Một trưa phương Nam khá mát so với những gì nhẽ ra nó phải có, ở một quán vừa cà phê nửa ăn nhậu ngay ngã 6 Gò Vấp, và câu chuyện xoay quanh một cuốn sách mới ra, tập "Lục bát Đặng Nguyệt Anh, Huệ Triệu, Trần Mai Hường". Thật là, dù sống và làm việc trong giới này đã lâu, tôi cũng vẫn không nghĩ giữa thành phố ồn áo tấp nập này lại có cái góc trữ tình với không khí văn chương thú vị đến thế.
Trong ba tác giả này, hai người là cô giáo dạy văn, một người làm xuất bản sách. Và chính cái người làm xuất bản sách, nhà thơ Trần Mai Hường ấy, thường là người chợt ra những ý định rồi cuốn mọi người vào. Cuốn lục bát này cũng vậy. Là một cuộc ngồi, rồi à lên, và rồi thực hiện. Trước đấy cũng một cuốn 5 đàn bà nữa, cũng rất đình đám.
Tuyền lục bát, từng người tự chọn, rồi đọc cho nhau rất kỹ, để khi vào tập nó không... chống nhau, mà người này đỡ người kia, chùm này đỡ chùm kia. Người làm sách có kinh nghiệm là biết chọn để từng bài thơ, có thể rất hay khi đứng một mình, nhưng khi đứng chung, chúng phải tôn nhau lên. Thêm nữa, lục bát là con dao hai lưỡi, cứ tưởng nó dễ, nó trơn tru, nó dễ đọc. Và nó chết vì chính những thứ ấy. Thậm chí nếu đọc 1, 2 bài thì không sao nhưng đọc cả chùm, chứ chưa nói cả tập, nó sẽ chán như ăn... xôi cả tuần.
Tập này, may mắn, tôi đọc một hơi mà chưa ngán.
Đặng Nguyệt Anh khi đang là giáo viên dạy văn ở miền Bắc thời chiến tranh phá hoại đã làm một việc ngoạn mục là... đi xuyên Trường Sơn suốt 90 ngày đêm để vào chiến trường, rồi công tác ở tiểu ban giáo dục R thuộc ban tuyên huấn Trung ương cục Miền Nam. Tất nhiên ngoài tinh thần ngùn ngụt như đa phần mọi người lúc ấy, chị còn một động lực nữa, là chia lửa với chồng, khi ấy cũng đang ở chiến trường. Giờ nhìn chị, không ai có thể nghĩ chị đã từng vượt Trường Sơn suốt 3 tháng bằng đường bộ… Nhớ lần đầu tiên gặp chị ở Nha Trang, hơn hai mươi năm rồi, chị kể có thời chị mở quán cà phê Diêu bông. Tôi sực nhớ câu chuyện hồi ấy nhiều báo đăng, rằng thi sĩ Hoàng Cầm khi nghe ở Sài Gòn có một cô giáo dạy văn yêu thơ Hoàng Cầm, yêu diêu bông đã mở một quán cà phê lấy tên như thế. Thế là Hoàng thi sĩ khăn gói vào ngay để thăm quán và thăm... cô giáo. Vợ chồng chủ quán ân cần tiếp tác giả Diêu bông mấy ngày. Hỏi có phải chuyện chị không, chị bảo đúng rồi. Còn bảo cụ Hoàng Cầm tưởng chị là người Sài Gòn chứ không biết chị là gái Nam Định thứ thiệt. Sở dĩ hồi ấy quán cà phê Diêu bông nổi tiếng vì là, sau mấy chục năm bị im lặng, Hoàng Cầm và Diêu bông mới xuất hiện trở lại chính thức trên văn đàn.
Thì người như thế mà không làm thơ mới lạ.
Thơ chị đằm, cái đằm của người đã "ngộ". Tuổi ấy, hành trình sống như thế, vốn tri thức như thế... không ngộ mới lạ. Chị hướng nhiều tới những kết thúc, những viên mãn, những gì như là sự an nhiên để chấp nhận những điều sắp tới:
Gọi người
lạc cuối nhân gian
hãy đi về phía thiên đàng
đợi tôi!
Hoặc:
Mệnh không sao
Thân không sao
Đành nhắm mắt
Gửi phận vào hư vô...
Dẫu chị vẫn còn rất đam mê:
Tôi còn
Một trái tim mê
cõi em
xin được đi về ngàn năm...
*
Huệ Triệu cũng là một người không thể không... làm thơ. Là cô giáo dạy văn có tiếng ở Tp Hồ Chí Minh, thời gian dạy kín đặc, vậy thì lấy gì để thư giãn?. Thơ. Vâng, cô giáo này đã chọn môt cách thư giãn vừa sang trọng vừa hết sức có lý là làm thơ. Quê Hưng Yên, sinh ở Phú Thọ, thành danh ở Sài Gòn và tôi lại gặp chị lần đầu và là lần duy nhất cho tới giờ là tại... Hà Nội. Sau này mấy lần ngồi với nhóm của chị ở Sài Gòn đều vắng chị vì đang đúng... giờ dạy.
Trong vai trò giữa nhóm, là so với Đặng Nguyệt Anh và Trần Mai Hường, Huệ Triệu đang vào tuổi chín nhất. Tuổi này, ít nghĩ về tình yêu quắt quay như Trần Mai Hường, cũng chưa tới lúc nghĩ về thiên đàng, về sự kết thúc như Đặng Nguyệt Anh, chị... hồi cố về quê hương, về cha mẹ:
Cơm canh cúng mẹ nguội dần
Khói hương lãng đãng
xa gần mẹ ơi...
... Xa rồi mẹ vẫn còn thương
Cơm canh cúng mẹ mẹ nhường cho con.
(Cơm canh cúng mẹ)
Và:
Đủ đầy là lúc đau thêm
Cỏ xanh chưa kịp xanh miền cỏ xanh
À ơi... nương ngọn gió lành
Gió ru lời mẹ, sao đành... lời con!
(Gió ru lời mẹ)
Thơ chị, cặp mẹ con cứ díu lấy nhau ấy khá nhiều. Và tôi nhớ lần gặp chị duy nhất đến giờ ở Hà Nội ấy, là chị cũng bay về giỗ mẹ.
Đây là quê chị:
Khói sương lấm áo nâu sồng
Tiếng chuông đi ngược gió sông gọi đò.
Gợi quá đi chứ ạ. Hình ảnh tiếng chuông ngược gió sông gọi đò là một phát hiện rất đáng... sướng. Là nói nôm na thế, người làm thơ khi sáng tạo hoặc phát hiện được một hình ảnh, một chữ mới, thường là sướng rơi sướng rụng. Theo tôi Huệ Triệu có quyền sướng bởi thi ảnh này.
*
Trần Mai Hường so với 2 đàn chị kia có vẻ... lệch pha hơn. Trẻ nhất, đã đành. Hoạt nhất, cũng. Đầu têu các trò, cũng người này, tất nhiên là các trò liên quan đến văn chương, đến sáng tác. Hai chị kia dạy văn học thì Hường biên tập và xuất bản sách. Cái việc này nó giúp chị suốt ngày chìm đắm trong văn chương, trong chữ. Nó cho chị nhiều nhưng cũng lấy đi của chị không ít. Thời gian, sức lực, cả hao khuyết cảm xúc nữa… Nhưng chả bao giờ thấy chị buồn, hay than mệt, than bận. Thấy đâu là cười đấy, rồi chụp ảnh, rồi úp phây. Rồi bay đi các nơi làm MC, tổ chức ra sách cho bạn bè...
Nhưng té ra, đấy là cái vỏ, còn ruột nó thế này:
Trắng đêm
Sóng sánh gọi nhau
Cùng về trẩy hội trên cầu tương tư
Hỏi người
Đã thấm mê chưa
Mà mang hồn đá
Làm bùa cầu hôn
Trắng đêm
Tưới đẫm màu son
Cho tươi thêm những mất – còn – đầy – vơi
Ai hay từ lạc tiếng cười
Em gieo buồn giữa dòng trôi
Đợi mùa...
Hình như chị chỉ làm thơ tình. Nhân tình thế thái cũng từ thơ tình mà ra:
Suốt đời tìm một nghiệm riêng
Em mang đánh cược những thiêng liêng mình...
...Bao giờ tìm được nghiệm riêng
Em thôi xúc xắc
Với duyên phận mình...
Xem thế, thấy đời còn... nông nổi truân chuyên lắm. Có những câu thơ của chị đầy âm hưởng... Thị Mầu:
Màu ơi
Em bỗng thèm chua
Nửa đêm thương một nỗi chùa rỗng đêm...
Ba tác giả chung một tập, nó sẽ rất khó nếu không biết làm, bởi nó thành ba cụm ghép lại chứ không phải là một tập thơ. Ở đây, các chị đã đầy kinh nghiệm từ khâu chọn bài, đến "xếp chỗ" để ai cũng khoe được thế mạnh của mình, che bớt sở đoản, thế nên đến mức, có 2 bài không phải lục bát lọt vào tập mà in xong tới mấy ngày mới có người phát hiện ra.
*
Lần nào vào Tp Hồ Chí Minh, dù rất nhiều bạn ở nhiều giới, nhưng tôi cũng có một cuộc ngồi với các bạn văn. Và tôi rất thích cái cảnh ngồi với bạn văn nói chuyện văn giữa ầm ào náo nhiệt của cái thành phố đông dân nhất nước này. Và phát hiện, mảnh đất này dễ thương chính là ở những cái chỗ tưởng như rất khuất này. Ở đấy, có những văn nhân mà gặp họ là cả một trời thú vị. Và từ một cuộc ngồi thú vị ấy, tôi đã được đọc lục bát của 3 người đàn bà này...
Nguồn Văn nghệ số 33/2019
