Một mặt, Hoa Kỳ khẳng định mong muốn duy trì liên lạc ở cấp cao, để ngăn ngừa gia tăng căng thẳng, có thể dẫn đến đụng độ vượt tầm kiểm soát. Mặt khác, phía Mỹ tuyên bố, các hoạt động của siêu pháo đài bay của họ là động thái bình thường, nhưng các nhà phân tích đều ghi nhận tần suất cao bất thường của các phi vụ B-52 tại Biển Đông.

Tàu chiến của Hải quân Nhật - Mỹ trên Biển Đông. Ảnh Internet

Hôm 18/10/2018, bộ trưởng Quốc Phòng Mỹ và đồng nhiệm Trung Quốc đã có cuộc gặp không chính thức tại Singapore. Tiêu điểm của cuộc hội kiến là căng thẳng tại Biển Đông. Hoa Kỳ khẳng định mong muốn duy trì liên lạc ở cấp cao, để ngăn ngừa gia tăng căng thẳng, có thể dẫn đến đụng độ vượt tầm kiểm soát. Theo hãng thông tấn AP, bộ trưởng Quốc Phòng Mỹ Jim Mattis và đồng nhiệm Trung Quốc Ngụy Phượng Hòa đã có cuộc nói chuyện kéo dài 90 phút, bên lề một hội nghị các bộ trưởng Quốc Phòng khối ASEAN ở Singapore. Hai bên không ra tuyên bố chung nào sau cuộc gặp. Theo Trợ lý bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Randall Schriver, phụ trách khu vực Châu Á-Thái Bình Dương, trong số các vấn đề được bộ trưởng hai nước thảo luận, chủ đề trọng tâm là Biển Đông, nơi Hoa Kỳ xem các hoạt động quân sự của Trung Quốc hiện nay là vô trách nhiệm. Về phần mình, Bắc Kinh chỉ trích sự hiện diện quân sự của Mỹ là không phù hợp.

Nội dung cuộc gặp cấp bộ trưởng

Theo bộ trưởng Quốc Phòng Mỹ, lập trường của Hoa Kỳ đã được các đối tác trong khu vực chia sẻ rộng rãi. Phía Trung Quốc chưa đưa ra bình luận nào sau cuộc họp này. Vẫn theo quan chức quốc phòng Randall Schriver, tuy bất đồng là rất lớn, nhưng cả hai bên đều nhìn nhận cuộc hội kiến này “tự nó đã có ý nghĩa” và việc duy trì các liên lạc cấp cao là điều quan trọng, để giảm nguy cơ căng thẳng bùng phát thành xung đột tàn khốc. Ông Randall Schriver nhấn mạnh với các nhà báo, đi cùng với bộ trưởng Mattis, với tư cách hai cường quốc hạt nhân, Hoa Kỳ và Trung Quốc cần làm sao để bảo đảm được, trong trường hợp xảy ra các va chạm, thì không thể để xung đột leo thang thành thảm họa. Từ nhiều tháng nay, quan hệ giữa Washington và Bắc Kinh căng thẳng trên nhiều phương diện. Riêng về mặt quân sự, nhiều người lo ngại đụng độ có thể xảy ra khi một tàu Trung Quốc áp sát tàu chiến Mỹ Decatur, vào lúc chiến hạm này đi vào khu vực trong 12 hải lý của hai đá Gạc Ma và Gaven - do Bắc Kinh kiểm soát tại quần đảo Trường Sa, hồi cuối tháng trước - với mục tiêu thực hiện tuần tra bảo vệ tự do hàng hải, hoạt động mà quân đội Mỹ tiến hành từ nhiều năm nay.

Trong khi đó, cũng ngày 18/10/2018, Bộ Tư lệnh Lực lượng Không quân Thái Bình Dương của Mỹ thông báo là hai oanh tạc cơ B-52 vừa qua đã bay trên vùng Biển Đông, một hành động có thể làm gia tăng căng thẳng Mỹ-Trung trước cuộc họp bộ trưởng Quốc Phòng nói trên. Theo thông báo của Bộ Tư lệnh Lực lượng Không quân Thái Bình Dương, hai chiếc B-52 nói trên đã xuất phát từ căn cứ không quân Anderson trên đảo Guam để bay đến gần các đảo tranh chấp ở Biển Đông, trong khuôn khổ “một chuyến bay tập huấn bình thường”. Bản thông cáo khẳng định, chuyến bay đến Biển Đông của hai oanh tạc cơ Mỹ là phù hợp luật quốc tế và theo đúng cam kết về một vùng Ấn Thái Dương tự do và rộng mở (FOIP).

Cho tới nay, chính phủ Trung Quốc vẫn phản đối các chuyến bay của oanh tạc cơ B-52 đến Biển Đông, nơi mà Bắc Kinh đã xây nhiều đảo nhân tạo và tăng cường sự hiện diện quân sự để áp đặt chủ quyền lên vùng biển này. Sau phi vụ gần đây nhất của B-52 vào hồi tháng 9, phát ngôn viên bộ Ngoại Giao Trung Quốc đã xem đây là một hành động khiêu khích và tuyên bố rằng Bắc Kinh sẽ thi hành các biện pháp cần thiết để bảo vệ quyền và lợi ích của Trung Quốc. Vào đầu tuần trước, trên đường đến thăm Việt Nam, bộ trưởng Quốc Phòng Mỹ James Mattis đã lên án chính sách “cá lớn nuốt cá bé” của Trung Quốc đối với các nước láng giềng nhỏ hơn, đồng thời khẳng định là Washington vẫn rất quan ngại về việc Bắc Kinh tiếp tục quân sự hóa các thực thể ở Biển Đông.

Không phải tỉnh của Trung Quốc

Vào hôm 12/10/2018, Cố vấn an ninh quốc gia Bolton khẳng định rằng chính quyền Donald Trump sẽ có chính sách cứng rắn hơn với Trung Quốc, yêu cầu Bắc Kinh thay đổi cách hành xử, kể cả ở vùng Biển Đông mà ông cho rằng sẽ không bao giờ trở thành “một tỉnh của Trung Quốc”. Phát biểu trong một chương trình phát thanh, cố vấn an ninh quốc gia John Bolton đã cho rằng Bắc Kinh sẽ phải điều chỉnh thái độ trong nhiều lĩnh vực, từ thương mại, quan hệ quốc tế, cho đến quân sự, chính trị. Liên quan tới Biển Đông, Reuters cho biết, cố vấn an ninh quốc gia John Bolton coi các hành vi gần đây của Trung Quốc ở vùng biển này là nguy hiểm và khẳng định Hoa Kỳ quyết tâm bảo vệ quyền tự do đi lại tại các tuyến hàng hải quốc tế.

Cố vấn Bolton nhấn mạnh: “Đây là điều mà Trung Quốc phải thấu hiểu”. Các đồng minh của Hoa Kỳ là Anh Quốc và Úc sẽ đi lại trên tuyến hàng hải này để thể hiện rõ quan điểm và Mỹ “sẽ làm nhiều hơn nữa ở Biển Đông”. John Bolton cũng nói đến khả năng Mỹ “khai thác nhiều hơn các nguồn tài nguyên khoáng sản ở Biển Đông với Trung Quốc hoặc không có sự hợp tác của Trung Quốc”. Ông nhấn mạnh Trung Quốc phải hiểu là họ không thể tạo ra “một việc đã rồi” ở Biển Đông, và Biển Đông “không phải và sẽ không bao giờ trở thành một tỉnh của Trung Quốc”.

Cũng theo cố vấn an ninh quốc gia Mỹ, tổng thống Donald Trump cho rằng Trung Quốc đã lợi dụng trật tự thế giới trong một thời gian quá dài và đã tới lúc nước Mỹ phải ngăn cản điều đó. Cố vấn an ninh của Nhà Trắng nhấn mạnh là từ trước tới nay Bắc Kinh chưa bao giờ gặp một tổng thống Mỹ cứng rắn như ông Trump và điều này sẽ khiến các nhà lãnh đạo Trung Quốc “bối rối”. Những phát biểu của cố vấn an ninh quốc gia John Bolton được đưa ra trong bối cảnh nhiều đại diện của chính quyền Donald Trump trong tuần qua tố cáo Trung Quốc tiến hành một chiến dịch chưa từng có để gây ảnh hưởng tới công luận Hoa Kỳ khi kỳ bầu cử Quốc Hội Mỹ giữa nhiệm kỳ đang đến gần.

Liên quan đến căng thẳng thương mại Mỹ-Trung, bộ trưởng Tài Chính Mỹ Steven Mnuchin hôm 12/10 cũng cho rằng, trái với những lo ngại của Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế về mức tăng trưởng, căng thẳng thương mại Mỹ-Trung có thể tốt cho nền kinh tế thế giới. Bộ trưởng Mnuchin giải thích: “Mục tiêu của Mỹ với Trung Quốc rất rõ ràng: Có quan hệ thương mại cân bằng hơn và nếu làm đượcnhư vậy sẽ tốt cho doanh nghiệp Mỹ, người lao động Mỹ, tốt cho châu Âu, Nhật Bản và đồng minh của chúng tôi và tốt cả cho Trung Quốc”.

Gây sức ép tối đa

Từ ngày tổng thống Trump lên cầm quyền đến nay, chưa bao giờ quan hệ Washington-Bắc Kinh lại căng thẳng như hiện nay. Hôm 30/9/2018, một quan chức Hoa Kỳ cao cấp đã xác nhận việc Trung Quốc hủy bỏ một cuộc họp Mỹ-Trung về an ninh đã được lên kế hoạch từ trước. Đây là hành vi trả đũa mới nhất của Bắc Kinh sau một loạt động thái cứng rắn của Washington nhắm vào Trung Quốc, thoạt đầu từ địa hạt thương mại và trong một vài tuần lễ nay, đã mở rộng hẳn sang cả lĩnh vực an ninh quốc phòng, trong đó có vấn đề Biển Đông và Biển Hoa Đông. Đối với nhiều nhà quan sát, sau khi khởi động cuộc chiến tranh thương mại đánh vào hàng Trung Quốc nhập khẩu vào Hoa Kỳ và trước các đòn phản công từ phía Bắc Kinh, tổng thống Trump như đã áp dụng chiến thuật “gây sức ép tối đa” để buộc đối phương đàm phán.

Về mặt ngoại giao và an ninh quốc phòng, đòn được cho là dữ dội và bất ngờ nhất của tổng thống Mỹ là công khai cáo buộc ngay tại diễn đàn Hội Đồng Bảo An Liên Hiệp Quốc ngày 26/9 vừa qua rằng, Trung Quốc đã tìm cách can thiệp vào cuộc bầu cử Mỹ 2018 để gây hại cho đảng Cộng Hòa của ông. Trước đó, trong lãnh vực quốc phòng, cũng trong một động thái bất ngờ và cứng rắn lạ thường nhắm vào Bắc Kinh, ngày 20/9, chính quyền Mỹ đã ban hành lệnh trừng phạt quân đội Trung Quốc về “tội” mua vũ khí của Nga.

Động thái cứng rắn của Mỹ đối với Trung Quốc còn được thấy một cách cụ thể ngay trên các vùng biển bao quanh Trung Quốc, từ Biển Đông lên đến Biển Hoa Đông. Trước hết là tăng cường bán vũ khí cho Đài Loan, trên nguyên tắc là đối thủ sát cạnh Trung Quốc. Bốn ngày sau khi loan báo trừng phạt một cơ quan quân sự Trung Quốc vì đã mua vũ khí của Nga, vi phạm luật của Mỹ, Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ đã thông qua quyết định bán cho Đài Loan 330 triệu đô la thiết bị quân sự dùng cho các chiến đấu cơ F-16 và các loại máy bay khác. Kế đến Quân Đội Mỹ đã cho oanh tạc cơ chiến lược B-52 bay ngang Biển Đông hôm 25/9 và tham gia tập trận trên Biển Hoa Đông với không quân Nhật Bản, một đối thủ khác của Trung Quốc trong khu vực.

Dù phía Mỹ đã tuyên bố rằng các hoạt động của siêu pháo đài bay của họ chỉ là bình thường, nhưng các nhà phân tích đều ghi nhận tần suất cao bất thường của các phi vụ B-52 tại Biển Đông. Vào tháng 8/2018, một chiếc B-52 đã thực hiện một phi vụ tương tự ở vùng Biển Đông, hai tháng sau khi khi hai chiếc B-52 khác đã bay gần các đảo đang có tranh chấp ở Biển Đông. Mặt khác, việc B-52 Mỹ liên tiếp xẻ dọc Biển Đông diễn ra vào thời điểm quan hệ Mỹ-Trung đang căng thẳng trong cả lãnh vực thương mại, lẫn trên hồ sơ Đài Loan. Và ngón đòn mới nhất là cho khu trục hạm USS Decatur, hôm 30/9, tiến vào bên trong vùng 12 hải lý quanh hai đảo nhân tạo Gạc Ma và Ga Ven ở Trường Sa (Biển Đông), được Bắc Kinh biến thành tiền đồn quân sự.

Bắc Kinh trả đũa bằng cách cắt đối thoại quốc phòng. Cũng như trong cuộc chiến tranh thương mại, chỉ sau khi bị Mỹ tấn công, Trung Quốc mới có biện pháp trả đũa. Ngoài các tuyên bố lớn tiếng, hay các bài bình luận dữ dội, Bắc Kinh lần này đã phản ứng thêm bằng cách hủy bỏ một số chương trình đã được dự kiến với Washington, như cấm không cho tàu đổ bộ USS Wasp thăm Hồng Kông, hủy bỏ chuyến thăm Mỹ của tư lệnh Hải Quân Trung Quốc Trầm Kim Long, và mới đây là hủy cuộc đối thoại an ninh từng được dự kiến tại Bắc Kinh với bộ trưởng Quốc Phòng Mỹ James Mattis. Trên hiện trường Biển Đông, quân đội Trung Quốc cũng tung chiến đấu cơ và oanh tạc cơ vào những cuộc tập trận bắn đạn thật, dù như thông lệ, không cho biết thời gian và địa điểm của sự kiện. Nhìn chung, tất cả các quan sát viên đều nhất trí với nhau rằng vào thời điểm hiện tại cuộc tranh chấp thương mại Mỹ Trung đã lan sang cản hững lãnh vực phi mậu dịch./.