CHÀO MỪNG HỘI NGHỊ NHỮNG NGƯỜI VIẾT VĂN TRẺ TOÀN QUỐC LẦN THỨ X 

Là người cầm bút lớn lên sau chiến tranh, tôi cảm nhận sâu sắc sự giàu có từ tầng tầng lớp lớp trầm tích của lịch sử dân tộc. Máu và nước mắt cha ông trong dựng và giữ nước để lại di sản lịch sử khổng lồ cho con cháu. Ẩn số những giọt nước mắt, những phận đời bé nhỏ đằng sau những cột mốc lịch sử là nguồn cảm hứng mạnh mẽ thôi thúc nhà văn cầm bút. Bản thân Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh là một di tích lịch sử khổng lồ, vô giá.

Các thế hệ cầm bút tiền nhân trong chiến tranh như Dương Tử Giang, Kiên Giang Hà Huy Hà, Bình Nguyên Lộc, Lê Vĩnh Hòa, Sơn Nam, Vũ Hạnh, Anh Đức, Nguyễn Quang Sáng, Lê Văn Thảo… với vai trò nhà văn – chiến sĩ đã hoàn thành trách nhiệm lịch sử. Quy luật thời gian khắc nghiệt khiến những nhà văn tài năng, tâm huyết lần lượt ra đi. Thế hệ những người lớn lên sau chiến tranh như chúng tôi nay cũng không còn trẻ nữa. Thế hệ sinh ra và lớn lên thời hậu chiến và đổi mới tiếp tục cầm bút, đóng góp những tác phẩm vào sự nghiệp văn học thành phố và cả nước. Những người trẻ gánh lấy trên vai trách nhiệp kép, khi chính họ vừa làm người kế thừa di sản quý báu của lịch sử thành phố, lịch sử dân tộc mà thế hệ tiền nhân chưa kịp làm đã ra đi; vừa là những “chiến sĩ” tiếp tục đồng hành với nhân dân những vấn đề bức xúc của đời sống đương đại, trách nhiệm giữ gìn chủ quyền quốc gia, sự tha hóa quyền lực, sự xuống cấp đạo đức, sự giằng xé những học thuyết và khuynh hướng, những nỗ lực vươn lên từ sai lầm, đổ vỡ… Nhiều vấn đề ngổn ngang đặt đặt ra cho người viết trẻ.

Một số đại biểu tham dự Hội nghị những người viết văn Trẻ lần thứ 8 (năm 2012)

Trách nhiệm người viết trẻ với di sản lịch sử quý báu

Trước di sản quý báu, đồ sộ của lịch sử, nhà văn Việt Nam chúng ta đôi khi không tránh được chạnh lòng trước những tác phẩm văn học viết về lịch sử Việt Nam. Điều gì khiến các độc giả Việt Nam đón nhận nồng nhiệt những tác phẩm viết về di sản lịch sử Việt Nam là một câu hỏi thật đáng suy ngẫm. Phải chăng độc giả cần có cái nhìn trung thực, khách quan nhiều chiều hơn từ những nhà văn - học giả? Phải chăng kỹ năng thu thập thông tin, cách viết của các tác giả nước ngoài mới hơn nhà văn chúng ta, trực diện, xoáy vào tim người với những câu hỏi phản biện. Phải chăng các tác giả nước ngoài có điều kiện, được chính phía Việt Nam ủng hộ khai thác tư liệu hơn?! Phải chăng chúng ta đang sống trên đống vàng của tư liệu lịch sử nhưng lại thờ ơ, vọng ngoại? Phải chăng để di sản lịch sử được thăng hoa trong văn học, nhà văn chúng ta phải đọc, phải học, không ngừng khổ luyện, kiên trì, bền bỉ trong sáng tạo văn học nghệ thuật. Và hơn tất cả, những nhà văn lao vào khai thác tầng quặng giàu có từ di sản lịch sử đồ sộ của cha ông rất cần đến sự tiếp sức, động viên một cách xứng đáng và cụ thể. Cần có mũi khoan bén bằng kim cương để khai thác tầng quặng lịch sử quý báu này. Để khai thác di sản lịch sử hiệu quả, những người cầm bút phải tự học hỏi, nâng mình lên, chủ động tìm đường đi cho tác phẩm, hòa nhập với thế giới. Thế hệ cầm bút cha anh theo quy luật thời gian lần lượt ra đi. Cũng theo quy luật tạo hóa, tre già măng mọc, trách nhiệm khai thác tầng quặng quý báu lịch sử Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh mặc nhiên đặt trên vai những người viết trẻ. Nhưng nếu mầm cây không có đất tốt sẽ khó cho ra những măng non tươi tốt, vững chãi. Cần có chiến lược đầu tư sáng tác và quảng bá tác phẩm, đưa văn học nghệ thuật đến đông đảo người đọc trong và ngoài nước, kết nối thế giới. Đây là một việc làm đòi hỏi sự đột phá trong tư duy quản lý văn hóa. Việc chọn ra một số tác giả đầu tư chiều sâu, để có được những tác phẩm văn học viết về các thời kỳ lịch sử thành phố là điều không khó thực hiện. Có chiến lược đầu tư mới có tinh hoa. Cần có cơ chế đầu tư trực tiếp cho tác giả. Kinh phí tài trợ in sách thay vì trao cho Nhà xuất bản chỉ định, sách in ra đóng mác “sách không bán” do Nhà nước đặt hàng hãy trao cho tác giả in ấn. Cơ quan đầu tư sẽ mua sách của tác giả cho các chương trình quảng bá. Mặt khác, tác giả cũng phải khổ luyện, nâng mình lên, làm mới mình và làm mới tác phẩm, cống hiến cho cuộc đời tinh hoa; cũng phải năng động đưa tác phẩm của mình đến với công chúng, đa dạng các kênh phát hành. Được vậy, đường đi của những tác phẩm văn học đến với độc giả sẽ sâu rộng hơn.

Người viết trẻ với những vấn đề cốt lõi của đời sống đương đại

Sài Gòn - Gia Định - Chợ Lớn thường được gọi tắt là “Sài Gòn” và Thành phố Hồ Chí Minh - tên gọi thành phố chứa đựng lịch sử trước và sau ngày hòa bình thống nhất, mở ra vô vàn những đề tài sử thi và đương đại. Không ít người viết trẻ lao vào chuyện ngôn tình, những câu chuyện giật gân giới showbiz, những chán chường, vỡ mộng, những phá phách, lật đổ thần tượng, sám hối, những vọng tưởng, thiên di... và không ít những tác giả trẻ thành công, có số ấn bản đáng mơ ước. Nhưng nếu văn học của Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh chỉ có thế thì người cầm bút thế hệ hôm nay còn mắc món nợ lớn với đồng bào. Hơn lúc nào hết, văn chương cần đồng hành với nhân dân, chạm đến trái tim con người từ những vấn đề cốt lõi của đời sống. Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh chứa đựng bao chất liệu quý cho văn học. Lịch sử bi tráng, đau thương với những số phận con người hy sinh, oan khuất, lặng lẽ đang chờ những ngòi bút dựng nên một tượng đài bằng chất liệu văn học. Chuyện hạt gạo, nắm rau, miếng thịt, con cá ngày nay đi vào tâm thức đồng loại con người, đơn giản vì chúng ta sống bằng những điều giản dị ấy. Nhưng hơn lúc nào hết, chúng ta luôn bất an vì lo sợ những thứ nuôi sống mình và những người thân yêu trong gia đình nhiễm độc. Chuyện bất cập của nền giáo dục khiến hàng triệu phụ huynh tìm cách đưa con em du học, nhiều người tài đức cũng lìa bỏ quê hương ra đi, không phải để tìm tiện nghi mà cần môi trường sống an toàn. Chuyện thành phố với triệu triệu ống khói xả thải, nạn ngập lụt, bạo lực và xuống cấp đạo đức làm thổn thức, đau nhói những con tim ngỡ vô cảm, chai sạn. Chuyện chủ quyền đất nước, xả độc của các nhà máy làm cá chết hàng loạt, hủy hoại môi trường biển làm đồng bào phẫn nộ, xót xa. Chuyện những người lính thời bình hy sinh khi làm nhiệm vụ khiến đất trời cũng rơi lệ tiễn đưa. Chuyện tai nạn giao thông cướp mất bao tinh hoa, tước đoạt bao mạng sống con người luôn được đặt trên các bàn nghị sự. Chuyện tham nhũng, bất công, lợi ích nhóm, tha hóa quyền lực làm xoáy mòn lòng tin như căn bệnh mãn tính khiến xã hội nhức nhối. Rồi những chuyện thiết thân hàng ngày như rác, nạn xả rác lại là bài toán nan giải… Thật là có quá nhiều chuyện gắn với đời sống máu thịt của người Sài Gòn. Hơn lúc nào hết, độc giả cần có những trang viết đồng hành với mối an nguy, trăn trở của dân tộc. Để có những trang viết đồng hành cùng với đời sống đồng bào, nhà văn ngoài tài năng cần có sự bứt phá, dũng cảm, dấn thân. Càng có quá nhiều bất ổn, nghịch lý, bất công thì công chúng càng mong đợi những tác phẩm nói thay nỗi niềm của độc giả; cùng góp sức đấu tranh, xây dựng và kiến tạo Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh ngày càng có chất lượng sống tốt hơn. Để Sài Gòn lung linh tỏa sáng, văn học nghệ thuật cần những tác phẩm tỏa sáng. Trách nhiệm sáng tạo ấy được đặt vào trái tim của người viết trẻ hôm nay!

Sự thiếu vắng những tác phẩm đương đại

Những năm gần đây, nhiều người bi quan, cho rằng văn học đã chững lại. Số lượng tác giả xuất hiện nhiều trên các phương iện truyền thông, tác phẩm in nhiều nhưng thiếu những tác phẩm chạm đến trái tim con người, trong khi chúng ta đang đắm mình trong những vấn đề đương đại nóng hổi. Phần lớn những tác phẩm có giá trị nhất định lại viết về hồi ức chiến tranh, về những sai lầm trong quá khứ của một số tác giả thuộc thế hệ tiền nhân, nay đã ở vào tuổi ngoài 70, đã từng có những tác phẩm khẳng định mấy thập kỷ trước như Chu Lai, Lê Minh Khuê, Ma Văn Kháng… Trong số tác phẩm xét giải Hội Nhà văn năm gần đây mà tôi được đọc, gần như không có nhiều tác phẩm nào viết về đời sống đương đại. Điều đó đặt ra câu hỏi: phải chăng thế hệ trẻ kém tài hơn thế hệ cha ông? Những người trẻ tránh những vấn đề hiểm hóc đòi hỏi sự trả giá, dấn thân? Làm nhà văn chiến sĩ thời bình không phải dễ, bởi mọi thứ đấu tranh đều phải “đúng quy trình”? Và còn biết bao câu hỏi còn bỏ ngỏ, chưa thể, chưa dám chạm đến. Những nhà văn trẻ ngày nay trốn mình trong chuyện ngôn tình, thiên di thu hút bạn đọc. Ngay cả những tác phẩm về khởi nghiệp cũng thiếu vắng và thiếu thuyết phục. Phải chăng nhà văn trẻ bí lối khi không tìm ra cho chính mình một lối đi khai sáng?! Dù bất cứ lý do nào, tôi tin những người trẻ không quay lưng. Tôi tin những vấn đề đương đại hôm nay tiếp tục chảy trong dòng lịch sử. Thế hệ sau có độ lùi và họ sẽ viết hay về một thời kỳ mở ra nhiều cơ hội nhưng cũng đầy thách thức của lịch sử dân tộc.

Người viết trẻ cần khích lệ, sự bao dung

Ngày nay, mạng xã hội làm thay đổi cách truyền thông. Nhiều bức xúc của công chúng, những người viết trẻ không được in “đúng quy trình” sẽ tìm cách tải trên mạng xã hội. Thế giới ngày hôm nay quá phẳng. Phải nhìn nhận một cách đau lòng rằng độc giả ngày nay được hấp dẫn và thuyết phục hơn ở báo lề trái. Nơi đây, nhiều trăn trở, bức xúc đời sống xã hội được chia sẻ, lan truyền nhanh. Thi thoảng có vài tác phẩm bị đình bản, thu hồi. Một số tác phẩm viết ra không Nhà xuất bản nào dám in. Tôi nghĩ người viết trẻ cần được chia sẻ, khích lệ, bao dung. Bởi những người viết trẻ không bức xúc trước những vấn đề chủ quyền, quốc gia, dân tộc, tiến trình dân chủ, hạnh phúc con người thì còn đáng sợ hơn. Họ có thể quá đà, nông nổi nhưng họ cũng cần lắm sự bao dung để đi đúng đường, để tận hiến vai trò của một nhà văn - chiến sĩ thời hiện đại, đồng hành cùng nhân dân trong những vấn đề cốt lõi của đời sống. Và hơn tất cả, thành phố cho dù có bị cắt giảm ngân sách cũng cần có chiến lược kích thích sáng tạo nên những tác phẩm văn học nghệ thuật có giá trị. Đầu tư cho thế hệ trẻ là một chiến lược vì họ đang gánh lấy trách nhiệm kép rất nặng nề của lịch sử.

Nguồn Văn nghệ số 25+26/2022