THACO HÂN HẠNH ĐỒNG HÀNH CÙNG VĂN HỌC TRẺ VIỆT NAM

Chân dung là hình ảnh đại diện của một người có thật hoặc trong tưởng tượng. Trong lịch sử của nghệ thuật tạo hình, chân dung đã trải qua nhiều lần phát triển. Nếu trong thời kỳ đầu của kỷ nguyên nghệ thuật của chúng ta, chân dung thường mang sứ mệnh đại diện cho chủ thể, thì ngày nay nó có nhiều chức năng và nguồn cảm hứng. Dù là đối tượng nào, bức chân dung cũng cố gắng bộc lộ biểu cảm của khuôn mặt, của một cảm giác tại một thời điểm mà hình ảnh sau đó sẽ đóng băng vĩnh viễn. Đối tượng được tiết lộ cho nghệ sĩ, trước mặt anh ta nó như thể trần trụi, để lộ một phần quan trọng của tâm hồn và con người bên trong của anh ta.

Có phải bức chân dung luôn bộc lộ tính cách của chủ thể? Không có gì là ít chắc chắn hơn. Thật vậy, điều gì có thể dễ dàng hơn việc che giấu danh tính thực sự của bạn sau một chiếc mặt nạ? Khuôn mặt là bộ phận dễ tiếp cận nhất trên cơ thể con người, nhưng nghịch lý, nó lại bí ẩn nhất. Nó đồng thời có thể làm nổi bật linh hồn của đối tượng cũng như làm mờ các dấu vết cảm xúc thực của họ.

“Thiếu nữ đeo hoa tai ngọc trai” – Một trong những bức chân dung nổi tiếng nhất thế giới của danh họa Vermeer người Hà Lan

Nghệ thuật chân dung được thực hành rất tinh tế. Nếu xét về mặt kỹ thuật thì khá đơn giản, nó đòi hỏi sự giao tiếp và tâm lý với đối tượng để thể hiện cảm xúc thành công. Nó không chỉ cần thiết để tính đến vóc dáng của đối tượng, mà còn cả tính cách và trạng thái. Khung hình, ánh sáng, màu sắc, phương tiện được sử dụng, chủ thể… đều là những yếu tố tạo nên một bức chân dung “biết nói” hay không. Bởi vì người ta tìm kiếm hiệu ứng này: một sự thể hiện khuôn mặt mà người ta có thể đối thoại với tác phẩm.

Đầu tiên, chúng ta bàn về chân dung tự họa. Chính người nghệ sĩ chụp ảnh, hay tự vẽ, điêu khắc chân dung của mình. Vì thế, người ta nói chân dung tự thân là đặt bản thân vào nghệ thuật.

Ngày nay, việc tự chụp ảnh với các thiết bị công nghệ hiện đại đã trở thành thứ nghệ thuật làm điên đảo thế giới mạng xã hội và thế giới thực. Hầu hết con người trên quả đất đã từng xem một bức ảnh tự chụp, và hầu hết đã sử dụng chúng. Điều mà bạn có thể không nhận ra là ảnh tự chụp, ở dạng tự chụp chân dung, đã tồn tại từ thời Cổ điển. Thời kỳ Phục hưng bùng nổ loại hình nghệ thuật này và các nghệ sĩ đã bị hấp dẫn kể từ đó. Vẽ chân dung có một truyền thống lâu đời trong hội họa phương Tây. Là một thể loại, nó gắn liền với giới tinh hoa, vì vậy, ảnh chân dung truyền thống chủ yếu là người da trắng và nam giới. Từ vẽ chân dung thời Phục hưng, đến nhiếp ảnh đương đại, loài người đã có thể chiêm ngưỡng những tác phẩm nghệ thuật tự thân nổi tiếng nhất.

Đối với những nghệ sĩ, nghệ thuật tự vẽ chân dung không chỉ đơn giản là tạo ra một hình ảnh về chính họ. Mỗi nghệ sĩ tìm cách khám phá nội tâm độc đáo của riêng mình, thẩm vấn mối quan hệ của xã hội với bản thân và truyền tải thông điệp rộng lớn hơn thông qua các tác phẩm của họ. Chẳng hạn như khi người ta khám phá chân dung tự họa của Artemisia Gentileschi không chỉ đại diện cho một hoạt động nghệ thuật hay một bài tập phù phiếm, mà nó còn tạo nên một câu hỏi kỹ lưỡng về cả giới tính và các chuẩn mực nghệ thuật thời nay. Hay như cách Vincent Van Gogh khám phá bản thân:

Van Gogh, một nghệ sĩ mà hầu như ai cũng biết và yêu thích, lần đầu tiên ông bắt đầu tự vẽ chân dung không phải để tôn vinh hình ảnh hay vai trò của mình như một nghệ sĩ, mà là để thực hành vẽ mọi người. Ông ấy không đủ khả năng chi trả cho những người mẫu nên quyết định tiếp tục một mình, chỉ trang bị gương, bảng màu và canvas. Tuy nhiên, khi trạng thái tinh thần xấu đi, những bức chân dung tự họa của ông đã trở thành một lối thoát để mô tả tính cách và nỗi khổ của chính ông. Bức chân dung tự họa năm 1889 của ông có lẽ là ví dụ điển hình nhất về điều này. Bằng cách đối lập vẻ mặt điềm tĩnh của mình với những nét vẽ xoáy, Van Gogh tạo ra một cuộc đối thoại giữa hình dáng bên ngoài và cảm xúc bên trong. Khi làm như vậy, người nghệ sĩ tin rằng bức tranh này đã thể hiện đúng tính cách của bản thân.

Chân dung trong bối cảnh nghệ thuật đương đại.

Trong những năm đầu thế kỷ 20, một số nhà sử học nghệ thuật dự đoán rằng tranh chân dung sẽ trở nên lỗi thời. Họ tuyên bố vào thời điểm này, các nhiếp ảnh gia đã khám phá ra điều gì đó về chân dung theo một nghĩa lớn hơn những gì mà nghệ sĩ bình thường có thể chụp, và các họa sĩ sẽ không còn hứng thú với việc làm chủ nghệ thuật vẽ chân dung nữa. Bất chấp tất cả những trở ngại mà nghệ thuật vẽ chân dung đương đại đang phải đối mặt ngày nay, nó vẫn sống, nó vẫn phổ biến, và chắc chắn nó sẽ còn trong thời gian tới. Tuy nhiên, chân dung đương đại đang phải đối mặt với một số cáo buộc nói rằng nó không thuộc về nghệ thuật đương đại (tất nhiên không phải vì các nghệ sĩ, mà vì những đặc điểm chính của thể loại này). Đặc biệt là về vẽ chân dung đang được một số chuyên gia nhắm đến; tuy nhiên, bức chân dung, nhờ vào sự kỳ diệu của nó, vẫn tồn tại được trong một cuộc cạnh tranh gay gắt của nền nghệ thuật đương đại.

Với sự phát triển công nghệ, của nhiếp ảnh đương đại và sự mở rộng của các phương tiện truyền thông xã hội, một trong những chức năng chính của chân dung - tạo ra sự giống - trở nên không liên quan vì chúng ta thực sự không cần một nghệ sĩ cho chúng ta biết ai đó trông như thế nào. Đặc biệt là trường hợp vẽ chân dung những người nổi tiếng. Bây giờ chúng ta có thể Google nó và thấy hình ảnh của một người nổi tiếng. Có vô số cuộc thi ảnh với những bức chân dung tuyệt vời thường được thực hiện bởi những người nghiệp dư. Xung quanh chúng ta là những bức ảnh tự chụp, ảnh trên mạng xã hội và Internet - và tất cả chúng đều được công nhận là ảnh chân dung. Vậy, đâu là vị trí thực sự của chân dung trong nghệ thuật đương đại?

Vâng, chúng ta được bao quanh bởi những bức chân dung - chúng ta thấy những hình ảnh đại diện của mọi người ở khắp mọi nơi. Tuy nhiên, trong nghệ thuật đương đại, chân dung không chỉ là sự đại diện thuần túy. Nó đã xoay sở để điều chỉnh thể loại của mình cho phù hợp với nhu cầu của nghệ thuật đương đại. Chân dung vẫn tồn tại, phổ biến và mọi người yêu thích nó. Nó đã thay đổi hình thức, hơi khác so với trước đây và nó nhận được ảnh hưởng từ các phong trào khác nhau (trừu tượng, chủ nghĩa tối giản, nghệ thuật kỹ thuật số). Các nghệ sĩ mới tạo ra những bức chân dung đẹp đang xuất hiện và họ đảm bảo vị thế vững chắc của nghệ thuật vẽ chân dung trong nghệ thuật đương đại. Sự kỳ diệu của chân dung đơn giản là quá mạnh mẽ, và bởi vì, hơn tất cả, chân dung là tấm gương phản chiếu tâm hồn…

Nguồn Văn nghệ số 41/2022