ học vô cùng quan trọng của văn hóa Đông Sơn và thời đại Hùng Vương. Tiếp đó chúng tôi ngược lên ngã ba Trung Hà hay còn gọi ngã ba Hồng Đà có chiếc cầu Trung Hà gần cửa sông Đà bắc qua làm ranh giới giữa huyện Ba Vì thuộc thành phố Hà Nội và huyện Tam Nông của tỉnh Phú Thọ.
Đứng ở ngã ba Trung Hà, nhà thơ Ngô Kim Đỉnh chỉ tay về hướng đông nam cho biết nơi đây cách ngã ba Hạc gần 10km theo đường chim bay. Ngã ba Trung Hà là nơi sông Thao hợp lưu với sông Đà từ phía hữu ngạn chảy vào. Ngã ba sông này nằm chủ yếu trên địa phận huyện Tam Nông phía hữu ngạn sông Thao, còn bên tả ngạn là huyện Lâm Thao, chếch phía dưới là đầu thành phố Việt Trì. Ba huyện thành này đều thuộc tỉnh Phú Thọ.
Nghĩa là ngã ba Trung Hà chính là điểm hợp lưu của hai con sông Thao và sông Đà rồi chảy thêm một đoạn khá xa nữa sông Thao mới hợp lưu với sông Lô ở ngã ba Hạc tạo thành dòng lớn sông Hồng. Dù ngã ba Trung Hà chủ yếu thuộc huyện Tam Nông, nhưng có thể nói về không gian địa lý thành phố Việt Trì hiện tồn cả hai dòng hợp lưu: sông Thao với sông Đà và sông Thao với sông Lô, chứ không có chuyện cả ba dòng sông này cùng hợp lưu một nơi ở ngã ba Hạc như truyền tụng.
Đạo pháp tổ tiên
sáng soi đường bay dòng giống Lạc Hồng
Nếu có một nơi mà mọi người Việt Nam trong lẫn ngoài nước đều mơ ước một lần trở về nguồn cội, thắp nén hương tri ân tổ tiên, thì tôi tin đó chính là kinh đô Phong Châu xưa với Đền Hùng trên núi Nghĩa Lĩnh cùng nhiều di tích linh thiêng khác nay thuộc thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ bên bờ sông Thao huyền thoại. Trở về để vọng tưởng, cảm thông, tự hào, soi sáng và tiếp thêm năng lượng cho chính mình:
Theo dấu bụi vàng tích Việt
Đắm đuối đường bay non biển
Tiên Rồng
Khóc thầm cười vang hào khí
Lạc Hồng
Có chiến thắng oai hùng
kinh thiên động địa
Có thất bại bi thương quỷ khốc
thần sầu
Việt Nam ơi, lịch sử sinh tồn sao
lắm bể dâu?
Theo truyền thuyết, Lộc Tục Kinh Dương Vương là vua nước Xích Quỷ đã truyền ngôi cho con là Sùng Lãm Lạc Long Quân. Sau khi hợp duyên cùng Âu Cơ sinh ra 100 người con, Lạc Long Quân đã phong cho con trưởng là Hùng Vương làm vua nước Văn Lang, đóng đô ở Phong Châu, trải qua 18 đời vua. Kinh đô Phong Châu đầu tiên nằm ở nơi hợp lưu sông Thao với sông Đà, về sau dịch chuyển xuống nơi hợp lưu sông Thao với sông Lô, nghĩa là cũng nằm trong không gian địa lý Việt Trì và vùng lân cận phía tây - tây nam ngày nay.
Về phong thủy, vị thế Phong Châu được xem là một đại long mạch hội đủ các yếu tố cho một kinh đô vững bền. Với ba con sông lớn vòng quanh hội tụ bao bọc, kinh thành còn được che chắn bởi dãy núi Tam Đảo ở phía bắc, những ngọn núi liên hoàn của dãy Hoàng Liên Sơn ở phía nam, cùng những ngọn đồi trùng điệp phía tây bắc với hình thù 99 con voi chầu về núi Hùng, tức núi Nghĩa Lĩnh ở trung tâm như cái đầu rồng nhô lên, và trước mặt là đồng bằng châu thổ rộng lớn có hòn núi Tản Viên án ngữ như vị thần bảo vệ kinh đô.
Vẫn như mọi lần, bao giờ về kinh đô Phong Châu xưa tôi cũng lên dâng hương Đền Hùng đầu tiên. Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt này vừa được giữ gìn cẩn thận những nét cổ kính vừa được tôn tạo, xây dựng những hạng mục mới thêm phần bề thế hoành tráng. Đây còn là khu bảo tồn thiên nhiên phong phú với những cổ thụ nguyên thủy quý hiếm nhất nước ta hiện nay. Đức tin tâm linh và ý thức bảo vệ di sản cha ông của chính quyền và người dân Đất Tổ thật đáng trân trọng. Đền Hùng và các di tích cổ hợp cùng với các công trình mới mang tâm thức thời đại Hùng Vương là bệ phóng nâng cánh cho thành phố Việt Trì, đô thị loại I trung tâm cho cả vùng trung du miền núi Bắc Bộ.
Giống như Di tích Quốc gia Làng Cả, miếu thờ Lang Liêu đã thành phế tích và đang trong quá trình phục dựng. Thắp nén hương cho vị vua hiếu thảo sống hòa lẫn với nhân dân, lòng tôi dậy lên bao xúc cảm khôn nguôi. Truyền thuyết bánh chưng bánh dày qua hình tượng hoàng tử Lang Liêu không chỉ có ý nghĩa về triết học, mỹ học, kinh tế, pháp trị… mà còn là câu chuyện nhân văn truyền cảm hứng về đức hiếu sinh cho con cháu dòng giống Lạc Hồng:
Chớm xuân dâng hương Lang Liêu
Đất Tổ bồi hồi huyền tích bánh
chưng bánh dày
Trời tròn đất vuông nghiêng mình
tấm lòng hiếu thảo
Lớp lớp vương quyền đỉnh mây
vinh hoa
Miếu nhỏ ẩn mình lưu giữ mạch
nguồn nhân nghĩa
Đạo pháp tổ tiên sáng soi đường
bay dòng giống Lạc Hồng.
Phan Hoàng
Nguồn Văn nghệ số 5/2023
